ΧΟΡΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΒΙΚΤΩΡ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Ευχαριστώ την οικογένειά μου για τη βοήθεια, την αμέριστη συμπαράσταση και την ηθική στήριξη που μου παρείχε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσης έρευνας.

Ευχαριστώ επίσης το προσωπικό όλων των Κ.Α.Π.Η. των Δήμων Ίλιου, Ζωγράφου και Ηλιουπόλεως για τη βοήθειά τους να με φέρουν σε επαφή με διαβητικούς τύπου II.

Ευχαριστώ επίσης την πρόεδρο της ομοσπονδίας Σωματείων – Συλλόγων ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη κ. Κατερίνα Κουλουρίδου για την ηθική συμπαράστασή της.

Ευχαριστώ τους διαβητικούς που αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας αυτής και δέχθηκαν να συνεργαστούν μαζί μου.

Ευχαριστώ τέλος όλους τους πελάτες του Φαρμακείου μου για τη συμπαράστασή τους που παρόλο που υπήρξαν στιγμές που υπέστησαν ταλαιπωρία στην εξυπηρέτησή τους, λόγω της εκπόνησης της παρούσης έρευνας, αυτοί συνέχισαν να με προτιμούν και να με θεωρούν τον προσωπικό τους Φαρμακοποιό.

Ο σακχαρώδης διαβήτης ταλαιπωρεί χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα και επιφέρει ένα χρηματικό κόστος που βαρύνει τόσο την πολιτεία, όσο και τους πάσχόντες.

Σε αναζήτηση στην Ελληνική και παγκόσμια βιβλιογραφία για έρευνες ή μελέτες σχετικές με την εκτίμηση του χρηματικού κόστους θεραπείας του διαβήτη που βαρύνει τους πάσχοντες δεν ευρέθηκε καμμία. Οι περισσότερες έρευνες ασχολούνται με το κόστος του διαβήτη το οποίο βαρύνει το κράτος ή τα ασφαλιστικά ταμεία.

Σκοπός της έρευνας μου ήταν μεταξύ άλλων η εκτίμηση του κοινωνικού κόστους του διαβήτη τύπου ΙΙ το οποίο βαρύνει τους διαβητικούς.

Κατά το χρόνο της έρευνας οι διαβητικοί ακολουθούσαν θεραπευτική αγωγή είτε μόνο με δίαιτα, είτε με φάρμακα που λαμβάνονται από το στόμα, είτε με ινσουλίνη, είτε με κάποιο συνδυασμό των ανωτέρω.

Το δείγμα αποτέλεσαν (101) άτομα που ήταν πελάτες Φαρμακείου (31) μεσαίας κοινωνικο-οικονομική περιοχής και άτομα-μέλη Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) (70) μεσαίας και κατώτερης κοινωνικο-οικονομικής περιοχής.

Από τους 100 διαβητικούς οι 65 διαβητικοί ήταν ασφαλισμένοι στο ασφαλιστικό ταμείο του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ), οι 9 στον Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ), οι 3 στο Ταμείο Ασφάλισης Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Ελλάδος-Ταμείο Ασφάλισης Εμπόρων (ΤΕΒΕ-ΤΑΕ), ένας στο ταμείο τραπεζών, οι 4 σε Δημόσια Επιχείρηση Κοινής Ωφελείας (Δ.Ε.Κ.Ω.), οι 9 στο ταμείο του Δημοσίου, ένας σε ιδιωτική ασφάλιση και 8 σε άλλα μικρότερα ασφαλιστικά ταμεία. Από τους 100 οι 66 ήταν άμεσα ασφαλισμένοι και οι 19 έμμεσα ασφαλισμένοι.

Το 14% των διαβητικών είχε καθαρό μηνιαίο εισόδημα 0-100.000 δρχ, το 61% είχε 100.001-200.000 δρχ., το 23% είχε 200.001-400.000 δρχ. και το 2% είχε άνω των 400.001 δρχ..

Το 10% των διαβητικών πάσχουν από τον διαβήτη 20-35 χρόνια, το 37% 10-19 χρόνια, το 27% 5-9 χρόνια, το 23% 2-4 χρόνια και το 3% 6μήνες-1χρόνο.

