Εισαγωγή

Στη σύγχρονη εποχή της ψηφιακής επανάστασης, η ασφάλεια στο διαδίκτυο και η υπεύθυνη διαδικτυακή συμπεριφορά έχουν αναδειχθεί σε ζητήματα κρίσιμης σημασίας. Η διαδικτυακή ασφάλεια αναφέρεται στην ασφαλή παραμονή και περιήγηση στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβάνοντας την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την ασφαλή επικοινωνία και τη διαφύλαξη της ψυχικής υγείας και ευημερίας των χρηστών. Σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο, η διασφάλιση της ασφάλειας των ατόμων στο διαδίκτυο αποτελεί πρωταρχική προτεραιότητα (Council of Europe, 2023).

Η υπεύθυνη διαδικτυακή συμπεριφορά εκτείνεται πέρα από την απλή προστασία των προσωπικών δεδομένων, αγγίζοντας πτυχές όπως η ακεραιότητα των πληροφοριών, η ηθική αλληλεπίδραση με άλλους χρήστες και ο σεβασμός των νομικών πλαισίων. Επιπλέον, έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχολογική ευημερία των χρηστών, καθώς μελέτες έχουν δείξει ότι ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η τοξική online συμπεριφορά μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Kowalski et al., 2014).

Αυτή η εργασία στοχεύει στην ανάλυση των σύγχρονων πρακτικών για την ασφάλεια στο διαδίκτυο και την προώθηση της υπεύθυνης διαδικτυακής συμπεριφοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στις εκπαιδευτικές προσεγγίσεις. Εξετάζει τις βέλτιστες πρακτικές για την προστασία από κυβερνοαπειλές, τις στρατηγικές για την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο και τον ρόλο των εκπαιδευτικών στην καλλιέργεια υπεύθυνης ψηφιακής συμπεριφοράς. Επιπλέον, διερευνά την έννοια της ψηφιακής ιθαγένειας και τη σημασία της ενσωμάτωσης της κοινωνικο-συναισθηματικής μάθησης στο εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Σημασία της Διαδικτυακής Ασφάλειας και Συμπεριφοράς

Δεδομένα και Έρευνες στη Διαδικτυακή Ασφάλεια

Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου συνεπάγεται την υιοθέτηση προληπτικών συμπεριφορών για τη διασφάλιση της διαδικτυακής ασφάλειας. Σε σύγκριση με άλλους τύπους προληπτικών συμπεριφορών, οι ψηφιακές προφυλάξεις είναι γνωστικά περισσότερο περίπλοκες, απαιτώντας την απόκτηση εξειδικευμένου τεχνικού ανθρώπινου κεφαλαίου. Αυτό σημαίνει ότι οι έμπειροι χρήστες διαθέτουν περισσότερες γνώσεις για την αποφυγή κινδύνων συγκριτικά με τους νέους και άπειρους χρήστες.

Πρόσφατες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει αυτή την άποψη. Μία έρευνα που διεξήχθη στις ΗΠΑ το 2013 έδειξε ότι η συχνότητα χρήσης του διαδικτύου και η γνώση σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του συσχετίζονται θετικά με την εγκατάσταση λογισμικού προστασίας από ιούς σε προσωπικές συσκευές (AARP, 2014). Ο Park (2013) διαπίστωσε ότι η ηλικία και το φύλο αποτελούν τους κύριους δημογραφικούς παράγοντες πρόβλεψης των δεξιοτήτων και των γνώσεων που σχετίζονται με το απόρρητο, ενώ ο αριθμός των ετών χρήσης του διαδικτύου και η ποικιλία των σημείων πρόσβασης επηρεάζουν σημαντικά αυτές τις γνώσεις και δεξιότητες.

Η ασφάλεια των δεδομένων αποτελεί ένα από τα κύρια ζητήματα που απασχολούν τους χρήστες του διαδικτύου. Αφορά το τεχνικό μέρος των υπολογιστών και περιλαμβάνει την επινόηση και εφαρμογή τεχνικών, όπως η χρήση κωδικών πρόσβασης ή η κρυπτογραφία, για την εξασφάλιση της προσπέλασης στα δεδομένα μόνο από εξουσιοδοτημένα άτομα και την ασφαλή μετάδοση πληροφοριών.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με την IBM Security (2019), το ανθρώπινο λάθος αποτελεί την κύρια αιτία για το 95% των παραβιάσεων ασφαλείας. Επιπλέον, η ακεραιότητα των δεδομένων είναι εξίσου σημαντική, καθώς η επαλήθευση των πληροφοριών πριν από τη διάδοσή τους συμβάλλει στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται έξι φορές ταχύτερα από τις αληθινές στα κοινωνικά δίκτυα (Vosoughi et al., 2018).

Ψυχολογικές και Κοινωνικές Προεκτάσεις

Στον τομέα της ψυχολογίας, η σωστή διαδικτυακή συμπεριφορά έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχολογική ευημερία των χρηστών. Έρευνες έχουν καταδείξει ότι ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η τοξική online συμπεριφορά μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψη και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Kowalski et al., 2014). Αντίθετα, η προώθηση θετικών αλληλεπιδράσεων στο διαδίκτυο συμβάλλει στη δημιουργία ενός υγιούς ψηφιακού περιβάλλοντος.

Η σωστή διαδικτυακή συμπεριφορά περιλαμβάνει επίσης τον σεβασμό των νομικών πλαισίων και τη συμμόρφωση με τους νόμους περί προστασίας δεδομένων και πνευματικών δικαιωμάτων. Κανονισμοί όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR) της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβάλλουν αυστηρές κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση.

Επιπλέον, η υπεύθυνη διαδικτυακή συμπεριφορά συμβάλλει στη δημιουργία υγιών online κοινοτήτων, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή και προωθώντας τον εποικοδομητικό διάλογο, με θετικό αντίκτυπο στις κοινωνικές δομές. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων ψηφιακού γραμματισμού, συμπεριλαμβανομένης της σωστής διαδικτυακής συμπεριφοράς, είναι κρίσιμη για την επιτυχία στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας (Eshet-Alkalai, 2004).

