ΧΟΡΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ ΒΙΚΤΩΡ του ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον καθηγητή και Πρόεδρο του τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιο Θ. Παπαϊωάννου, τον αναπληρωτή καθηγητή του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννη Υφαντόπουλο, την καθηγήτρια του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Αικατερίνη Χαρβάλα, τον καθηγητή της Ιατρικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλαο – Κων/νο Κατσιλάμπρο, τον επίκουρο καθηγητή του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Μιχάλη Ράλλη, την επίκουρο καθηγήτρια του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Σοφία Κυρούδη, τον καθηγητή του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Παναγιώτη Μαχαίρα και την επίκουρο καθηγήτρια του τμήματος Φαρμακευτικής κ. Μοίρα Συμιλλίδου για τη ηθική συμπαράστασή τους κατά την εκπόνηση της παρούσης έρευνας.

Ευχαριστώ την οικογένειά μου για τη βοήθεια, την αμέριστη συμπαράσταση και την ηθική στήριξη που μου παρείχε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της παρούσης έρευνας.

Ευχαριστώ τον Φαρμακοποιό και Δήμαρχο Ίλιου κ. Βασίλη Κουκουβίνο, το διαβητολόγο-ιατρό και αντιδήμαρχο Ίλιου κ. Τιμόθεο Σακελλαρίου, το δικηγόρο και Δήμαρχο Ζωγράφου κ. Ιωάννη Καζάκο και την αντιδήμαρχο Ζωγράφου και πρόεδρο των Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) Ζωγράφου κ. Τόνια Καλύβα που μου επέτρεψαν να επισκεφτώ τα Κ.Α.Π.Η. των Δήμων τους και έδωσαν εντολή στο προσωπικό των Κ.Α.Π.Η. να μου παρέχουν κάθε δυνατή και νόμιμη βοήθεια στην εύρεση διαβητικών τύπου ΙΙ στα μέλη των Κ.Α.Π.Η.. Δίχως αυτή τη βοήθειά τους η παρούσα έρευνα δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί.

Ευχαριστώ επίσης το προσωπικό όλων των Κ.Α.Π.Η. των Δήμων Ίλιου, Ζωγράφου και Ηλιουπόλεως για τη βοήθειά τους να με φέρουν σε επαφή με διαβητικούς τύπου II.

Ευχαριστώ επίσης την πρόεδρο της ομοσπονδίας Σωματείων – Συλλόγων ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη κ. Κατερίνα Κουλουρίδου για την ηθική συμπαράστασή της.

Ευχαριστώ τους διαβητικούς που αποτέλεσαν το δείγμα της έρευνας αυτής και δέχθηκαν να συνεργαστούν μαζί μου.

Ευχαριστώ τέλος όλους τους πελάτες του Φαρμακείου μου για τη συμπαράστασή τους που παρόλο που υπήρξαν στιγμές που υπέστησαν ταλαιπωρία στην εξυπηρέτησή τους, λόγω της εκπόνησης της παρούσης έρευνας, αυτοί συνέχισαν να με προτιμούν και να με θεωρούν τον προσωπικό τους Φαρμακοποιό.

Ο σακχαρώδης διαβήτης ταλαιπωρεί χιλιάδες ανθρώπους στην Ελλάδα και επιφέρει ένα χρηματικό κόστος που βαρύνει τόσο την πολιτεία, όσο και τους πάσχόντες.

Σε αναζήτηση στην Ελληνική και παγκόσμια βιβλιογραφία για έρευνες ή μελέτες σχετικές με την εκτίμηση του χρηματικού κόστους θεραπείας του διαβήτη που βαρύνει τους πάσχοντες δεν ευρέθηκε καμμία. Οι περισσότερες έρευνες ασχολούνται με το κόστος του διαβήτη το οποίο βαρύνει το κράτος ή τα ασφαλιστικά ταμεία.

Σκοπός της έρευνας μου ήταν μεταξύ άλλων η εκτίμηση της αύξησης των προσωπικών εξόδων των διαβητικών τύπου ΙΙ, λόγω της ύπαρξης του διαβήτη, η σύγκριση των προσωπικών τους εξόδων σε σχέση με τα προσωπικά έξοδα των άλλων μελών της οικογένειάς τους τα οποία είναι υγιή, καθώς και η καταγραφή των συνηθειών που έχουν οι διαβητικοί τύπου σχετικά με τα προσωπικά έξοδά τους.