Προσπαθήσαμε το δείγμα να είναι τυχαίο και αντιπροσωπευτικού του γενικού πληθυσμού των διαβητικών για αυτό απευθυνθήκαμε σε διαβητικούς μέλη των Κ.Α.Π.Η. και σε πελάτες φαρμακείου. Πετύχαμε κατά αυτόν τον τρόπο το κάθε υποκείμενο να έχει διαφορετικό ιατρό και να εξασφαλίζεται ποικιλία ακολουθούμενων φαρμακευτικών αγωγών και βαρύτητας της πάθησης του διαβήτη. Επιπλέον όλα τα άτομα της ερευνάς μας ήταν ενεργά άτομα στο κοινωνικό σύνολο και όχι περιθωριοποιημένα (όπως για παράδειγμα κατάκοιτοι οι οποίοι έχουν υψηλά κόστη θεραπείας).

 Η δεύτερη ομάδα αφορά τους ιατρούς που ρυθμίζουν τον διαβήτη των ασθενών (περιέχει17 ερωτήσεις που κατανέμονται σε τέσσερις υποομάδες με θέματα α) την ειδικότητα ιατρού και συχνότητα επισκέψεων, β) λόγοι επίσκεψης στον ιατρό, γ) αμοιβή ιατρού και δ) ικανοποίηση) (Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με την ειδικότητα ιατρών, είδος ιατρών, συχνότητα επισκέψεων, λόγοι επισκέψεως, αμοιβές ιατρών, αιτιολόγηση άτυπων αμοιβών, συνεισφορά του ασφ. Ταμείου, διάρκεια της εξέτασης, ικανοποίηση ασθενή, προθυμία του ιατρού, οφέλη ασθενή, συχνότητα αλλαγής ιατρού και τους λόγους αλλαγής ιατρού).

Η τρίτη ομάδα αφορά το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής (περιέχει 9 ερωτήσεις σχετικές με το είδος των φαρμάκων, το ακολουθούμενο δοσολογικό σχήμα, το ποσοστό συμμετοχής που πληρώνουν οι ασθενείς και το ασφαλιστικό τους ταμείο κατά την αγορά των φαρμάκων στο φαρμακείο, το είδος της διάγνωσης στο συνταγολόγιο, την συχνότητα αγοράς των φαρμάκων με ή χωρίς ιατρική συνταγή (τόσο του ασφαλιστικού ταμείου, όσο και μη), το κόστος των φαρμάκων που λαμβάνουν για την ρύθμιση του διαβήτη και το κόστος άλλων φαρμάκων που λαμβάνουν και δεν σχετίζονται άμεσα μα τον διαβήτη).

Η τέταρτη ομάδα αφορά το κοινωνικό κόστος (περιέχει 6 ερωτήσεις σχετικές με το ποσοστό μείωσης επί τοις % των δραστηριοτήτων των πασχόντων, τις εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης άλλου μέλους της οικογένειας προκειμένου να τους εξυπηρετήσει σε εργασίες-δραστηριότητες που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν μόνοι τους, τις προσφερόμενες υπηρεσίες των ΚΑΠΗ, το ποσοστό μείωσης επί τοις % της επαγγελματικής απασχόλησης, την μείωση των ετησίων αποδοχών τους λόγω του διαβήτη και το εάν έχουν διαπιστώσει ότι ο διαβήτης αποτελεί εμπόδιο στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Η πέμπτη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος των επιπλοκών που παρουσιάσθηκαν λόγω της ύπαρξης του διαβήτη ( περιέχει 12 ερωτήσεις σχετικές με το είδος των επιπλοκών που έχουν παρουσιασθεί λόγω του διαβήτη, την νοσηλεία λόγω των επιπλοκών αυτών (διάρκεια νοσηλείας, διάγνωση κατά την εισαγωγή στο νοσοκομείο, την ειδικότητα του θεράποντος ιατρού στο νοσοκομείο και την ακολουθήσασα φαρμακευτική αγωγή κατά την νοσηλεία), το ύψος των εξόδων για νοσήλια, τυχόν άτυπες αμοιβές, τις καλύψεις που τους παρείχε το ασφαλιστικό ταμείο, την απώλεια εισοδήματος λόγω νοσηλείας, ανάρρωσης και την απώλεια εισοδήματος που θα έχουν λόγω της εγκατάστασης αναπηρίας).

