ΧΟΡΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΒΙΚΤΩΡ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ευχαριστώ την οικογένειά μου για τη βοήθεια, την αμέριστη συμπαράσταση και την ηθική στήριξη που μου παρείχε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσης έρευνας.

Ευχαριστώ τον Φαρμακοποιό και Δήμαρχο Ίλιου κ. Βασίλη Κουκουβίνο, το διαβητολόγο-ιατρό και αντιδήμαρχο Ίλιου κ. Τιμόθεο Σακελλαρίου, το δικηγόρο και Δήμαρχο Ζωγράφου κ. Ιωάννη Καζάκο και την αντιδήμαρχο Ζωγράφου και πρόεδρο των Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) Ζωγράφου κ. Τόνια Καλύβα που μου επέτρεψαν να επισκεφτώ τα Κ.Α.Π.Η. των Δήμων τους και έδωσαν εντολή στο προσωπικό των Κ.Α.Π.Η. να μου παρέχουν κάθε δυνατή και νόμιμη βοήθεια στην εύρεση διαβητικών τύπου ΙΙ στα μέλη των Κ.Α.Π.Η.. Δίχως αυτή τη βοήθειά τους η παρούσα έρευνα δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί.

Ευχαριστώ επίσης το προσωπικό όλων των Κ.Α.Π.Η. των Δήμων Ίλιου, Ζωγράφου και Ηλιουπόλεως για τη βοήθειά τους να με φέρουν σε επαφή με διαβητικούς τύπου II.

Ευχαριστώ επίσης την πρόεδρο της ομοσπονδίας Σωματείων – Συλλόγων ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη κ. Κατερίνα Κουλουρίδου για την ηθική συμπαράστασή της.

Ευχαριστώ τους διαβητικούς που αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας αυτής και δέχθηκαν να συνεργαστούν μαζί μου.

Ευχαριστώ τέλος όλους τους πελάτες του Φαρμακείου μου για τη συμπαράστασή τους που παρόλο που υπήρξαν στιγμές που υπέστησαν ταλαιπωρία στην εξυπηρέτησή τους, λόγω της εκπόνησης της παρούσης έρευνας, αυτοί συνέχισαν να με προτιμούν και να με θεωρούν τον προσωπικό τους Φαρμακοποιό.

Ο σακχαρώδης διαβήτης ταλαιπωρεί χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα και επιφέρει ένα χρηματικό κόστος που βαρύνει τόσο την πολιτεία, όσο και τους πάσχόντες.

Σε αναζήτηση στην Ελληνική και παγκόσμια βιβλιογραφία για έρευνες ή μελέτες σχετικές με την εκτίμηση του ρόλου του φαρμακοποιού στην θεραπεία του διαβήτη.

Σκοπός της έρευνας μου ήταν μεταξύ άλλων η εκτίμηση του ρόλου του φαρμακοποιού στην θεραπεία του διαβήτη τύπου ΙΙ και η καταγραφή των συνηθειών που έχουν οι διαβητικοί σχετικά με τον ρόλο του φαρμακοποιού στην θεραπεία τους.

Κατά το χρόνο της έρευνας οι διαβητικοί ακολουθούσαν θεραπευτική αγωγή είτε μόνο με δίαιτα, είτε με φάρμακα που λαμβάνονται από το στόμα, είτε με ινσουλίνη, είτε με κάποιο συνδυασμό των ανωτέρω.

Το δείγμα αποτέλεσαν (101) άτομα που ήταν πελάτες Φαρμακείου (31) μεσαίας κοινωνικο-οικονομική περιοχής και άτομα-μέλη Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) (70) μεσαίας και κατώτερης κοινωνικο-οικονομικής περιοχής.

Από τους 100 διαβητικούς οι 65 διαβητικοί ήταν ασφαλισμένοι στο ασφαλιστικό ταμείο του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι.Κ.Α.), οι 9 στον Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων (Ο.Γ.Α.), οι 3 στο Ταμείο Ασφάλισης Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Ελλάδος-Ταμείο Ασφάλισης Εμπόρων (Τ.Ε.Β.Ε.-Τ.Α.Ε.), ένας στο ταμείο τραπεζών, οι 4 σε Δημόσια Επιχείρηση Κοινής Ωφελείας (Δ.Ε.Κ.Ω.), οι 9 στο ταμείο του Δημοσίου, ένας σε ιδιωτική ασφάλιση και 8 σε άλλα μικρότερα ασφαλιστικά ταμεία. Από τους 100 οι 66 ήταν άμεσα ασφαλισμένοι και οι 19 έμμεσα ασφαλισμένοι.