Κατά το χρόνο της έρευνας οι διαβητικοί ακολουθούσαν θεραπευτική αγωγή είτε μόνο με δίαιτα, είτε με φάρμακα που λαμβάνονται από το στόμα, είτε με ινσουλίνη, είτε με κάποιο συνδυασμό των ανωτέρω.

Το δείγμα αποτέλεσαν (101) άτομα που ήταν πελάτες Φαρμακείου (31) μεσαίας κοινωνικο-οικονομική περιοχής και άτομα-μέλη Κέντρων Ανοικτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.) (70) μεσαίας και κατώτερης κοινωνικο-οικονομικής περιοχής.

Από τους 100 διαβητικούς οι 65 διαβητικοί ήταν ασφαλισμένοι στο ασφαλιστικό ταμείο του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ), οι 9 στον Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ), οι 3 στο Ταμείο Ασφάλισης Επαγγελματιών και Βιοτεχνών Ελλάδος-Ταμείο Ασφάλισης Εμπόρων (ΤΕΒΕ-ΤΑΕ), ένας στο ταμείο τραπεζών, οι 4 σε Δημόσια Επιχείρηση Κοινής Ωφελείας (Δ.Ε.Κ.Ω.), οι 9 στο ταμείο του Δημοσίου, ένας σε ιδιωτική ασφάλιση και 8 σε άλλα μικρότερα ασφαλιστικά ταμεία. Από τους 100 οι 66 ήταν άμεσα ασφαλισμένοι και οι 19 έμμεσα ασφαλισμένοι.

Το 14% των διαβητικών είχε καθαρό μηνιαίο εισόδημα 0-100.000 δρχ, το 61% είχε 100.001-200.000 δρχ., το 23% είχε 200.001-400.000 δρχ. και το 2% είχε άνω των 400.001 δρχ.. Το μέσο ετήσιο καθαρό εισόδημά των διαβητικών είναι 2.135.040 δρχ..

Το 10% των διαβητικών πάσχουν από τον διαβήτη 20-35 χρόνια, το 37% 10-19 χρόνια, το 27% 5-9 χρόνια, το 23% 2-4 χρόνια και το 3% 6μήνες-1χρόνο.

Προσπαθήσαμε το δείγμα να είναι τυχαίο και αντιπροσωπευτικού του γενικού πληθυσμού των διαβητικών για αυτό απευθυνθήκαμε σε διαβητικούς μέλη των Κ.Α.Π.Η. και σε πελάτες φαρμακείου. Πετύχαμε κατά αυτόν τον τρόπο το κάθε υποκείμενο να έχει διαφορετικό ιατρό και να εξασφαλίζεται ποικιλία ακολουθούμενων φαρμακευτικών αγωγών, ιατρικών αμοιβών και βαρύτητας της πάθησης του διαβήτη. Επιπλέον όλα τα άτομα της ερευνάς μας ήταν ως επί το πλείστον ενεργά άτομα στο κοινωνικό σύνολο και όχι περιθωριοποιημένα (όπως για παράδειγμα κατάκοιτοι οι οποίοι έχουν υψηλά κόστη θεραπείας' στο σύνολο των ερωτησαμένων διαβητικών υπήρξαν και άτομα κατάκοιτα).

Η δεύτερη ομάδα αφορά τους ιατρούς που ρυθμίζουν τον διαβήτη των ασθενών (περιέχει17 ερωτήσεις που κατανέμονται σε τέσσερις υποομάδες με θέματα α) την ειδικότητα ιατρού και συχνότητα επισκέψεων, β) λόγοι επίσκεψης στον ιατρό, γ) αμοιβή ιατρού και δ) ικανοποίηση) (Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με την ειδικότητα ιατρών, είδος ιατρών, συχνότητα επισκέψεων, λόγοι επισκέψεως, αμοιβές ιατρών, αιτιολόγηση άτυπων αμοιβών, συνεισφορά του ασφ. Ταμείου, διάρκεια της εξέτασης, ικανοποίηση ασθενή, προθυμία του ιατρού, οφέλη ασθενή, συχνότητα αλλαγής ιατρού και τους λόγους αλλαγής ιατρού).

