ISSN: 2241-4665
|
Βιογραφικά στοιχεία συγγραφέων |
12 Ιανουαρίου 2021
“Η φιλοσοφία των ανοικτών
συστημάτων σπουδών και η «ανοικτότητα» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου”
Κατσούλας Χρήστος
«The philosophy
of open study systems and the "openness" of the Hellenic Open
University»
Katsoulas
Christos
Περίληψη
Τα ανοικτά συστήματα
σπουδών διέπονται από το όραμα της ανοικτής παιδείας, η οποία αποτελεί ένδειξη
κοινωνικής δικαιοσύνης και παροχής ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών σε ανθρώπους
κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου. Η «ανοικτότητα» των μη συμβατικών
πανεπιστημιακών ιδρυμάτων αφορά στην ελεύθερη πρόσβαση στο αγαθό της μόρφωσης,
στη μεθοδολογία που εφαρμόζεται και που εξυπηρετεί αυτή την «ανοικτότητα»,
καθώς στο σπονδυλωτό σύστημα, το οποίο επιτρέπει στον εκάστοτε σπουδαστή να
αποφασίζει ο ίδιος για τη διαμόρφωση του μορφωτικού του προφίλ. Ένα από τα
πανεπιστήμια που εμφορούνται από το ιδεώδες της ανοικτής εκπαίδευσης είναι το
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το οποίο στα είκοσι χρόνια λειτουργίας του έχει
αποδείξει ότι καταβάλλονται σοβαρές προσπάθειες, ώστε το αγαθό της μόρφωσης να
είναι προσβάσιμο σε όσους ενδιαφέρονται, ενώ ταυτόχρονα παρέχεται μια ευρεία
γκάμα προγραμμάτων σπουδών.
Abstract
Open learning systems
are governed by the vision of open education, which is a sign of social justice
and the provision of equal educational opportunities to people of all ages and
educational levels. The "openness" of non-conventional university
institutions refers to the free access to the good of education, to the
methodology applied and that serves this "openness", as well as to
the modular system, which allows the student to decide for himself the
formation of educational profile. One of the universities that embodies the
ideal of open education is the Hellenic Open University, which in its twenty
years of operation has proven that serious efforts are made to make the good of
education accessible to those who are interested, while at the same time
providing a wide range curricula.
Εισαγωγή
Η φιλοσοφία των ανοικτών
συστημάτων είναι η φιλοσοφία της ανοικτής παιδείας, η οποία προάγει την κοινωνική
δικαιοσύνη, παρέχοντας ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες στα ενδιαφερόμενα άτομα
μιας κοινωνίας. Η φιλοσοφία των ανοικτών συστημάτων σπουδών και η ανοικτότητα
του ΕΑΠ αποτελούν τον σκοπό της εν λόγω εργασίας, η οποία χωρίζεται σε δύο
ενότητες. Στην πρώτη ενότητα αναφέρονται τα χαρακτηριστικά των ανοικτών
συστημάτων σπουδών και επεξηγείται η σχέση τους με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Στη δεύτερη ενότητα γίνεται λόγος για την «ανοικτότητα» του ΕΑΠ στη διάρκεια
των είκοσι χρόνων λειτουργίας του.
Α’ Ενότητα. Ανοικτά συστήματα σπουδών και κοινωνική
δικαιοσύνη
Το «ανοικτό σύστημα
σπουδών» διαφέρει σημαντικά από το «παραδοσιακό σύστημα σπουδών», τόσο σε
επίπεδο μεθοδολογίας, όσο και σε επίπεδο φιλοσοφίας. Αναλυτικότερα, η
«ανοικτότητα» στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση αντανακλά μία διαφορετική στάση
απέναντι στο αγαθό της μόρφωσης και ενέχει το ιδεώδες της «ανοικτής παιδείας»
(Λιοναράκης & Λυκουργιώτης,
1998-99). Ένα ανοικτό σύστημα σπουδών απαντάται σε εκπαιδευτικά ιδρύματα,
όπως το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, το
Βρετανικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι σαφώς
διαφορετικά από εκείνα των συμβατικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (Λιοναράκης και
συν., 1998-1999). Τα χαρακτηριστικά των ανοικτών πανεπιστημίων προσδιορίζονται
από την αντίληψη περί ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών για όλους τους ανθρώπους,
ανεξάρτητα από το επίπεδο της μόρφωσης και την ηλικία (Λιοναράκης και συν.,
1998-1999).