Το 14% των διαβητικών είχε καθαρό μηνιαίο εισόδημα 0-100.000 δρχ, το 61% είχε 100.001-200.000 δρχ., το 23% είχε 200.001-400.000 δρχ. και το 2% είχε άνω των 400.001 δρχ.. Το μέσο ετήσιο καθαρό εισόδημά των διαβητικών είναι 2.135.040 δρχ..

Το 10% των διαβητικών πάσχουν από τον διαβήτη 20-35 χρόνια, το 37% 10-19 χρόνια, το 27% 5-9 χρόνια, το 23% 2-4 χρόνια και το 3% 6μήνες-1χρόνο.

Προσπαθήσαμε το δείγμα να είναι τυχαίο και αντιπροσωπευτικού του γενικού πληθυσμού των διαβητικών για αυτό απευθυνθήκαμε σε διαβητικούς μέλη των Κ.Α.Π.Η. και σε πελάτες φαρμακείου. Πετύχαμε κατά αυτόν τον τρόπο το κάθε υποκείμενο να έχει διαφορετικό ιατρό και να εξασφαλίζεται ποικιλία ακολουθούμενων φαρμακευτικών αγωγών και βαρύτητας της πάθησης του διαβήτη. Επιπλέον όλα τα άτομα της ερευνάς μας ήταν ως επί το πλείστον ενεργά άτομα στο κοινωνικό σύνολο και όχι περιθωριοποιημένα (όπως για παράδειγμα κατάκοιτοι οι οποίοι έχουν υψηλά κόστη θεραπείας).

Η δεύτερη ομάδα αφορά τους ιατρούς που ρυθμίζουν τον διαβήτη των ασθενών (περιέχει17 ερωτήσεις που κατανέμονται σε τέσσερις υποομάδες με θέματα α) την ειδικότητα ιατρού και συχνότητα επισκέψεων, β) λόγοι επίσκεψης στον ιατρό, γ) αμοιβή ιατρού και δ) ικανοποίηση) (Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με την ειδικότητα ιατρών, είδος ιατρών, συχνότητα επισκέψεων, λόγοι επισκέψεως, αμοιβές ιατρών, αιτιολόγηση άτυπων αμοιβών, συνεισφορά του ασφ. Ταμείου, διάρκεια της εξέτασης, ικανοποίηση ασθενή, προθυμία του ιατρού, οφέλη ασθενή, συχνότητα αλλαγής ιατρού και τους λόγους αλλαγής ιατρού).

Η τέταρτη ομάδα αφορά το κοινωνικό κόστος (περιέχει 6 ερωτήσεις σχετικές με το ποσοστό μείωσης επί τοις % των δραστηριοτήτων των πασχόντων, τις εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης άλλου μέλους της οικογένειας προκειμένου να τους εξυπηρετήσει σε εργασίες-δραστηριότητες που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν μόνοι τους, τις προσφερόμενες υπηρεσίες των ΚΑΠΗ, το ποσοστό μείωσης επί τοις % της επαγγελματικής απασχόλησης, την μείωση των ετησίων αποδοχών τους λόγω του διαβήτη και το εάν έχουν διαπιστώσει ότι ο διαβήτης αποτελεί εμπόδιο στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Η έκτη ομάδα αφορά το κόστος παραφαρμάκων και μικροβιολογικών εξετάσεων ( περιέχει 10 ερωτήσεις σχετικές με τις καλύψεις του ασφαλιστικού τους ταμείου, την ποσότητα & τα χρήματα που δαπανούν μηνιαίως, την συχνότητα των αυτομετρήσεων γλυκόζης & οξόνης στο αίμα και στα ούρα, την αιτιολόγηση συχνότητας αυτομετρήσεων, την συχνότητα μετρήσεων γλυκόζης και άλλων μικροβιολογικών εξετάσεων σε ΙΚΑ, Νοσοκομείο & Ιδιωτικό μικροβιολογικό εργαστήριο και το κόστος αυτών των μικροβιολογικών εξετάσεων).

