ΧΟΡΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΒΙΚΤΩΡ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον καθηγητή και Πρόεδρο του τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιο Θ. Παπαϊωάννου, τον αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννη Υφαντόπουλο, την καθηγήτρια του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Αικατερίνη Χαρβάλα, τον καθηγητή της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλαο – Κων/νο Κατσιλάμπρο, τον επίκουρο καθηγητή του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Μιχάλη Ράλλη, την επίκουρο καθηγήτρια του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Σοφία Κυρούδη, τον καθηγητή του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Παναγιώτη Μαχαίρα και την επίκουρο καθηγήτρια του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Μοίρα Συμιλλίδου για τη ηθική συμπαράστασή τους κατά την εκπόνηση της παρούσης έρευνας.

Ευχαριστώ την οικογένειά μου για τη βοήθεια, την αμέριστη συμπαράσταση και την ηθική στήριξη που μου παρείχε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσης έρευνας.

Ευχαριστώ τον Φαρμακοποιό και Δήμαρχο Ίλιου κ. Βασίλη Κουκουβίνο, το διαβητολόγο-ιατρό και αντιδήμαρχο Ίλιου κ. Τιμόθεο Σακελλαρίου, το δικηγόρο και Δήμαρχο Ζωγράφου κ. Ιωάννη Καζάκο και την αντιδήμαρχο Ζωγράφου και πρόεδρο των Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) Ζωγράφου κ. Τόνια Καλύβα που μου επέτρεψαν να επισκεφτώ τα Κ.Α.Π.Η. των Δήμων τους και έδωσαν εντολή στο προσωπικό των Κ.Α.Π.Η. να μου παρέχουν κάθε δυνατή και νόμιμη βοήθεια στην εύρεση διαβητικών τύπου ΙΙ στα μέλη των Κ.Α.Π.Η.. Δίχως αυτή τη βοήθειά τους η παρούσα έρευνα δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί.

Ευχαριστώ επίσης το προσωπικό όλων των Κ.Α.Π.Η. των Δήμων Ίλιου, Ζωγράφου και Ηλιουπόλεως για τη βοήθειά τους να με φέρουν σε επαφή με διαβητικούς τύπου II.

Ευχαριστώ επίσης την πρόεδρο της ομοσπονδίας Σωματείων – Συλλόγων ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη κ. Κατερίνα Κουλουρίδου για την ηθική συμπαράστασή της.

Ευχαριστώ τους διαβητικούς που αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας αυτής και δέχθηκαν να συνεργαστούν μαζί μου.

Ευχαριστώ τέλος όλους τους πελάτες του Φαρμακείου μου για τη συμπαράστασή τους που παρόλο που υπήρξαν στιγμές που υπέστησαν ταλαιπωρία στην εξυπηρέτησή τους, λόγω της εκπόνησης της παρούσης έρευνας, αυτοί συνέχισαν να με προτιμούν και να με θεωρούν τον προσωπικό τους Φαρμακοποιό.

Ο σακχαρώδης διαβήτης ταλαιπωρεί χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα και επιφέρει ένα χρηματικό κόστος που βαρύνει τόσο την πολιτεία, όσο και τους πάσχόντες.

Σε αναζήτηση στην Ελληνική και παγκόσμια βιβλιογραφία για έρευνες ή μελέτες σχετικές με την εκτίμηση του χρηματικού κόστους θεραπείας του διαβήτη που βαρύνει τους πάσχοντες δεν ευρέθηκε καμμία. Οι περισσότερες έρευνες ασχολούνται με το κόστος του διαβήτη το οποίο βαρύνει το κράτος ή τα ασφαλιστικά ταμεία.

Σκοπός της έρευνας μου ήταν μεταξύ άλλων η εκτίμηση του κόστους των επιπλοκών που παρουσιάσθηκαν λόγω διαβήτη στους διαβητικούς τύπου ΙΙ και το οποίο βαρύνει τους διαβητικούς.

Κατά το χρόνο της έρευνας οι διαβητικοί ακολουθούσαν θεραπευτική αγωγή είτε μόνο με δίαιτα, είτε με φάρμακα που λαμβάνονται από το στόμα, είτε με ινσουλίνη, είτε με κάποιο συνδυασμό των ανωτέρω.

Το δείγμα αποτέλεσαν (101) άτομα που ήταν πελάτες Φαρμακείου (31) μεσαίας κοινωνικο-οικονομική περιοχής και άτομα-μέλη Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) (70) μεσαίας και κατώτερης κοινωνικο-οικονομικής περιοχής.

Το 14% των διαβητικών είχε καθαρό μηνιαίο εισόδημα 0-100.000 δρχ, το 61% είχε 100.001-200.000 δρχ., το 23% είχε 200.001-400.000 δρχ. και το 2% είχε άνω των 400.001 δρχ..