Με γνώμονα το ιδεώδες της ανοικτής παιδείας, το ανοικτό
σύστημα σπουδών παρέχει τη δυνατότητα σπουδών σε άτομα, τα οποία έχουν
αποκλειστεί από το παραδοσιακό σύστημα σπουδών, η πολιτική του οποίου τους
στέρησε το αγαθό της μόρφωσης (Λιοναράκης και συν., 1998-1999). Με την παροχή
εκπαιδευτικών ευκαιριών σε όσους το αγαθό της μόρφωσης δεν υπήρξε προσβάσιμο,
αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται να σπουδάσουν εκ νέου ή να εμπλουτίσουν τις
γνώσεις τους σε ένα συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο, το ανοικτό σύστημα
σπουδών αντανακλά τη φιλοσοφία της παιδείας, που είναι προσβάσιμη σε όλους και
συνακόλουθα συνδέεται με το όρο της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ίσων
ευκαιριών (Tait, 2013). Βασικός πυρήνας της φιλοσοφίας των ανοικτών συστημάτων
εκπαίδευσης, αποτελεί η δέσμευση για την ισότητα των ανθρώπων, η ανάπτυξη
προγραμμάτων δράσης για την ενσωμάτωση της μεγάλης πλειοψηφίας στα οφέλη της
κοινωνίας και η αλληλεγγύη προς όσους έχουν ανάγκη (Tait, 2013).
Για την εξασφάλιση εκπαιδευτικών ευκαιριών, τα ανοικτά
συστήματα σπουδών δεν προϋποθέτουν τη δια ζώσης παρακολούθηση των μαθημάτων σε
συγκεκριμένους χώρους διδασκαλίας, ούτε την επιτυχία σε εισαγωγικές εξετάσεις,
καθώς δεν υφίσταται διεξαγωγή εξετάσεων για την εισαγωγή σε αυτά (Cronin,
2017). Επιπρόσθετα, απευθύνονται σε
μεγάλο φάσμα ενδιαφερόμενων ατόμων, με πολυάριθμα ενδιαφέροντα και διαφορετικά
προσόντα (Cronin, 2017). Τα χαρακτηριστικά των ανοικτών συστημάτων σπουδών
προσδιορίζονται άρα από την άρση των δυσκολιών, οι οποίες απαντώνται στα
συμβατικά πανεπιστήμια, τα οποία θέτουν αρκετούς περιορισμούς στους ανθρώπους,
στερώντας τους συχνά το αγαθό της μόρφωσης (Λιοναράκης και συν., 1998-1999).
Η «ανοικτότητα» των μη
συμβατικών πανεπιστημίων υποστηρίζει και
προάγει την ανταλλαγή γνώσεων, αποδεικνύοντας στην πράξη πως η «ανοικτότητα»
είναι εγγενής παράμετρος της εκπαίδευσης (Cronin, 2017). Η φιλοσοφία της ανοικτής
παιδείας εξυπηρετείται στα «ανοικτά»
συστήματα σπουδών από τη μεθοδολογίας της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η οποία
παρέχει στους σπουδαστές ευέλικτες ευκαιρίες μάθησης, επιτρέποντάς τους να
κάνουν επιλογές σχετικά με διάφορες πτυχές της μαθησιακής τους διαδικασίας ( Soffer,
Kahan & Nachmias, 2019), χρησιμοποιώντας μάλιστα το ψηφιακό μέσο της επιλογής τους (Μανούσου &
Χαρτοφύλακα, 2011). Ως εκ τούτου, η
Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση συμβάλλει στη διευκόλυνση του ενήλικου
σπουδαστή και ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στα χαρακτηριστικά της
ενηλικιότητας (Rogers, 1998).
Β’ Ενότητα. Η «ανοικτότητα» του Ελληνικού Ανοικτού
Πανεπιστημίου (ΕΑΠ)
Εμφορούμενο από το
ιδεώδες της ανοικτής παιδείας και της παροχής ίσων ευκαιριών σε ένα ευρύτερο
πλαίσιο κοινωνικής δικαιοσύνης, το ΕΑΠ αποτελεί το πρώτο δημόσιο ελληνικό
πανεπιστημιακό ίδρυμα, που παρείχε
πρόσβαση στο αγαθό της μόρφωσης, καταργώντας τα «εμπόδια» του συμβατικού
πανεπιστημίου και καλύπτοντας βασικές ανάγκες στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση της
χώρας (Βεργίδης, 1998-1999). Εκτός από την ελεύθερη είσοδο, η «ανοικτότητα» στο
ΕΑΠ προσδιορίζεται και από τη μεθοδολογία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η
οποία προσφέρει την ευελιξία στον σπουδαστή να ρυθμίζει μόνος τη μελέτη
του (Λιοναράκης και συν., 1998-1999).