Καλές Πρακτικές για την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο

Η εκπαίδευση σε θέματα ψηφιακής ασφάλειας αποτελεί θεμέλιο λίθο στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. Εξοπλίζει τους πολίτες με κριτική σκέψη και τεχνογνωσία, απαραίτητες για την προστασία της ψηφιακής τους ταυτότητας σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο τεχνολογικό τοπίο. Μέσω στοχευμένης εκπαίδευσης, οι χρήστες μετατρέπονται σε ενεργούς φορείς κυβερνοασφάλειας, δημιουργώντας ένα συλλογικό τείχος προστασίας ενάντια σε εξελιγμένες κυβερνοαπειλές (Council of Europe, 2023).

Ισχυροί Κωδικοί Πρόσβασης

Η δημιουργία ισχυρών κωδικών πρόσβασης αποτελεί μία από τις βασικότερες πρακτικές ασφάλειας στο διαδίκτυο. Παρόλο που θεωρητικά μπορεί να φαίνεται απλή διαδικασία, στην πράξη απαιτεί προσοχή και μεθοδικότητα. Για παράδειγμα, κωδικοί όπως ο "PA55W0RD1234" μπορεί να φαίνονται ισχυροί λόγω του συνδυασμού γραμμάτων και αριθμών, αλλά στην πραγματικότητα είναι αρκετά προβλέψιμοι και επομένως ευάλωτοι σε κυβερνοεπιθέσεις.

Σύμφωνα με την Kaspersky (2024), υπάρχουν συγκεκριμένες παγίδες που πρέπει να αποφεύγονται κατά τη δημιουργία κωδικών πρόσβασης:

Προφανείς ημερομηνίες: Ημερομηνίες γέννησης (προσωπικές ή οικογενειακές) είναι εύκολο να μαντευτούν.
Ορατοί κωδικοί: Η καταγραφή κωδικών σε χαρτάκια κοντά στον υπολογιστή αποτελεί σημαντικό κίνδυνο ασφαλείας.
Επαναχρησιμοποίηση κωδικών: Η χρήση του ίδιου κωδικού σε πολλαπλές πλατφόρμες αυξάνει τον κίνδυνο, καθώς μία παραβίαση μπορεί να οδηγήσει σε πολλαπλές εκθέσεις.
Κοινότυποι κωδικοί: Απλές λέξεις ή ακολουθίες αριθμών (π.χ., "1234") είναι εύκολο να παραβιαστούν μέσω επιθέσεων brute force.

Αντίθετα, προτείνονται οι εξής πρακτικές:

Τακτική αλλαγή κωδικών: Συνιστάται η αλλαγή κωδικών περίπου κάθε 30 ημέρες.
Μακροσκελείς κωδικοί: Όσο μεγαλύτερος ο κωδικός, τόσο δυσκολότερη η παραβίασή του.
Αποφυγή μη αξιόπιστων συσκευών: Η εισαγωγή κωδικών σε δημόσιους υπολογιστές ενέχει σημαντικούς κινδύνους υποκλοπής.
Προσοχή σε δημόσια δίκτυα Wi-Fi: Η χρήση μη ασφαλών δικτύων για πρόσβαση σε ευαίσθητες πληροφορίες αυξάνει τον κίνδυνο υποκλοπής κωδικών.

Για τη δημιουργία ισχυρών κωδικών, προτείνεται η χρήση φράσεων-κλειδιών που είναι εύκολο να απομνημονευτούν αλλά δύσκολο να μαντευτούν, συνδυασμός λέξεων με αριθμούς και σύμβολα (π.χ., "Tr3e&House&9@Garden"), και η χρήση μνημονικών τεχνικών για την απομνημόνευση περίπλοκων κωδικών.

Εργαλεία και Τεχνικές για την Ενίσχυση της Ασφάλειας

Υπάρχουν διάφορα εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία και διαχείριση ισχυρών κωδικών πρόσβασης:

Norton Identity Safe Password Generator: Προσφέρει μια εύχρηστη διαδικτυακή πλατφόρμα για τη δημιουργία κωδικών, με δυνατότητα ρύθμισης του μήκους του κωδικού, συμπερίληψης γραμμάτων, αριθμών και σημείων στίξης.
Strong Password Generator: Ένα αξιόπιστο εργαλείο που δεν αποθηκεύει τους κωδικούς απομακρυσμένα, προσφέροντας έτσι πρόσθετη ασφάλεια. Επιτρέπει τη δημιουργία κωδικών με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και παρέχει φωνητικές λέξεις για ευκολότερη απομνημόνευση.

Εκτός από τους κωδικούς πρόσβασης, η διεταυτοποίηση (έλεγχος ταυτότητας δύο παραγόντων) αποτελεί ένα επιπλέον επίπεδο ασφάλειας. Πρόκειται για μια προηγμένη διαδικασία επαλήθευσης που συνδυάζει πολλαπλές, ανεξάρτητες πηγές για την επιβεβαίωση της ταυτότητας ενός χρήστη. Συνήθως απαιτεί έναν επιπλέον κωδικό που αποστέλλεται στο κινητό τηλέφωνο του χρήστη κάθε φορά που συνδέεται σε έναν νέο υπολογιστή (Ελληνικό CSIRT, 2024).