Η τρίτη ομάδα αφορά το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής (περιέχει 9 ερωτήσεις σχετικές με το είδος των φαρμάκων, το ακολουθούμενο δοσολογικό σχήμα, το ποσοστό συμμετοχής που πληρώνουν οι ασθενείς και το ασφαλιστικό τους ταμείο κατά την αγορά των φαρμάκων στο φαρμακείο, το είδος της διάγνωσης στο συνταγολόγιο, την συχνότητα αγοράς των φαρμάκων με ή χωρίς ιατρική συνταγή (τόσο του ασφαλιστικού ταμείου, όσο και μη), το κόστος των φαρμάκων που λαμβάνουν για την ρύθμιση του διαβήτη και το κόστος άλλων φαρμάκων που λαμβάνουν και δεν σχετίζονται άμεσα μα τον διαβήτη).

Η τέταρτη ομάδα αφορά το κοινωνικό κόστος (περιέχει 6 ερωτήσεις σχετικές με το ποσοστό μείωσης επί τοις % των δραστηριοτήτων των πασχόντων, τις εβδομαδιαίες ώρες απασχόλησης άλλου μέλους της οικογένειας προκειμένου να τους εξυπηρετήσει σε εργασίες-δραστηριότητες που δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν μόνοι τους, τις προσφερόμενες υπηρεσίες των ΚΑΠΗ, το ποσοστό μείωσης επί τοις % της επαγγελματικής απασχόλησης, την μείωση των ετησίων αποδοχών τους λόγω του διαβήτη και το εάν έχουν διαπιστώσει ότι ο διαβήτης αποτελεί εμπόδιο στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Η πέμπτη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος των επιπλοκών που παρουσιάσθηκαν λόγω της ύπαρξης του διαβήτη ( περιέχει 12 ερωτήσεις σχετικές με το είδος των επιπλοκών που έχουν παρουσιασθεί λόγω του διαβήτη, την νοσηλεία λόγω των επιπλοκών αυτών (διάρκεια νοσηλείας, διάγνωση κατά την εισαγωγή στο νοσοκομείο, την ειδικότητα του θεράποντος ιατρού στο νοσοκομείο και την ακολουθήσασα φαρμακευτική αγωγή κατά την νοσηλεία), το ύψος των εξόδων για νοσήλια, τυχόν άτυπες αμοιβές, τις καλύψεις που τους παρείχε το ασφαλιστικό ταμείο, την απώλεια εισοδήματος λόγω νοσηλείας, ανάρρωσης και την απώλεια εισοδήματος που θα έχουν λόγω της εγκατάστασης αναπηρίας).

Η έκτη ομάδα αφορά το κόστος παραφαρμάκων και μικροβιολογικών εξετάσεων ( περιέχει 10 ερωτήσεις σχετικές με τις καλύψεις του ασφαλιστικού τους ταμείου, την ποσότητα & τα χρήματα που δαπανούν μηνιαίως, την συχνότητα των αυτομετρήσεων γλυκόζης & οξόνης στο αίμα και στα ούρα, την αιτιολόγηση συχνότητας αυτομετρήσεων, την συχνότητα μετρήσεων γλυκόζης και άλλων μικροβιολογικών εξετάσεων σε ΙΚΑ, Νοσοκομείο & Ιδιωτικό μικροβιολογικό εργαστήριο και το κόστος αυτών των μικροβιολογικών εξετάσεων).

Η έβδομη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος νοσηλείας σε νοσοκομείο κατά τους 12 τελευταίους μήνες ( περιέχει 8 ερωτήσεις σχετικές με τον αριθμό των εισαγωγών, το είδος του νοσοκομείου (δημόσιο ή ιδιωτικό), την διάγνωση κατά την εισαγωγή, τα συνολικά έξοδα νοσηλείας του τελευταίου 12μήνου, τις ημέρες νοσηλείας και τις αμοιβές (άτυπες ή μη) των ιατρών και νοσηλευτών).

Η όγδοη ομάδα ερωτήσεων αφορά την κατάσταση ρύθμισης του διαβήτη και την εκτίμηση της γενικής κατάστασης της υγείας των πασχόντων ( περιέχει 7 ερωτήσεις σχετικές με την τιμή της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης κατά την τελευταία μέτρηση, την τιμή γλυκόζης αίματος νηστείας (κατά την τελευταία μέτρηση), την τιμή γλυκόζης αίματος μεταγευματικά (2 ώρες μετά το γεύμα) (κατά την τελευταία μέτρηση), τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπογλυκαιμιών, τον μέσο όρο του αριθμού ημερήσιων υπεργλυκαιμιών, τον ποιοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους, τον ποσοτικό αυτοχαρακτηρισμό της γενικής υγείας τους και τέλος την σύγκριση-συσχέτιση των τιμών γλυκόζης με τον αυτοχαρακτηρισμό της υγείας.

Η ένατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τα προσωπικά έξοδα των διαβητικών τύπου ΙΙ και περιέχει 7 ερωτήσεις και υποερωτήσεις σχετικές με το επί τοις % ποσοστό αύξησης των εξόδων των πασχόντων στα είδη διατροφής, ένδυσης, υπόδησης, στα καθημερινά έξοδα διαβίωσης (ΔΕΗ (π.χ. θερμοσίφωνο, αιρ κοντίσιον), ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ κ.λ.π.) και στις δαπάνες για βιβλία και περιοδικά για τον διαβήτη και συνδρομές σε συλλόγους, λόγω του ότι πάσχουν από διαβήτη. Τέλος υπήρξαν ερωτήσεις σχετικές με το αν τα προσωπικά τους έξοδα είναι αυξημένα λόγω του διαβήτη, σε σχέση με τα προσωπικά έξοδα των άλλων μελών της οικογενείας τους και σε ποιο ποσοστό επί τοις %.

Η δέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά το κόστος επισκέψεων σε άλλους ιατρούς και χωρίζεται σε 2 υποομάδες μία που αναφέρεται στο κόστος επισκέψεων σε οδοντίατρους (περιέχει 6 ερωτήσεις) και μία που αναφέρεται στο κόστος επισκέψεων σε οφθαλμίατρους (περιέχει 6 ερωτήσεις). Οι ερωτήσεις είναι σχετικές με την συχνότητα των τακτικών επισκέψεων, τους λόγους για τους οποίους προβαίνουν ή όχι σε τακτικές επισκέψεις, το είδος του ιατρού, την αμοιβή (με απόδειξη & άτυπη) και το ποσοστό συμμετοχής του ασφαλιστικού ταμείου στην αμοιβή.

Η ενδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τον ρόλο του φαρμακοποιού ( περιέχει 3 ερωτήσεις σχετικές με τον ρόλο που διαδραματίζει ο φαρμακοποιός στην εκλογή του φαρμάκου, το δοσολογικό σχήμα και σε θέματα διατροφής και διαβήτη).

Η δωδέκατη ομάδα ερωτήσεων αφορά τις προτάσεις των διαβητικών για την βελτίωση του υπάρχοντος συστήματος υγείας στην Ελλάδα (περιέχει μία ερώτηση).

Η πλειοψηφία των ερωτήσεων ήταν ανοικτές και μπορούσε να καταγραφεί η ακριβής απάντηση του ερωτώμενου. Στις κλειστές ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκε η διωνυμική κλίμακα (ναι, όχι.).

Χρονική διάρκεια υποβολής ερωτηματολογίου: 30-90 min. Μέση χρονική διάρκεια 75 min.

Η διατροφή του διαβητικού είναι ένας παράγοντας που αυξάνει τα προσωπικά έξοδα του ασθενούς. Οι θέσεις των ερωτώμενων εμφάνισαν ενδιαφέρον αφού ο 1 στους 4 υποστήριξε ότι δεν έχει αυξήσει τα έξοδα διατροφής του ο διαβήτης, ενώ οι 2 στους 4 δήλωσαν αύξηση 30-50% (Πίνακας1).

Ο διαβήτης δεν αύξησε τα έξοδά τους για ένδυση και υπόδηση ούτε τα έξοδα διαβίωσής τους. (Πίνακας2).

Τα καθημερινά έξοδα διαβίωσης, όπως δαπάνες σε ΔΕΗ (για θερμοσίφωνο, αιρ κοντίσιον κ.λ.π.), ΕΥΔΑΠ, ΟΤΕ κ.λ.π. δεν είναι αυξημένα στους 93 από τους 100 διαβητικούς. Αναλυτικά οι αυξήσεις παρουσιάζονται στον πίνακα 3.

Σχετικά με τα έξοδα των διαβητικών για αγορά βιβλίων και περιοδικών σχετικών με τον διαβήτη, ώστε να γνωρίσουν περισσότερα για την πάθηση αυτή και να γίνουν ικανότεροι για να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα αυτά είναι μηδενικά είτε λόγο αδιαφορίας, είτε λόγω μη σωστής ενημέρωσης των διαβητικών ( Πίνακας 4).

Οι μέσοι όροι της αύξησης στα έξοδά τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 5. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η ύπαρξη του διαβήτη είχε σα συνέπεια την αύξηση κυρίως των εξόδων διατροφής κατά 30%, ενώ ταυτόχρονα αυξημένα κατά 30% ήταν και τα φυσιολογικά έξοδα των πασχόντων.

Καταφατικά απάντησαν 32 ασθενείς, ενώ αρνητικά 1. Συνολικά, σε 67 περιπτώσεις δεν υπήρξε απάντηση, κυρίως λόγω του ότι μένουν μόνοι τους (Πίνακας 6).

Ο μέσος όρος της αύξησης των προσωπικών τους εξόδων πάνω από το φυσιολογικό είναι 19,5%. Αυτό παρουσιάζεται και στον Πίνακα 7 και Πίνακα 8.

Η πλειονότητα των διαβητικών (71%) θεωρεί ότι έχουν αυξήσει τα έξοδά τους στη διατροφή λόγω του διαβήτη. Ο μέσος όρος της αύξησης των εξόδων στη διατροφή είναι 27%. Ο διαβήτης στα πρώτα στάδιά του αντιμετωπίζεται με δίαιτα, στα πιο προχωρημένα στάδια με δίαιτα και Φαρμακευτική αγωγή. Συνήθως η δίαιτα που ακολουθούν οι διαβητικοί επιβάλλει συγκεκριμένη ποσότητα θερμίδων ημερησίως, καθώς και συγκεκριμένη αναλογία πρωτεϊνών, υδατανθράκων και λιπών. Οι πηγές τροφής που μπορούν να ικανοποιήσουν τις δύο αυτές απαιτήσεις κοστίζουν πιο ακριβά. Άλλωστε ο διαβήτης από παλαιά ονομαζόταν "αρχονταρρώστια" εξαιτίας των υψηλών εξόδων που απαιτούνταν για την αντιμετώπισή του.

Στο θέμα της ένδυσης και υπόδησης όλοι σχεδόν (98%) απάντησαν ότι δεν έχουν αυξήσει τα έξοδά τους λόγω του διαβήτη. Αυτό οφείλεται στο ότι σχεδόν όλοι δεν έχουν αναπτύξει επιπλοκές με έλκη στα πόδια ή άλλα σημεία του σώματος λόγω του διαβήτη, γιατί δεν πάσχουν από αυτόν πολλά χρόνια.

Σχετικά με την αύξηση των εξόδων διαβίωσης, όπως λογαριασμών του ηλεκτρικού ρεύματος, νερού, τηλεφώνου η πλειονότητα (93%) απάντησε ότι δεν έχει αυξήσει τα έξοδά της.

Σχετικά με την αύξηση των εξόδων στην καθημερινή τους ζωή σε σχέση με τα άλλα μέλη της οικογένειάς τους, από αυτούς που απάντησαν, (γιατί πολλοί μένουν μόνοι τους) όλοι εκτός ενός δήλωσαν αυξημένα έξοδα κατά 34% περίπου κατά μέσο όρο. Η αύξηση αυτή πιθανόν οφείλεται στην αύξηση των εξόδων διατροφής.

Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ αυξάνει σε υψηλό ποσοστό τα προσωπικά έξοδα διαβίωσης των διαβητικών. Η πολιτεία από την πλευρά της θα ήταν καλό να βοηθήσει τους διαβητικούς οικονομικά υπό οποιαδήποτε μορφή. Οικονομικά μηνιαία επιδόματα και φοροελαφρύνσεις είναι κάποιες από τις μορφές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους διαβητικούς να αντιμετωπίσουν τα αυξημένα έξοδα τους.

Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο υγιής διαβητικός μπορεί να αποδώσει τόσο στην εργασία του, όσο και σε οποιαδήποτε δραστηριότητα πολύ περισσότερα από ότι ένας υγιής άνθρωπος, ανταποδίδοντας κατά αυτόν τον τρόπο στην κοινωνία όλα τα ευεργετήματα, τα οποία η πολιτεία θα του προσφέρει, καθ' ότι οι διαβητικοί έχουν εκτός των ικανοτήτων και φυσικών χαρισμάτων που διαθέτουν οι υγιείς άνθρωποι και ισχυρή θέληση, αγωνιστικότητα και φιλαλληλία την οποία αποκτούν μέσο της επί καθημερινής βάσεως 24ωρης αντιμετώπισης της πάθησής τους.

Ο συγγραφεύς-ερευνητής

Δρ. Παπαγιαννόπουλος Βίκτωρ

Φαρμακοποιός-Παιδαγωγός