Η έκτη ομάδα αφορά το κόστος παραφαρμάκων και μικροβιολογικών εξετάσεων ( περιέχει 10 ερωτήσεις σχετικές με τις καλύψεις του ασφαλιστικού τους ταμείου, την ποσότητα & τα χρήματα που δαπανούν μηνιαίως, την συχνότητα των αυτομετρήσεων γλυκόζης & οξόνης στο αίμα και στα ούρα, την αιτιολόγηση συχνότητας αυτομετρήσεων, την συχνότητα μετρήσεων γλυκόζης και άλλων μικροβιολογικών εξετάσεων σε ΙΚΑ, Νοσοκομείο & Ιδιωτικό μικροβιολογικό εργαστήριο και το κόστος αυτών των μικροβιολογικών εξετάσεων).

Η έβδομη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος νοσηλείας σε νοσοκομείο κατά τους 12 τελευταίους μήνες ( περιέχει 8 ερωτήσεις σχετικές με τον αριθμό των εισαγωγών, το είδος του νοσοκομείου (δημόσιο ή ιδιωτικό), την διάγνωση κατά την εισαγωγή, τα συνολικά έξοδα νοσηλείας του τελευταίου 12μήνου, τις ημέρες νοσηλείας και τις αμοιβές (άτυπες ή μη) των ιατρών και νοσηλευτών).

Η όγδοη ομάδα ερωτήσεων αφορά την κατάσταση ρύθμισης του διαβήτη και την εκτίμηση της γενικής κατάστασης της υγείας των πασχόντων ( περιέχει 7 ερωτήσεις σχετικές με την τιμή της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης κατά την τελευταία μέτρηση, την τιμή γλυκόζης αίματος νηστείας (κατά την τελευταία μέτρηση), την τιμή γλυκόζης αίματος μεταγευματικά (2 ώρες μετά το γεύμα) (κατά την τελευταία μέτρηση), τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπογλυκαιμιών, τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπεργλυκαιμιών, τον ποιοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους, τον ποσοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους και τέλος την σύγκριση-συσχέτιση των τιμών γλυκόζης με τον αυτοχαρακτηρισμό της υγείας.

Η ένατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τα προσωπικά έξοδα και την σχέση τους με τον διαβήτη ( περιέχει 3 ερωτήσεις σχετικές με την επί τοις % αύξηση των εξόδων διατροφής, ένδυσης, υπόδησης, καθημερινών εξόδων διαβίωσης, ενημέρωσης για το διαβήτη ' τα έξοδα σε συνδρομές σε συλλόγους και την επί τοις % αύξηση των προσωπικών εξόδων σε σχέση με τα άλλα μέλη της οικογένειάς τους).

Η ενδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τον ρόλο του φαρμακοποιού ( περιέχει 3 ερωτήσεις σχετικές με τον ρόλο που διαδραματίζει ο φαρμακοποιός στην εκλογή του φαρμάκου, το δοσολογικό σχήμα και σε θέματα διατροφής και διαβήτη).

Η δωδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τις προτάσεις των διαβητικών για την βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος υγείας στην Ελλάδα (περιέχει μία ερώτηση).

Η πλειοψηφία των ερωτήσεων ήταν ανοικτές και μπορούσε να καταγραφεί η ακριβής απάντηση του ερωτώμενου. Στις κλειστές ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκε η διωνυμική κλίμακα (ναι, όχι.).

Χρονική διάρκεια υποβολής ερωτηματολογίου: 30-90 min. Μέση χρονική διάρκεια 75 min.

Οι καθημερινές δραστηριότητες των ερωτώμενων φαίνεται να επηρεάστηκαν σε μικρό βαθμό από την ασθένεια του διαβήτη, κατά δήλωση τους. Αφού 58 ερωτώμενοι δήλωσαν ότι δεν μειώθηκαν καθόλου οι δραστηριότητές τους, ενώ σε 34 ερωτώμενους μειώθηκαν οι δραστηριότητές τους από 1-50 %. Μόνο 8 ερωτώμενοι δήλωσαν ότι μειώθηκαν οι δραστηριότητές τους από 51-100 % (Πίνακας1).

Εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης κάποιου μέλους της οικογένειας για παροχή εξυπηρετήσεων προς το διαβητικό.