Η έβδομη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος νοσηλείας σε νοσοκομείο κατά τους 12 τελευταίους μήνες ( περιέχει 8 ερωτήσεις σχετικές με τον αριθμό των εισαγωγών, το είδος του νοσοκομείου (δημόσιο ή ιδιωτικό), την διάγνωση κατά την εισαγωγή, τα συνολικά έξοδα νοσηλείας του τελευταίου 12μήνου, τις ημέρες νοσηλείας και τις αμοιβές (άτυπες ή μη) των ιατρών και νοσηλευτών).

Η όγδοη ομάδα ερωτήσεων αφορά την κατάσταση ρύθμισης του διαβήτη και την εκτίμηση της γενικής κατάστασης της υγείας των πασχόντων ( περιέχει 7 ερωτήσεις σχετικές με την τιμή της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης κατά την τελευταία μέτρηση, την τιμή γλυκόζης αίματος νηστείας (κατά την τελευταία μέτρηση), την τιμή γλυκόζης αίματος μεταγευματικά (2 ώρες μετά το γεύμα) (κατά την τελευταία μέτρηση), τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπογλυκαιμιών, τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπεργλυκαιμιών, τον ποιοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους, τον ποσοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους και τέλος την σύγκριση-συσχέτιση των τιμών γλυκόζης με τον αυτοχαρακτηρισμό της υγείας.

Η ένατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τα προσωπικά έξοδα των διαβητικών τύπου ΙΙ και περιέχει 7 ερωτήσεις και υποερωτήσεις σχετικές με το επί τοις % ποσοστό αύξησης των εξόδων των πασχόντων στα είδη διατροφής, ένδυσης, υπόδησης, στα καθημερινά έξοδα διαβίωσης (ΔΕΗ (π.χ. θερμοσίφωνο, αιρ κοντίσιον), ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ κ.λ.π.) και στις δαπάνες για βιβλία και περιοδικά για τον διαβήτη και συνδρομές σε συλλόγους, λόγω του ότι πάσχουν από διαβήτη. Τέλος υπήρξαν ερωτήσεις σχετικές με το αν τα προσωπικά τους έξοδα είναι αυξημένα λόγω του διαβήτη, σε σχέση με τα προσωπικά έξοδα των άλλων μελών της οικογενείας τους και σε ποιο ποσοστό επί τοις %.

Η δέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος επισκέψεων σε άλλους ιατρούς και χωρίζεται σε 2 υποομάδες μία που αναφέρεται στο κόστος επισκέψεων σε οδοντίατρους (περιέχει 6 ερωτήσεις) και μία που αναφέρεται στο κόστος επισκέψεων σε οφθαλμίατρους (περιέχει 6 ερωτήσεις). Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με την συχνότητα των τακτικών επισκέψεων, τους λόγους για τους οποίους προβαίνουν ή όχι σε τακτικές επισκέψεις, το είδος του ιατρού, την αμοιβή (με απόδειξη & άτυπη) και το ποσοστό συμμετοχής του ασφαλιστικού ταμείου στην αμοιβή.

Η ενδέκατη ομάδα ερωτήσεων αναφέρεται στο ρόλο του Φαρμακοποιού και περιλαμβάνει 3 ερωτήσεις που διερευνούν το κατά πόσο οι διαβητικοί συμβουλεύονται το Φαρμακοποιό τους για το είδος και τη δοσολογία των φαρμάκων που θα μπορούσαν να λάβουν ως θεραπευτική αγωγή και για το αν συμβουλεύονται το Φαρμακοποιό τους για θέματα διατροφής και διαβήτη. Σκοπός των ερωτήσεων είναι να διερευνηθεί ο ρόλος του Φαρμακοποιού ως συμβούλου στα θέματα της εκλογής φαρμάκου, προσδιορισμού δοσολογίας και στα θέματα διατροφής.

Η δωδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τις προτάσεις των διαβητικών για την βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος υγείας στην Ελλάδα (περιέχει μία ερώτηση).

Η πλειοψηφία των ερωτήσεων ήταν ανοικτές και μπορούσε να καταγραφεί η ακριβής απάντηση του ερωτώμενου. Στις κλειστές ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκε η διωνυμική κλίμακα (ναι, όχι.).

Χρονική διάρκεια υποβολής ερωτηματολογίου: 30-90 min. Μέση χρονική διάρκεια 75 min.