Ασφαλής Πλοήγηση και Αγορές

Καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν κινητές συσκευές για αγορές, η ασφαλής πλοήγηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο Hayward (2022) προτείνει τις εξής πρακτικές για ασφαλή πλοήγηση και αγορές:

Αποφυγή επισκέψεων σε ύποπτες ιστοσελίδες: Ιδιαίτερα σε κοινόχρηστους υπολογιστές, είναι σημαντικό να αποφεύγονται ιστοσελίδες που θα μπορούσαν να εκθέσουν προσωπικά δεδομένα.
Χρήση ασφαλών ιστοσελίδων: Είναι σημαντικό να ελέγχετε αν μια ιστοσελίδα είναι ασφαλής, επιβεβαιώνοντας ότι η διεύθυνση ξεκινά με "https://" και ότι εμφανίζεται το εικονίδιο του λουκέτου στο πρόγραμμα περιήγησης.
Αποσύνδεση από ιστοσελίδες: Μετά τη χρήση υπηρεσιών που απαιτούν σύνδεση με κωδικούς, είναι σημαντικό να γίνεται αποσύνδεση, ειδικά σε κοινόχρηστους υπολογιστές.
Προσοχή σε απάτες με ψεύτικες ιστοσελίδες: Οι ψεύτικες ιστοσελίδες είναι εύκολο να δημιουργηθούν και σχεδιάζονται για να κλέψουν προσωπικά δεδομένα. Είναι σημαντικό να ελέγχετε την αυθεντικότητα μιας ιστοσελίδας πριν προχωρήσετε σε συναλλαγές.
Αποφυγή βιαστικών αγορών: Οι παρορμητικές αγορές, ειδικά σε περιόδους εκπτώσεων, μπορεί να οδηγήσουν σε παραβλέψεις κανόνων ασφαλείας. Αν μια προσφορά φαίνεται πολύ καλή για να είναι αληθινή, πιθανόν να μην είναι αληθινή.
Προσοχή σε ψεύτικα emails: Τα ψεύτικα emails συχνά περιέχουν ορθογραφικά λάθη ή κακή σύνταξη και εμφανίζονται ως επείγοντα. Είναι σημαντικό να μην ανοίγετε emails από αγνώστους και να επαληθεύετε την πηγή πριν παρέχετε προσωπικές πληροφορίες.
Αποφυγή δημόσιων Wi-Fi για συναλλαγές: Τα δημόσια δίκτυα Wi-Fi είναι ευάλωτα σε υποκλοπές, καθιστώντας τα επικίνδυνα για συναλλαγές που περιλαμβάνουν προσωπικά δεδομένα.
Προτίμηση εφαρμογών έναντι ιστοσελίδων για αγορές: Οι επίσημες εφαρμογές ηλεκτρονικών καταστημάτων είναι συνήθως πιο ασφαλείς από τις αντίστοιχες ιστοσελίδες, καθώς δεν μπορούν να τροποποιηθούν εύκολα από τρίτους.
Χρήση λογισμικών προστασίας: Τα προγράμματα προστασίας από κακόβουλο λογισμικό προσφέρουν επιπλέον ασφάλεια κατά τις διαδικτυακές αγορές, αποτρέποντας το hacking ή την υποκλοπή δεδομένων κατά τη διάρκεια των συναλλαγών.

Αντιϊκά Προγράμματα και Τείχη Προστασίας

Τα αντιικά προγράμματα (antivirus) αποτελούν βασικό εργαλείο προστασίας των υπολογιστικών συστημάτων από κακόβουλο λογισμικό. Η λειτουργία τους περιλαμβάνει:

Ανίχνευση: Χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνικές αναγνώρισης προτύπων και τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό γνωστών και άγνωστων απειλών.
Εξουδετέρωση: Εφαρμόζουν στρατηγικές για την απομόνωση και εξάλειψη των εντοπισμένων απειλών, ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο εξάπλωσης.
Πρόληψη: Παρέχουν προληπτική προστασία μέσω συνεχούς παρακολούθησης, φιλτραρίσματος διαδικτυακής κίνησης και ανάλυσης συμπεριφοράς.

Σύμφωνα με τον Τσακνάκη (2014), τα βασικά χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού αντιικού προγράμματος περιλαμβάνουν:

Σάρωση σε πραγματικό χρόνο για συνεχή παρακολούθηση αρχείων και δεδομένων
Συνδυασμό ανίχνευσης βάσει υπογραφών και ευρετικής ανάλυσης για τον εντοπισμό απειλών
Δυνατότητα καραντίνας και αφαίρεσης μολυσμένων αρχείων
Τακτικές ενημερώσεις της βάσης δεδομένων για αντιμετώπιση νέων απειλών
Ποικιλία επιλογών σάρωσης (γρήγορες, πλήρεις, προσαρμοσμένες)
Προστασία κατά την περιήγηση στο διαδίκτυο και έλεγχο μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου

Τα τείχη προστασίας (firewalls) αποτελούν ένα συμπληρωματικό επίπεδο άμυνας, λειτουργώντας ως φρουροί που ελέγχουν την εισερχόμενη και εξερχόμενη κίνηση δεδομένων. Η εξέλιξή τους από απλά συστήματα φιλτραρίσματος σε εξελιγμένες λύσεις ασφαλείας έχει ενισχύσει σημαντικά την προστασία των υπολογιστικών συστημάτων.

Σύμφωνα με την esafety (2024), τα βασικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων τειχών προστασίας περιλαμβάνουν:

Ανθεκτικότητα σε επιθέσεις: Δυνατότητα αντιμετώπισης προηγμένων και στοχευμένων επιθέσεων.
Λειτουργία ως μοναδικό σημείο διέλευσης: Όλη η κίνηση δεδομένων διέρχεται από το τείχος προστασίας, εξασφαλίζοντας τον πλήρη έλεγχο.
Επιβολή πολιτικής ελέγχου πρόσβασης: Καθορισμός και εφαρμογή κανόνων για το ποια δεδομένα επιτρέπεται να εισέλθουν ή να εξέλθουν από το σύστημα.

Παρά τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα τείχη προστασίας, όπως η μείωση της έκθεσης ευαίσθητων συστημάτων και η απλοποίηση της επιβολής πολιτικών ασφαλείας, υπάρχουν και ορισμένα μειονεκτήματα. Αυτά περιλαμβάνουν πιθανές λανθασμένες ρυθμίσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε ψευδείς αρνήσεις πρόσβασης, περιορισμούς στη διέλευση πληροφοριών και πιθανή επιβράδυνση της επίδοσης του δικτύου.