Σε σύνολο 100 ερωτηθέντων όλες οι απαντήσεις δόθηκαν. Οι απαντήσεις κυμαίνονταν από 0 έως 63 ώρες. Ο μέσος όρος των ωρών απασχόλησης κάποιου μέλους της οικογένειας είναι τρεις. Αναλυτικά τα περιγραφικά στοιχεία δίνονται στον Πίνακα 3 .

Από τις υπηρεσίες που παρέχουν στους διαβητικούς τα ΚΑΠΗ, κατά κύριο λόγο είναι η μέτρηση του ζαχάρου με συχνότητα αναφοράς 67. Ακολουθούν οι μετρήσεις χοληστερίνης, πίεσης και τριγλυκεριδίων (Πίνακας4, ιστόγραμμα 1).

Σε σύνολο 100 ερωτηθέντων 2 μόνο απαντήσεις δόθηκαν. Σε μία περίπτωση η μείωση ήταν της τάξης του 10% και σε μία περίπτωση 70%. Ας σημειωθεί ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων είναι συνταξιούχοι.

Σε σύνολο 100 ερωτηθέντων 2 ασθενείς απάντησαν. Ένας απάντησε ότι μειώθηκαν κατά 1.000.000 δραχμές, ενώ ο δεύτερος ότι μειώθηκαν κατά 950.000 δραχμές. Ας σημειωθεί ότι η πλειονότητα των διαβητικών είναι συνταξιούχοι.

Συνολικά 4 απαντήσεις δόθηκαν. Δύο ασθενείς απάντησαν θετικά, ενώ οι υπόλοιποι δύο αρνητικά. Θετικές απαντήσεις δόθηκαν από τα άτομα που δήλωσαν πως λόγω του διαβήτη μειώθηκαν οι ετήσιες αποδοχές τους.

Το 58% των διαβητικών δεν έχουν μείωση των εβδομαδιαίων δραστηριοτήτων τους λόγω του διαβήτη, ενώ το 34% έχει μείωση των δραστηριοτήτων του κατά 1-50%. Η μείωση αυτή δε σχετίζεται με το φύλο, την ηλικία ή το εισόδημα, σχετίζεται όμως με το μορφωτικό επίπεδο. Όσο υψηλότερο είναι το μορφωτικό επίπεδο, τόσο μικρότερη η μείωση των δραστηριοτήτων. Πιθανόν, η σχέση αυτή μόρφωσης και μείωσης δραστηριοτήτων να ερμηνεύεται από το γεγονός ότι οι πιο μορφωμένοι μπορούν να οργανώσουν καλύτερα τον τρόπο ζωής τους και να βρουν τρόπους και διεξόδους να πραγματοποιούν τις δραστηριότητές τους, παρόλα τα εμπόδια που συναντούν. Επιπλέον, πιθανό να μπορούν, λόγω μόρφωσης, να αξιολογήσουν καλύτερα το αν η αιτία μείωσης των δραστηριοτήτων τους είναι ο διαβήτης. Έτσι, δε βρίσκουν την εύκολη δικαιολογία ότι για όλα ευθύνεται ο διαβήτης τους.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν διαβητικοί που έχουν την ανάγκη άλλου ατόμου μέλους ή μη της οικογενείας για να τους εξυπηρετεί σε εργασίες που αδυνατούν να εκτελέσουν οι ίδιοι. Ο μέσος όρος των εβδομαδιαίων ωρών απασχόλησης άλλου ατόμου είναι τρεις. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο διαβήτης προκαλεί αρκετές επιπλοκές (Πίνακας 5), ορισμένες από τις οποίες, αναλόγως της βαρύτητάς τους και σε συνδυασμό με τη μεγάλη ως επί το πλείστον ηλικία του διαβητικού, κάνουν τους διαβητικούς να χρειάζονται βοήθεια στην εκτέλεση διαφόρων εργασιών.

Κρίνεται λοιπόν απαραίτητο το υπάρχον σύστημα υγείας να λάβει υπ' όψιν του τα ανωτέρω προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερο και δικαιότερο προς τους ασφαλισμένους και προς τους συγγενείς αυτών.

 Ο συγγραφεύς-ερευνητής

Δρ. Παπαγιαννόπουλος Βίκτωρ

Φαρμακοποιός-Παιδαγωγός