Τη συμβουλή του Φαρμακοποιού ζητούν οι 15 από τους 100 ερωτώμενους για θέματα που αφορούν είτε στο είδος του φαρμάκου είτε στη δοσολογία του. Από αυτούς οι περισσότεροι είναι γυναίκες, ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 71-92 ετών, έχουν κατώτερη μόρφωση και ετήσιο εισόδημα άνω των 2.000.000 Δρχ.

Επίσης για θέματα που αφορούν στη διατροφή των διαβητικών ο Φαρμακοποιός συμβουλεύει περίπου τον 1 στους 10 ερωτώμενους.

Από τους ασθενείς που ζητούν τη συμβουλή του Φαρμακοποιού, όλοι ήταν ασθενείς-πελάτες Φαρμακείου της περιοχής του Δήμου Ζωγράφου και όχι μέλη των Κ.Α.Π.Η. (Πίνακας 1).

Στην παράγραφο αυτή θα εξεταστεί αν υπάρχει εξάρτηση μεταξύ του είδους της συμβουλής που ζητούν οι διαβητικοί από το Φαρμακοποιό τους, και του φύλου, της ηλικίας, της μόρφωσης ή του ετήσιου εισοδήματος των διαβητικών.

Στον Πίνακα 1 το κριτήριο Fisher’s exact test παρουσιάζει τιμή p για τη σχέση είδος συμβουλής Φαρμακοποιού – φύλο p=0,916, για τη σχέση είδος συμβουλής Φαρμακοποιού – ηλικία p=0,833, για τη σχέση είδος συμβουλής Φαρμακοποιού – μόρφωση p=0,824 και για τη σχέση είδος συμβουλής Φαρμακοποιού – ετήσιο εισόδημα p=0,622 με επίπεδο σημαντικότητας a=0,05. Επομένως, δεν υπάρχει εξάρτηση του είδους της συμβουλής που ζητούν οι διαβητικοί από το Φαρμακοποιό τους με το φύλο, την ηλικία, τη μόρφωση ή το ετήσιο εισόδημα τους.

Πιθανότατα οι περισσότεροι διαβητικοί δε συμβουλεύονται τον Φαρμακοποιό τους για θέματα του είδους και της δοσολογίας του φαρμάκου, καθώς και για θέματα διατροφής, γιατί οι θεράποντες ιατροί τους έχουν κατατοπίσει ικανοποιητικά. Το γεγονός όμως ότι οι διαβητικοί, που απάντησαν ότι συμβουλεύονται τον φαρμακοποιός τους, είναι όλοι τους πελάτες του ιδίου φαρμακείου φανερώνει ότι ο φαρμακοποιός, εφόσον το επιθυμεί ο ίδιος, μπορεί να παίζει ρόλο σημαντικό. Με την πάροδο του χρόνου μπορεί να καταστεί ο προσωπικός οικογενειακός φαρμακοποιός του πάσχοντα εφόσον κερδίσει την εμπιστοσύνη του ασθενή για την επιστημονική του κατάρτιση, φροντίζει να ενημερώνεται επιστημονικά για τις διάφορες ασθένειες και παθήσεις όπως του διαβήτη και είναι πρόθυμος να επικουρήσει τους ιατρούς στο έργο τους συμπληρώνοντας τυχόν κενά που έχουν αφήσει και επεξηγώντας δυσκολονόητες έννοιες ή οδηγίες προς τον πάσχοντα.

Απόρροια των παραπάνω είναι ότι σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσουν και οι Φαρμακοποιοί ως σύμβουλοι των διαβητικών σε θέματα ενημέρωσης για αποτελεσματικότερες Φαρμακευτικές αγωγές, δοσολογίας των φαρμάκων και θέματα διατροφής. Η ύπαρξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τους Φαρμακοποιούς που θα τους καταστούσαν πληρέστερα κατατοπισμένους για το διαβήτη και ικανότερους για να επικουρήσουν το έργο των ιατρών είναι καλό να απασχολήσει την Πολιτεία και τα ασφαλιστικά ταμεία. Αυτό γιατί οι Φαρμακοποιοί μπορούν να προσφέρουν έργο, χωρίς να επιβαρύνουν οικονομικά ούτε την Πολιτεία και τα ασφαλιστικά ταμεία, ούτε και τους διαβητικούς.

Ο συγγραφεύς-ερευνητής

Δρ. Παπαγιαννόπουλος Βίκτωρ

Φαρμακοποιός-Παιδαγωγός