Αντίγραφα Ασφαλείας και Ενημερώσεις Λογισμικού

Η τακτική δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας (backup) αποτελεί μια καθοριστική τακτική για την προστασία από κακόβουλο λογισμικό και την απώλεια δεδομένων. Η Eset (2024) τονίζει τη σημασία της δημιουργίας αντιγράφων σε εξωτερικούς δίσκους, συσκευές NAS (Network Attached Storage) ή στο cloud για τη διατήρηση των δεδομένων. Επιπλέον, η χρήση αποσυνδεδεμένων αντιγράφων προσφέρει ένα επιπλέον επίπεδο προστασίας έναντι των κυβερνοεπιθέσεων.

Είναι σημαντικό να ενεργοποιείται η λειτουργία σταδιακών αντιγράφων ασφαλείας, η οποία επιτρέπει την ανάκτηση προηγούμενων εκδόσεων αρχείων. Επίσης, συνιστάται ο τακτικός έλεγχος και η δοκιμαστική επαναφορά αρχείων για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των αντιγράφων. Η χρήση πολλαπλών τοποθεσιών αποθήκευσης μειώνει τον κίνδυνο απώλειας δεδομένων σε περίπτωση που μία πηγή αντιγράφων παραβιαστεί, ενώ η αυτοματοποίηση της διαδικασίας ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο ανθρώπινου λάθους.

Παράλληλα με τα αντίγραφα ασφαλείας, η τακτική ενημέρωση του λογισμικού και των λειτουργικών συστημάτων είναι εξίσου σημαντική. Οι ενημερώσεις των λειτουργικών συστημάτων, όπως τα Windows, επιδιορθώνουν αναγνωρισμένα κενά ασφαλείας στον πυρήνα του συστήματος. Πολλοί από τους σύγχρονους ιούς εκμεταλλεύονται ευπάθειες στον κώδικα που δεν έχουν ακόμη διορθωθεί, οπότε μια ενημέρωση μπορεί να προστατέψει από πιθανές επιθέσεις.

Εκτός από το λειτουργικό σύστημα, είναι σημαντική και η ενημέρωση των προγραμμάτων περιήγησης, καθώς και του τείχους προστασίας (firewall). Το τείχος προστασίας λειτουργεί ως "φρουρός" που ελέγχει την εισερχόμενη και εξερχόμενη κίνηση του δικτύου, προστατεύοντας από μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση. Οι ενημερώσεις διασφαλίζουν ότι το firewall είναι κατάλληλα προετοιμασμένο για την αντιμετώπιση νέων τύπων κυβερνοαπειλών.

Πρόληψη Επιθέσεων Phishing

Οι επιθέσεις ηλεκτρονικού ψαρέματος (phishing) αποτελούν μια από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους κυβερνοεπιθέσεων, στοχεύοντας στην απόσπαση ευαίσθητων προσωπικών πληροφοριών μέσω απάτης. Σύμφωνα με τον Γερονάτσιο (2024), για την προστασία από τέτοιου είδους επιθέσεις, είναι απαραίτητη η λήψη των ακόλουθων μέτρων:

Επαγρύπνηση για ύποπτα emails και συνδέσμους: Είναι σημαντικό να αξιολογείται η αυθεντικότητα των ηλεκτρονικών μηνυμάτων και των συνδέσμων που περιέχουν, ιδιαίτερα όταν ζητούν προσωπικές πληροφορίες.
Επαλήθευση ασφάλειας ιστοσελίδων: Πριν την εισαγωγή ευαίσθητων δεδομένων, είναι απαραίτητο να ελέγχεται αν η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί πρωτόκολλο https και αν εμφανίζεται το εικονίδιο του λουκέτου στη γραμμή διεύθυνσης.
Τακτική ενημέρωση λογισμικού: Η διατήρηση του λογισμικού ενημερωμένου συμβάλλει στην προστασία από γνωστές ευπάθειες που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι επιτιθέμενοι.
Χρήση ελέγχου ταυτότητας δύο παραγόντων (2FA): Αυτό το επιπλέον επίπεδο ασφάλειας απαιτεί δύο διαφορετικούς τρόπους επαλήθευσης της ταυτότητας ενός χρήστη, καθιστώντας πιο δύσκολη την μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση.
Δημιουργία ισχυρών, μοναδικών κωδικών πρόσβασης: Οι πολύπλοκοι κωδικοί που δεν επαναχρησιμοποιούνται σε διαφορετικές πλατφόρμες μειώνουν τον κίνδυνο παραβίασης πολλαπλών λογαριασμών.
Προσοχή σε δημόσια δίκτυα Wi-Fi: Η χρήση μη ασφαλών δικτύων για πρόσβαση σε ευαίσθητες πληροφορίες αυξάνει τον κίνδυνο υποκλοπής.
Ενεργοποίηση εργαλείων κατά του phishing: Πολλά προγράμματα περιήγησης διαθέτουν ενσωματωμένα εργαλεία που μπορούν να προειδοποιούν για πιθανές απάτες phishing.

Εφαρμόζοντας αυτά τα μέτρα, οι χρήστες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο να πέσουν θύματα επιθέσεων phishing και να προστατέψουν τα προσωπικά τους δεδομένα στο διαδίκτυο.

Εκπαιδευτικές Προσεγγίσεις για Υπεύθυνη Διαδικτυακή Συμπεριφορά

Προστασία Παιδιών στο Διαδίκτυο

Στη σύγχρονη εποχή, η χρήση του διαδικτύου έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των παιδιών. Η ασφαλής πλοήγηση απαιτεί σωστή ενημέρωση τόσο από τους γονείς και εκπαιδευτικούς όσο και από τα ίδια τα παιδιά. Σύμφωνα με το Better Internet for Kids (2024) και το Ελληνικό CSIRT (2024), υπάρχουν συγκεκριμένες συμβουλές που πρέπει να ακολουθούν τα παιδιά για την προστασία τους στο διαδίκτυο:

Θετική επικοινωνία: Τα μηνύματα που μοιράζονται πρέπει να έχουν θετικό περιεχόμενο, αποφεύγοντας εκφράσεις θυμού, ύβρεων ή ρατσιστικών σχολίων.
Προσεκτική κοινοποίηση περιεχομένου: Είναι σημαντικό να υπάρχει σκέψη πριν την κοινοποίηση οποιουδήποτε περιεχομένου στο διαδίκτυο, καθώς ό,τι αναρτάται παραμένει διαθέσιμο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Προστασία προσωπικών πληροφοριών: Τα παιδιά πρέπει να είναι προσεκτικά με την αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών στο διαδίκτυο, όπως διεύθυνση κατοικίας ή ημερομηνία γέννησης.
Χρήση ρυθμίσεων απορρήτου: Η χρήση των ρυθμίσεων ασφαλείας και απορρήτου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπει τον έλεγχο του ποιος μπορεί να δει το περιεχόμενο που αναρτάται.
Προσοχή στα αρχεία προς λήψη: Είναι σημαντικό να αποφεύγεται η λήψη αρχείων από αναξιόπιστες πηγές, καθώς μπορεί να περιέχουν κακόβουλο λογισμικό.
Έλεγχος αξιοπιστίας πληροφοριών: Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να ελέγχουν την εγκυρότητα των πληροφοριών που βρίσκουν στο διαδίκτυο, αναγνωρίζοντας τις ψευδείς ειδήσεις και την παραπληροφόρηση.
Διαχείριση ψηφιακού αποτυπώματος: Είναι σημαντικό να κατανοήσουν πώς οι πληροφορίες που αναρτούν στο διαδίκτυο διαμορφώνουν το ψηφιακό τους αποτύπωμα και μπορούν να επηρεάσουν τη μελλοντική τους ζωή.
Χρήση ισχυρών κωδικών: Η δημιουργία και χρήση ισχυρών κωδικών πρόσβασης αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ασφάλεια στο διαδίκτυο.
Αποσύνδεση από συσκευές και εφαρμογές: Μετά τη χρήση συσκευών ή εφαρμογών, είναι σημαντικό να γίνεται αποσύνδεση για την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Σεβασμός στη διαφορετικότητα: Το διαδίκτυο συνδέει ανθρώπους με διαφορετικές απόψεις και υπόβαθρο, οπότε είναι σημαντικό να καλλιεργείται ο σεβασμός στη διαφορετικότητα.
Αποφυγή διαδικτυακού εκφοβισμού: Τα παιδιά πρέπει να μάθουν να αποφεύγουν τη συμμετοχή σε διαδικτυακό εκφοβισμό και να υποστηρίζουν τα θύματα τέτοιων συμπεριφορών.
Χρήση κατάλληλης γλώσσας: Η επικοινωνία στο διαδίκτυο πρέπει να γίνεται με σεβασμό και ευγένεια, αποφεύγοντας τη ρητορική μίσους.

Ο Ρόλος των Εκπαιδευτικών

Οι εκπαιδευτικοί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην προώθηση της ασφαλούς και υπεύθυνης χρήσης του διαδικτύου από τους μαθητές. Ο ρόλος τους μπορεί να διακριθεί σε τρεις βασικούς άξονες: την ενημέρωση, τη συμβουλευτική και την υποστήριξη (Internet Safety, 2024).

Στο πλαίσιο της ενημέρωσης, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να ενημερώνουν τους μαθητές για τους κινδύνους του διαδικτύου, όπως η διαδικτυακή αποπλάνηση, και να τους διδάσκουν την ορθή χρήση των προσωπικών τους δεδομένων. Είναι σημαντικό να εξηγούν στους μαθητές γιατί πρέπει να αποφεύγουν αιτήματα φιλίας από άγνωστα άτομα και να συζητούν μαζί τους τα κριτήρια επιλογής διαδικτυακών φίλων.

Ως προς τη συμβουλευτική, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να τονίζουν τη σημασία της αποφυγής συνομιλιών με αγνώστους και να συμβουλεύουν τους μαθητές να μη συναντούν ποτέ άτομα που γνώρισαν μέσω ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης ή chatrooms. Επίσης, είναι σημαντικό να καθοδηγούν τους μαθητές στη ρύθμιση των διαδικτυακών τους προφίλ ώστε να είναι προσβάσιμα μόνο από φίλους και οικογένεια (Smahel et al., 2020).

Όσον αφορά την υποστήριξη, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να δημιουργούν ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ανοιχτής επικοινωνίας με τους μαθητές τους. Είναι σημαντικό να δείχνουν ειλικρινές ενδιαφέρον για τις διαδικτυακές δραστηριότητες των μαθητών και να τους ενθαρρύνουν να μοιράζονται οτιδήποτε τους κάνει να αισθάνονται άβολα στο διαδίκτυο. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να λειτουργεί ως πρότυπο, επιδεικνύοντας υπεύθυνη και ασφαλή συμπεριφορά στο διαδίκτυο.

Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιούν τα διαθέσιμα εργαλεία και τις ρυθμίσεις ασφαλείας των διαφόρων πλατφορμών για την προστασία των μαθητών. Για παράδειγμα, το YouTube διαθέτει ειδικές εκδόσεις για παιδιά (YouTube Kids) και ρυθμίσεις που επιτρέπουν το φιλτράρισμα ακατάλληλου περιεχομένου.

Αντιμετώπιση της Διαδικτυακής Αποπλάνησης

Η διαδικτυακή αποπλάνηση (grooming) αποτελεί ένα σοβαρό κίνδυνο για τα παιδιά και τους εφήβους. Οι εκπαιδευτικοί έχουν την ευθύνη να ενημερώνουν και να προστατεύουν τους μαθητές από αυτόν τον κίνδυνο. Σύμφωνα με το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου (2024), οι εκπαιδευτικοί πρέπει να:

Ενημερώνουν τους μαθητές για τον κίνδυνο της διαδικτυακής αποπλάνησης: Είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι μαθητές τις τακτικές που χρησιμοποιούν οι επίδοξοι αποπλανητές και πώς μπορούν να τις αναγνωρίσουν.
Διδάσκουν την ορθή χρήση προσωπικών δεδομένων: Οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν ποιες πληροφορίες είναι ασφαλές να μοιράζονται στο διαδίκτυο και ποιες όχι.
Εξηγούν τους λόγους αποφυγής αιτημάτων φιλίας από αγνώστους: Είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι μαθητές τους κινδύνους που ενέχει η αποδοχή αιτημάτων φιλίας από άτομα που δεν γνωρίζουν.
Τονίζουν τη σημασία της αποφυγής συναντήσεων με άτομα που γνώρισαν διαδικτυακά: Οι μαθητές πρέπει να κατανοήσουν ότι οι διαδικτυακές ταυτότητες μπορεί να είναι ψευδείς και ότι οι συναντήσεις με αγνώστους μπορεί να είναι επικίνδυνες.
Δημιουργούν περιβάλλον εμπιστοσύνης και ανοιχτής επικοινωνίας: Είναι σημαντικό οι μαθητές να αισθάνονται άνετα να μοιραστούν τις ανησυχίες τους με τους εκπαιδευτικούς.

Σε περίπτωση που προκύψει κάποιο πρόβλημα, είναι κρίσιμο οι εκπαιδευτικοί να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους. Δεν πρέπει να ενοχοποιήσουν το παιδί ή τον έφηβο, αλλά να προσεγγίσουν το θέμα με λογικό τρόπο. Η διαδικτυακή αποπλάνηση είναι ένα εξαιρετικά σοβαρό και επικίνδυνο φαινόμενο, το οποίο αποτελεί ποινικό αδίκημα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να απευθυνθούν σε εξειδικευμένες υπηρεσίες, όπως η Γραμμή Βοήθειας, για την κατάλληλη αντιμετώπιση του ζητήματος (Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου, 2024).

Διδασκαλία Ψηφιακής Ιθαγένειας

Στη σύγχρονη εποχή, τα παιδιά περνούν σημαντικό χρόνο συνδεδεμένα ψηφιακά μέσω διαφόρων συσκευών και εφαρμογών (Albarashdi et al., 2016). Αλληλεπιδρούν διαδικτυακά με αγνώστους, αναρτώντας πληροφορίες και δημιουργώντας ψηφιακές σχέσεις. Τα όρια μεταξύ ψηφιακού και πραγματικού κόσμου γίνονται ολοένα και πιο δυσδιάκριτα. Τα παιδιά συχνά χρησιμοποιούν ψηφιακά εργαλεία πριν αναπτύξουν επαρκείς κοινωνικές δεξιότητες, εκθέτοντας τον εαυτό τους σε πιθανούς κινδύνους διαδικτυακής επικοινωνίας.

Εταιρείες και πάροχοι υπηρεσιών συλλέγουν συστηματικά δεδομένα από τις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών (Livingstone & Third, 2017). Οι διαδικτυακές δραστηριότητες αφήνουν μόνιμα "ψηφιακά αποτυπώματα". Η ψηφιακή ιθαγένεια περιλαμβάνει την ικανότητα διαμόρφωσης θετικών ψηφιακών αποτυπωμάτων και την κατανόηση των παρεχόμενων προσωπικών δεδομένων.

Η Ψηφιακή Ιθαγένεια λειτουργεί ως ένα πλαίσιο καθοδήγησης για τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και τη συμπεριφορά στο διαδίκτυο. Περιλαμβάνει τις απαραίτητες γνώσεις και πρακτικές για την υπεύθυνη και δημιουργική χρήση του διαδικτύου, των κινητών συσκευών και άλλων ψηφιακών εργαλείων. Στόχος είναι η αποτελεσματική επικοινωνία, εξερεύνηση, εργασία, μάθηση και ψυχαγωγία στον ψηφιακό κόσμο.

Η εκπαίδευση στην ψηφιακή ιθαγένεια στοχεύει στο να εφοδιάσει τα παιδιά με τις απαραίτητες δεξιότητες για τη δημιουργία ενός ανοιχτού, δημιουργικού και ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος. Έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη αξιών, στάσεων, δεξιοτήτων και κριτικής σκέψης που προάγουν την υπευθυνότητα και τον σεβασμό τόσο στον ψηφιακό όσο και στον πραγματικό κόσμο (Council of Europe, 2023).

Οι μαθητές, παρόλο που είναι εγγενώς συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, δεν σημαίνει ότι είναι εγγενώς έμπειροι στον ψηφιακό γραμματισμό (Eshet-Alkalai, 2004). Για την προώθηση του ψηφιακού γραμματισμού, υπάρχουν διαθέσιμοι διάφοροι πόροι, όπως ο ιστότοπος "Be Internet Awesome" της Google, ο οποίος περιλαμβάνει διαδραστικά παιχνίδια για τη διδασκαλία της ψηφιακής ασφάλειας με διασκεδαστικό τρόπο.

Προώθηση Κοινωνικο-συναισθηματικής Μάθησης

Το ήθος και η ενσυναίσθηση είναι θεμελιώδεις αξίες στην ανάπτυξη του παιδιού (Schrier, 2017). Η ενεργή συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε αυτή τη διαδικασία είναι καίριας σημασίας. Υπάρχουν διάφορες προτάσεις για την καλλιέργεια αυτών των αρετών:

Ανάπτυξη Δεξιοτήτων Ενσυναίσθησης: Τα άτομα με ανεπτυγμένη ενσυναίσθηση διαθέτουν συνήθως εξαιρετικές ικανότητες ακρόασης και παρατήρησης. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να οργανώσουν παιχνίδια που στοχεύουν στην ενίσχυση αυτών των δεξιοτήτων, βοηθώντας τα παιδιά να αναπτύξουν οξύτερη αντίληψη για τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων.
Διατήρηση Ηθικών Αξιών: Είναι σημαντικό να υπενθυμίζεται στα παιδιά ότι οι ηθικές αξίες και οι στάσεις που έχουν διδαχθεί ισχύουν εξίσου τόσο στον ψηφιακό όσο και στον πραγματικό κόσμο. Η συνέπεια στη συμπεριφορά, ανεξάρτητα από το περιβάλλον, είναι ουσιώδης για την ανάπτυξη ενός ισχυρού ηθικού χαρακτήρα.
Αξιοποίηση Ψηφιακού Περιεχομένου: Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιούν ειδήσεις ή πληροφορίες από το διαδίκτυο ως αφορμή για εποικοδομητικές συζητήσεις σχετικά με την ενσυναίσθηση, βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν διαφορετικές οπτικές και καταστάσεις.
Ενσωμάτωση Ηθικής στη Διδασκαλία: Η εισαγωγή συζητήσεων για την ηθική στην τάξη και η ενθάρρυνση των μαθητών να δημιουργήσουν αφίσες που απεικονίζουν ηθικούς κανόνες μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση της σημασίας της συνεπούς ηθικής συμπεριφοράς σε όλα τα πλαίσια.
Βιωματική Μάθηση μέσω Παιχνιδιών Ρόλων: Τα παιχνίδια ρόλων δίνουν στα παιδιά τη δυνατότητα να εξερευνήσουν τα δικά τους συναισθήματα και να φανταστούν τα συναισθήματα των άλλων, ενισχύοντας την ενσυναίσθηση και την κατανόηση διαφορετικών οπτικών.
Προώθηση του Διαλόγου και της Διαφορετικότητας: Οι συζητήσεις στην τάξη που αναδεικνύουν τη διαφορετικότητα των απόψεων μεταξύ των μαθητών βοηθούν στην καλλιέργεια σεβασμού και εκτίμησης για τη διαφορετικότητα, ενθαρρύνοντας παράλληλα την κριτική σκέψη.
Αντιμετώπιση Αρνητικών Συμπεριφορών: Η συζήτηση περιστατικών εκφοβισμού ή ρητορικής μίσους στην τάξη μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναλογιστούν τρόπους βελτίωσης της ενσυναίσθησής τους και να προτείνουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων.

Η κοινωνικο-συναισθηματική μάθηση βοηθά τους νέους να αναπτύξουν αυτογνωσία, αυτοέλεγχο και άλλες διαπροσωπικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την καθημερινή ζωή, ειδικά στο σχολείο. Έχει θετικό, διαρκή αντίκτυπο στη ζωή των παιδιών μέσα και έξω από το σχολείο, βοηθώντας στη βελτίωση των ακαδημαϊκών επιδόσεων, στον περιορισμό του εκφοβισμού, στη μείωση των ποσοστών εγκατάλειψης και στην οικοδόμηση χαρακτήρα (Committee for Children, 2024).

Σεβασμός Πνευματικών Δικαιωμάτων

Η καλλιέργεια σεβασμού για τα πνευματικά δικαιώματα αποτελεί θεμελιώδη αξία της ψηφιακής εποχής. Είναι κρίσιμο οι μαθητές να κατανοήσουν ότι η δημοσίευση υλικού που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, χωρίς την κατοχή τους, δεν είναι μόνο παράνομη αλλά και ηθικά επιλήψιμη. Η προστασία των πνευματικών έργων είναι πολυδιάστατη: αναγνωρίζει και τιμά τον πνευματικό μόχθο των δημιουργών, παρέχει οικονομικά και ηθικά κίνητρα για συνεχή δημιουργία, και προάγει την καινοτομία και την πολιτιστική εξέλιξη (Ελληνικό CSIRT, 2024).

Η πειρατεία, δηλαδή η παράνομη αναπαραγωγή, διανομή και πώληση προστατευόμενων έργων, έχει σοβαρές επιπτώσεις. Υπονομεύει τα δικαιώματα των δημιουργών, αποθαρρύνει την καλλιτεχνική και επιστημονική παραγωγή, και πλήττει την οικονομία και την πολιτιστική ανάπτυξη. Είναι σημαντικό να τονιστεί στους μαθητές ότι η διαθεσιμότητα περιεχομένου στο διαδίκτυο δεν συνεπάγεται ελευθερία χρήσης. Πλατφόρμες όπως το YouTube υπόκεινται επίσης σε κανόνες πνευματικών δικαιωμάτων, και η χρήση περιεχομένου από τρίτους σε αυτές τις πλατφόρμες απαιτεί άδεια (Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας, 2024).

Για την προώθηση του σεβασμού των πνευματικών δικαιωμάτων, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ενθαρρύνουν τους μαθητές να:

Αναζητούν περιεχόμενο με άδειες Creative Commons ή ελεύθερης χρήσης: Αυτό επιτρέπει τη νόμιμη χρήση περιεχομένου χωρίς την ανάγκη λήψης ειδικής άδειας.
Αναφέρουν πάντα τις πηγές τους: Ακόμη και σε προσωπικές εργασίες, είναι σημαντικό να αναφέρονται οι πηγές του περιεχομένου που χρησιμοποιείται.
Δημιουργούν πρωτότυπο περιεχόμενο: Η ενθάρρυνση της δημιουργικότητας και της πρωτοτυπίας συμβάλλει στην αποφυγή παραβιάσεων πνευματικών δικαιωμάτων.
Συζητούν για τη σημασία της ψηφιακής ηθικής: Η κατανόηση του πώς οι επιλογές στο διαδίκτυο αντανακλούν αξίες και επηρεάζουν την ευρύτερη κοινωνία είναι κρίσιμη.

Η καλλιέργεια σεβασμού για τα πνευματικά δικαιώματα αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς τη διαμόρφωση υπεύθυνων ψηφιακών πολιτών. Οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, βοηθώντας τους μαθητές να κατανοήσουν τη σημασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στον ψηφιακό κόσμο και να αναπτύξουν υπεύθυνες πρακτικές χρήσης και δημιουργίας περιεχομένου (Council of Europe, 2023).

Συμπεράσματα

Η ψηφιακή ασφάλεια και η υπεύθυνη διαδικτυακή συμπεριφορά αποτελούν θεμελιώδεις πτυχές της σύγχρονης ψηφιακής εποχής. Μέσα από την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε, καταδείχθηκε η πολυπλοκότητα και η πολυδιάστατη φύση αυτών των ζητημάτων, καθώς και η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που συνδυάζει τεχνικές λύσεις, εκπαιδευτικές στρατηγικές και κοινωνικο-συναισθηματική μάθηση.

Η ερευνητική εργασία ανέδειξε τις βέλτιστες πρακτικές για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, από τη δημιουργία ισχυρών κωδικών πρόσβασης και τη χρήση εξειδικευμένων εργαλείων ασφαλείας μέχρι την ασφαλή πλοήγηση και την προστασία από επιθέσεις phishing. Παράλληλα, τονίστηκε η σημασία της τακτικής δημιουργίας αντιγράφων ασφαλείας και της ενημέρωσης του λογισμικού για την αντιμετώπιση των συνεχώς εξελισσόμενων κυβερνοαπειλών.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον ρόλο των εκπαιδευτικών στην προώθηση της υπεύθυνης διαδικτυακής συμπεριφοράς και την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να λειτουργήσουν ως πρότυπα, παρέχοντας ενημέρωση, συμβουλευτική και υποστήριξη στους μαθητές τους. Η διδασκαλία της ψηφιακής ιθαγένειας, η προώθηση της κοινωνικο-συναισθηματικής μάθησης και ο σεβασμός των πνευματικών δικαιωμάτων αναδείχθηκαν ως βασικοί πυλώνες για τη διαμόρφωση υπεύθυνων ψηφιακών πολιτών.

Συμπερασματικά, η ψηφιακή ασφάλεια και η υπεύθυνη διαδικτυακή συμπεριφορά δεν είναι στατικές έννοιες, αλλά εξελίσσονται συνεχώς σε συνάρτηση με τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις κοινωνικές αλλαγές. Απαιτείται διαρκής εκπαίδευση, ενημέρωση και προσαρμογή στις νέες προκλήσεις και απειλές. Μόνο μέσα από τη συλλογική προσπάθεια εκπαιδευτικών, γονέων, μαθητών και της ευρύτερης κοινωνίας μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα ασφαλέστερο και πιο υπεύθυνο ψηφιακό περιβάλλον για όλους.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Γερονάτσιος, Α. (2024). Κακόβουλο λογισμικό, ιοί, τρόποι αντιμετώπισης και ασφάλεια στο διαδίκτυο [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Τμήμα Πληροφορικής.

Ελληνικό CSIRT. (2024). Απειλές. https://csirt.cd.mil.gr/el/threats-gr/

Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου. (2024). Οδηγός για εκπαιδευτικούς. https://www.saferinternet4kids.gr/

Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας. (2024). Εκπαιδευτικοί. https://copyrightschool.gr/teachers

Τσακνάκης, Δ. (2014). Ανάλυση-Αξιολόγηση Λογισμικού Antivirus και Τεχνικές Αποφυγής του [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πειραιά, Τμήμα Πληροφορικής.

Ξενόγλωσση

AARP. (2014). Caught in the scammer's net: Risk factors that may lead to becoming an Internet fraud victim, AARP survey of American adults age 18 and older. https://shorturl.at/UBFBo

Albarashdi, H. S., Bouazza, A., Jabur, N. H., & Al-Zubaidi, A. S. (2016). Smartphone addiction reasons and solutions from the perspective of Sultan Qaboos University undergraduates: A qualitative study. International Journal of Psychology and Behavior Analysis, 2(1), 113-120.

Better Internet for Kids. (2024). Οδηγοί για επίκαιρα θέματα διαδικτυακής ασφάλειας. https://shorturl.at/psyjo

Committee for Children. (2024). Promoting academic achievement. https://bit.ly/3FvNHcm

Council of Europe. (2023). Digital citizenship education. https://shorturl.at/V3Snp

Esafety. (2024). Τείχος προστασίας. https://bit.ly/4iVjb9Z

Eset. (2024). Αντίγραφα Ασφαλείας. https://shorturl.at/7LO5M

Eshet-Alkalai, Y. (2004). Digital literacy: A conceptual framework for survival skills in the digital era. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 13(1), 93-106.

Hayward, D. (2022). BDM the complete internet security manual (12th ed.). Black Dog Media Limited.

IBM Security. (2019). Cost of a data breach report 2019. https://shorturl.at/q20iE

Internet Safety. (2024). Ασφάλεια στο Διαδίκτυο-Κίνδυνοι Διαδικτύου. https://internetsafety.pi.ac.cy/kids/kids-danger/

Kaspersky. (2024). Top 15 internet safety rules and what not to do online. https://bit.ly/3Rdmnls

Kowalski, R. M., Giumetti, G. W., Schroeder, A. N., & Lattanner, M. R. (2014). Bullying in the digital age: A critical review and meta-analysis of cyberbullying research among youth. Psychological Bulletin, 140(4), 1073-1137. https://doi.org/10.1037/a0035618

Livingstone, S., & Third, A. (2017). Children and young people's rights in the digital age: An emerging agenda. New Media & Society, 19(5), 657-670.

MediaSmarts. (2024). Intellectual property in the classroom: A guide for teachers. https://bit.ly/4kAPooY

Park, Y. J. (2013). Offline status, online status: Reproduction of social categories in personal information skill and knowledge. Social Science Computer Review, 31(6), 680-702.

https://doi.org/10.1177/0894439313485202

Schrier, K. (2017). Designing role-playing video games for ethical thinking. Educational Technology Research and Development, 65(4), 831-868.

Smahel, D., Machackova, H., Mascheroni, G., Dedkova, L., Staksrud, E., Ólafsson, K., Livingstone, S., & Hasebrink, U. (2020). EU Kids Online 2020: Survey results from 19 countries. EU Kids Online.

Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146-1151. https://doi.org/10.1126/science.aap9559

Περιγραφή: Περιγραφή: Περιγραφή: Περιγραφή: Περιγραφή: Περιγραφή: vipapharm