Επιπρόσθετα, χάρη στο σπονδυλωτό σύστημα, ο
φοιτητής του ΕΑΠ μπορεί να επιλέγει ελεύθερα τους αυτοτελείς κύκλους που τον
ενδιαφέρουν, καθορίζοντας με αυτόν τον τρόπο το μορφωτικό του προφίλ, σύμφωνα
με το χρονικό περιθώριο που έχει στη διάθεσή του (Ματραλής & Λυκουργιώτης,
1998-1999). Χρησιμοποιώντας αυτά τα δύο «εργαλεία» το ΕΑΠ επιτυγχάνει στη
διάρκεια όλων των χρόνων λειτουργίας του, τη γεφύρωση όλων των μορφών μάθησης,
καθώς έχει αναπτύξει προγράμματα που οδηγούν, είτε σε απλή πιστοποίηση (μη
τυπική μάθηση), είτε στην απόκτηση πτυχίου ή μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών
(τυπική μάθηση) (Λυκουργιώτης, 1998-1999), παρέχοντας πάντα την επιλογή για την
ανάπτυξη των ατομικών ενδιαφερόντων και κλίσεων (άτυπη μάθηση) (Jarvis, 1987,
όπ. αναφ. στο Τσούκας, 2018).
Συμπληρωματικά, το ΕΑΠ
στη διάρκεια των ετών λειτουργίας του έχει αποδείξει ότι η «ανοικτότητά» του
εξελίσσεται διαρκώς. Αρκεί να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι πριν από μια
δεκαετία περίπου η εισαγωγή στο ΕΑΠ διεξαγόταν με κλήρωση, ενώ τα προγράμματα
σπουδών ήταν πιο περιορισμένα σε αριθμό. Τα τελευταία χρόνια, καθώς το ΕΑΠ
αφουγκράζεται τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, όπως και τα ενδιαφέροντα των
ανθρώπων, έχει αναπτύξει πληθώρα νέων προγραμμάτων, τα οποία είτε διεξάγονται
αποκλειστικά από το ίδιο το ίδρυμα, είτε σε συνεργασία με άλλα πανεπιστημιακά
ιδρύματα. Επιπλέον, προκειμένου να είναι ανοικτό σε ολοένα και περισσότερα
άτομα, που διακρίνονται από μια ευρεία γκάμα ενδιαφερόντων ή χρειάζονται
ποικίλες ή εξειδικευμένες γνώσεις ή έχουν περιορισμένο διαθέσιμο χρόνο, έχει
αναπτύξει σύντομα προγράμματα σπουδών, καθώς και εξαμηνιαίες ενότητες.
Ωστόσο, πάντα υπάρχουν
περιθώρια για περαιτέρω «ανοικτότητα», υπό την έννοια ότι το ΕΑΠ θα μπορούσε να
οργανώσει, κατά το πρότυπο του Βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (Open
University, OU), προγράμματα παράλληλων σπουδών για ενήλικα άτομα, που απλά
επιθυμούν να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα από προσωπικό ενδιαφέρον,
καθώς και για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους (Λιοναράκης, 1998-1999).
Τα προγράμματα παράλληλων σπουδών θα μπορούσαν βέβαια να οργανωθούν ακόμα και
για μαθητές, οι οποίοι επιθυμούν να αξιοποιήσουν τις κλίσεις τους σε διάφορα
γνωστικά αντικείμενα ή ενδιαφέρονται να βελτιώσουν τις γνώσεις τους σε κάποιον
επιστημονικό, καλλιτεχνικό ή άλλον τομέα.