Το 10% των διαβητικών πάσχουν από τον διαβήτη 20-35 χρόνια, το 37% 10-19 χρόνια, το 27% 5-9 χρόνια, το 23% 2-4 χρόνια και το 3% 6μήνες-1χρόνο.

Προσπαθήσαμε το δείγμα να είναι τυχαίο και αντιπροσωπευτικού του γενικού πληθυσμού των διαβητικών για αυτό απευθυνθήκαμε σε διαβητικούς μέλη των Κ.Α.Π.Η. και σε πελάτες φαρμακείου. Πετύχαμε κατά αυτόν τον τρόπο το κάθε υποκείμενο να έχει διαφορετικό ιατρό και να εξασφαλίζεται ποικιλία ακολουθούμενων φαρμακευτικών αγωγών, ιατρικών αμοιβών και βαρύτητας της πάθησης του διαβήτη. Επιπλέον όλα τα άτομα της ερευνάς μας ήταν ενεργά άτομα στο κοινωνικό σύνολο και όχι περιθωριοποιημένα (όπως για παράδειγμα κατάκοιτοι οι οποίοι έχουν υψηλά κόστη θεραπείας).

Η δεύτερη ομάδα αφορά τους ιατρούς που ρυθμίζουν τον διαβήτη των ασθενών (περιέχει17 ερωτήσεις που κατανέμονται σε τέσσερις υποομάδες με θέματα α) την ειδικότητα ιατρού και συχνότητα επισκέψεων, β) λόγοι επίσκεψης στον ιατρό, γ) αμοιβή ιατρού και δ) ικανοποίηση) (Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με την ειδικότητα ιατρών, είδος ιατρών, συχνότητα επισκέψεων, λόγοι επισκέψεως, αμοιβές ιατρών, αιτιολόγηση άτυπων αμοιβών, συνεισφορά του ασφ. Ταμείου, διάρκεια της εξέτασης, ικανοποίηση ασθενή, προθυμία του ιατρού, οφέλη ασθενή, συχνότητα αλλαγής ιατρού και τους λόγους αλλαγής ιατρού).

Η τρίτη ομάδα αφορά το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής που ακολουθούν οι πάσχοντες τόσο για την αντιμετώπιση του διαβήτη και των επιπλοκών του, όσο και για άλλες παθήσεις ή ασθένειες. Περιέχει 9 ερωτήσεις σχετικές με το είδος φαρμάκων που λαμβάνουν οι ασθενείς, το ακολουθούμενο δοσολογικό σχήμα, το ποσοστό συμμετοχής που πληρώνουν κατά την αγορά των φαρμάκων τους κάνοντας χρήση των καλύψεων που τους παρέχει το ασφαλιστικό τους ταμείο, το είδος της διάγνωσης που αναγράφει ο θεράπων ιατρός στο συνταγολόγιο κατά την συνταγογράφηση των φαρμάκων, την συχνότητα αγοράς των φαρμάκων με ή χωρίς ιατρική συνταγή, το κόστος των φαρμάκων που αφορούν την ρύθμιση του διαβήτη και το κόστος των φαρμάκων που αφορούν τις επιπλοκές του διαβήτη ή άλλες παθήσεις άσχετες με τον διαβήτη.

Η τέταρτη ομάδα αφορά το κοινωνικό κόστος (περιέχει 6 ερωτήσεις σχετικές με το ποσοστό μείωσης επί τοις % των δραστηριοτήτων των πασχόντων, τις εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης άλλου μέλους της οικογένειας προκειμένου να τους εξυπηρετήσει σε εργασίες-δραστηριότητες που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν μόνοι τους, τις προσφερόμενες υπηρεσίες των ΚΑΠΗ, το ποσοστό μείωσης επί τοις % της επαγγελματικής απασχόλησης, την μείωση των ετησίων αποδοχών τους λόγω του διαβήτη και το εάν έχουν διαπιστώσει ότι ο διαβήτης αποτελεί εμπόδιο στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Η πέμπτη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος επιπλοκών που παρουσιάσθηκαν λόγω του διαβήτη και περιέχει 12 ερωτήσεις. Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με τις επιπλοκές που τους έχει παρουσιάσει ο διαβήτης, το αν έχουν νοσηλευτεί λόγω των επιπλοκών σε νοσοκομείο, τον αριθμό των ημερών νοσηλείας, την διάγνωση κατά την εισαγωγή τους στο νοσοκομείο, την ειδικότητα του θεράποντα ιατρού, την φαρμακευτική αγωγή που ακολούθησαν εντός του νοσοκομείου και μετά την έξοδό τους, το ύψος των άτυπων και μη αμοιβών ιατρού και νοσηλευτικού προσωπικού που δεν καλύπτεται από το ασφαλιστικό τους ταμείο, το ύψος των νοσηλειών που πλήρωσαν και δεν τα κάλυψε το ασφαλιστικό τους ταμείο, το είδος των καλύψεων που τους παρείχε και που δεν τους παρείχε η ασφάλειά τους και αναγκάστηκαν να πληρώσουν, το πόση ήταν η απώλεια εισοδήματος τους λόγω της νοσηλείας τους και της αδυναμίας τους να εργασθούν κατά τις ημέρες της ανάρρωσης τους και το πόση θα είναι η απώλεια στα ετήσια εισοδήματά τους στο εξής λόγω της εμφάνισης της επιπλοκής αυτής.

Η έκτη ομάδα αφορά το κόστος παραφαρμάκων και μικροβιολογικών εξετάσεων ( περιέχει 10 ερωτήσεις σχετικές με τις καλύψεις του ασφαλιστικού τους ταμείου, την ποσότητα & τα χρήματα που δαπανούν μηνιαίως, την συχνότητα των αυτομετρήσεων γλυκόζης & οξόνης στο αίμα και στα ούρα, την αιτιολόγηση συχνότητας αυτομετρήσεων, την συχνότητα μετρήσεων γλυκόζης και άλλων μικροβιολογικών εξετάσεων σε ΙΚΑ, Νοσοκομείο & Ιδιωτικό μικροβιολογικό εργαστήριο και το κόστος αυτών των μικροβιολογικών εξετάσεων).

Η έβδομη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος νοσηλείας σε νοσοκομείο κατά τους 12 τελευταίους μήνες ( περιέχει 8 ερωτήσεις σχετικές με τον αριθμό των εισαγωγών, το είδος του νοσοκομείου (δημόσιο ή ιδιωτικό), την διάγνωση κατά την εισαγωγή, τα συνολικά έξοδα νοσηλείας του τελευταίου 12μήνου, τις ημέρες νοσηλείας και τις αμοιβές (άτυπες ή μη) των ιατρών και νοσηλευτών).

Η όγδοη ομάδα ερωτήσεων αφορά την κατάσταση ρύθμισης του διαβήτη και την εκτίμηση της γενικής κατάστασης της υγείας των πασχόντων ( περιέχει 7 ερωτήσεις σχετικές με την τιμή της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης κατά την τελευταία μέτρηση, την τιμή γλυκόζης αίματος νηστείας (κατά την τελευταία μέτρηση), την τιμή γλυκόζης αίματος μεταγευματικά (2 ώρες μετά το γεύμα) (κατά την τελευταία μέτρηση), τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπογλυκαιμιών, τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπεργλυκαιμιών, τον ποιοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους, τον ποσοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους και τέλος την σύγκριση-συσχέτιση των τιμών γλυκόζης με τον αυτοχαρακτηρισμό της υγείας.

Η ένατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τα προσωπικά έξοδα των διαβητικών τύπου ΙΙ και περιέχει 7 ερωτήσεις και υποερωτήσεις σχετικές με το επί τοις % ποσοστό αύξησης των εξόδων των πασχόντων στα είδη διατροφής, ένδυσης, υπόδησης, στα καθημερινά έξοδα διαβίωσης (Δ.Ε.Η. (π.χ. θερμοσίφωνο, αιρ κοντίσιον), Ο.Τ.Ε., Ε.ΥΔ.Α.Π. κ.λ.π.) και στις δαπάνες για βιβλία και περιοδικά για τον διαβήτη και συνδρομές σε συλλόγους, λόγω του ότι πάσχουν από διαβήτη. Τέλος υπήρξαν ερωτήσεις σχετικές με το αν τα προσωπικά τους έξοδα είναι αυξημένα λόγω του διαβήτη, σε σχέση με τα προσωπικά έξοδα των άλλων μελών της οικογενείας τους και σε ποιο ποσοστό επί τοις %.

Η ενδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τον ρόλο του φαρμακοποιού ( περιέχει 3 ερωτήσεις σχετικές με τον ρόλο που διαδραματίζει ο φαρμακοποιός στην εκλογή του φαρμάκου, το δοσολογικό σχήμα και σε θέματα διατροφής και διαβήτη).

Η δωδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τις προτάσεις των διαβητικών για την βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος υγείας στην Ελλάδα (περιέχει μία ερώτηση).

Η πλειοψηφία των ερωτήσεων ήταν ανοικτές και μπορούσε να καταγραφεί η ακριβής απάντηση του ερωτώμενου. Στις κλειστές ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκε η διωνυμική κλίμακα (ναι, όχι.).

Χρονική διάρκεια υποβολής ερωτηματολογίου: 30-90 min. Μέση χρονική διάρκεια 75 min.

Ο διαβήτης για τους 6 στους 10 ερωτώμενους δεν έχει δημιουργήσει καμία επιπλοκή. Μερικοί από τους υπόλοιπους ερωτώμενους ανέφεραν περισσότερες από μια επιπλοκές. Από τις επιπλοκές που φαίνονται στο παραπάνω Πίνακα παρατηρούμε ότι τα οφθαλμολογικά και κυκλοφορικά προβλήματα έχουν περισσότερες αναφορές. Αναλυτικότερα στα οφθαλμολογικά προβλήματα αναφέρθηκαν καταρράκτης (8), γλαύκωμα (3), απώλεια όρασης (6) και άλλες επιπλοκές στα μάτια (6). Στα κυκλοφορικά προβλήματα υπήρξαν 5 αναφορές και επιπλέον 3 ερωτώμενοι ανέφεραν αγγειολογικά προβλήματα και άλλοι 3 πίεση (Πίνακας 1, Ιστόγραμμα1).

Από τους 100 διαβητικούς 8 άτομα απάντησαν ότι νοσηλεύτηκαν σε νοσοκομείο λόγω επιπλοκών του διαβήτη.

Από τους 40 ερωτώμενους που δήλωσαν ότι τους παρουσιάστηκαν επιπλοκές εξαιτίας του διαβήτη, οι 8 έχουν νοσηλευτεί από 3-30 μέρες σε νοσοκομείο εξαιτίας αυτών των επιπλοκών.

Η διάγνωση των γιατρών κατά τη νοσηλεία ήταν υψηλό ζάχαρο (2), διαβήτης (1), ακρωτηριασμός (1), εγκεφαλικό (1), νεφρική ανεπάρκεια (1), άλλες διαγνώσεις (1), ενώ ένας ερωτώμενος δεν απάντησε.

Σε ερωτήσεις που τέθηκαν σχετικά με τη νοσηλεία λόγω επιπλοκών του διαβήτη που αφορούσαν στη Φαρμακευτική αγωγή, τις δαπάνες και τις ασφαλιστικές καλύψεις οι 8 ερωτώμενοι που νοσηλεύτηκαν σε αρκετές ερωτήσεις δεν απάντησαν λόγω άγνοιας των απαντήσεων και σε όσες απάντησαν υπάρχουν 1-2 αναφορές που δεν μπορούν να μας οδηγήσουν σε κάποιο συμπέρασμα για αυτό και δεν καταγράφονται.

Ο σακχαρώδης διαβήτης ανάμεσα στα άλλα κόστη που επιφέρει στους πάσχοντες από αυτόν, επιφέρει και το κόστος των επιπλοκών του.

Η πλειονότητα των διαβητικών (60%) δεν πάσχει από καμία επιπλοκή του διαβήτη. Οι κυριώτερες επιπλοκές του διαβήτη ήταν οι οφθαλμικές: καταρράκτης (8), γλαύκωμα (3), απώλεια όρασης (6), άλλες επιπλοκές στα μάτια (6), επίσης τα προβλήματα του κυκλοφορικού συστήματος (5), αγγειολογικά προβλήματα (3), πίεση (3), οι νευροπάθειες (4), πολυνευροπάθειες (2), προβλήματα στα νεφρά (4), εγκεφαλικά επεισόδια (3), προβλήματα στύσης στους άνδρες (3), προβλήματα ακοής (2), καρδιάς (3) και στομάχου (1). Τέλος, ακρωτηριασμοί μελών του σώματος (2).

Οκτώ άτομα από αυτά που έχουν επιπλοκές παρουσιάζονται να έχουν νοσηλευτεί σε νοσοκομείο λόγω των επιπλοκών τους.

Δεν δύναται να διατυπωθεί, εάν οι επιπλοκές αυτές που παρουσιάσθηκαν αποδίδονται α) στην φθορά που υπέστη ο οργανισμός του πάσχοντα κατά το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ της εμφάνισής του και της διάγνωσής του και ενάρξεως της θεραπευτικής του αντιμετώπισης, β) στην κακή ρύθμιση του διαβήτη (υψηλά επίπεδα σακχάρου), γ) στον γονότυπο του πάσχοντα (π.χ. επιβαρημένο οικογενειακό ιστορικό), δ) σε περιβαλλοντικούς παράγοντες ή ε) σε συνδυασμούς των ανωτέρω.

Ο συγγραφεύς-ερευνητής

Δρ. Παπαγιαννόπουλος Βίκτωρ

Φαρμακοποιός-Παιδαγωγός