Συμπεράσματα
Η «ανοικτότητα» που
απαντάται στα μη συμβατικά πανεπιστημιακά ιδρύματα συνάδει απόλυτα με τη
φιλοσοφία από την οποία διέπονται και η οποία πρεσβεύει και υποστηρίζει την
ανοικτή παιδεία. Το αγαθό της μόρφωσης, όταν παρέχεται αδιάκριτα, αντανακλά μια
κοινωνία στην οποία όλοι έχουν ίσα δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες σε όλους τους
τομείς της ανθρώπινης ζωής και εν προκειμένω στη μόρφωση. Μέσα στο ίδιο
«πνεύμα», προάγοντας μια από τις καθολικές αξίες της ζωής, όπως η ισότητα
απέναντι στα αγαθά μιας κοινωνίας, το ΕΑΠ αφουγκράζεται τις ανάγκες και τα
ενδιαφέροντα των ανθρώπων και οδηγείται διαρκώς σε μια ολοένα και μεγαλύτερη
«ανοικτότητα», με την ανάπτυξη ολοένα και περισσότερων εκπαιδευτικών
προγραμμάτων, εκσυγχρονίζοντας διαρκώς τη μεθοδολογία της εξ αποστάσεως
εκπαίδευσης. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν περιθώρια για μεγαλύτερη «ανοικτότητα» και
παροχή ίσων ευκαιριών, ώστε οι σπουδές να είναι επιτεύξιμες για όλες τις
κοινωνικές κατηγορίες των ανθρώπων.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Βεργίδης, Β. (1998-1999).
Σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα και Ανοικτή
Εκπαίδευση. Στο: A. Κόκκος, , Α. Λιοναράκης & Μαρταλής, Χ. (Επιμ.), Α.
Λυκουργιώτης, Β. Μακρακης & Χ. Ματραλής, Ανοικτή και εξ Αποστάσεως
Εκπαίδευση. Θεσμοί και Λειτουργίες (Τόμος Α’, σελ. 95-124). Πάτρα: Ελληνικό
Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Cronin, C. (2017).
Openness and Praxis: Exploring the Use of Open Educational Practices in Higher
Education. The International Review of Research in Open and Distributed
Learning, 18. Retrieved from http://www.irrodl.org/index.php/irrodl/article/view/1526/2680
Λιοναράκης, Α.
(1998-1999). Ιδρύματα Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπάιδευσης. Στο: A. Κόκκος, ,
Α. Λιοναράκης & Μαρταλής, Χ. (Επιμ.), Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακρακης & Χ.
Ματραλής, Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Θεσμοί και Λειτουργίες (Τόμος
Α’, σελ. 143-243). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Λιοναράκης, Α. &
Λυκουργιώτης, Α. (1998-1999). Ανοικτή και Παραδοσιακή Εκπαίδευση. Στο: A.
Κόκκος, , Α. Λιοναράκης & Μαρταλής, Χ. (Επιμ.), Α. Λυκουργιώτης, Β.
Μακρακης & Χ. Ματραλής, Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Θεσμοί και
Λειτουργίες (Τόμος Α’, σελ. 19-35). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Λυκουργιώτης, Α.
(1998-1999). Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στο: A. Κόκκος, , Α. Λιοναράκης
& Μαρταλής, Χ. (Επιμ.), Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακρακης & Χ. Ματραλής,
Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Θεσμοί και Λειτουργίες (Τόμος Α’,
σελ.125-142). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Μανούσου, Ε. &
Χαρτοφύλακα, Τ. (28-30/04/2011). Κοινωνικά Δίκτυα και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης
στην Εξ Αποστάσεως Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Ανακοίνωση στο 2o Πανελλήνιο
Συνέδριο, Πάτρα.
Ματραλής, Χ. &
Λυκουργιώτης, Α. (1998-1999). Ιδιαίτερα εκπαιδευτικά «εργαλεία» - μέθοδοι. Στο: A. Κόκκος, , Α.
Λιοναράκης & Μαρταλής, Χ. (Επιμ.), Α. Λυκουργιώτης, Β. Μακρακης & Χ.
Ματραλής, Ανοικτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση. Θεσμοί και Λειτουργίες (Τόμος
Α’, σελ. 37-97). Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Rogers, A. (1998). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων, (μτφ. Μ. Παπαδοπούλου,
Μ. Τόμπρου). Αθήνα: Μεταίχμιο (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 1999).
Soffer, Τ., Kahan, Τ. & Nachmias, R. (2019). Patterns of Students’ Utilization of
Flexibility in Online Academic Courses and Their Relation to Course
Achievement. International Review of Research in Open and Distributed Learning
Volume 20( 3). Retrieved from
http://www.irrodl.org/index.php/irrodl/article/view/1526/2680
Tait, A. (2013).
Distance and e-learning, social justice, and development: The relevance of
capability approaches to the mission of open universities. The International
Review of Research in Open and Distributed Learning, 14(4). Retrieved
from https://doi.org/10.19173/irrodl.v14i4.1526
Τσούκας, Γ. (2018).
Τυπική, Μη- Τυπική και Άτυπη εκπαίδευση στην Ελλάδα. Ανακτήθηκε από https://www.eureka.edu.gr/%CF%84%CF%85%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%
© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved
