ISSN : 2241-4665
|
Σύντομη βιογραφία του συγγραφέα |
ISSN : 2241-4665
Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 28
Νοεμβρίου 2019
«Ανθρωπόκαινο: η σημασία και η
έννοια του όρου σε επιστημονικό και κοινωνικό επίπεδο»
Ευστάθιος Αποστολόπουλος
«Anthropocene: the meaning and the concept of the term
on a social and scientific level»
Apostolopoulos Efstathios
Περίληψη
Είναι δεδομένο πως η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει
προξενήσει μια πληθώρα αλλαγών και αρνητικών επιπτώσεων στη βιόσφαιρα της Γης.
Για πρώτη φορά στην ιστορία του, ο πλανήτης μας δέχεται τόσο ισχυρή επίδραση
από ένα και μόνο είδος (Homo sapiens) σε τόσο μικρό
χρονικό διάστημα. Αυτή η συνειδητοποίηση έδωσε γένεση στον όρο ‘Ανθρωπόκαινο’,
για να περιγραφεί η κυριαρχία του ανθρώπου στη σύγχρονη γεωλογική εποχή. Η
επιστημονική κοινότητα, αν και δεν έχει αποφασίσει ακόμη την επισημοποίηση της
Ανθρωπόκαινου Εποχής, οφείλει πλέον, περισσότερο από ποτέ, να αναδείξει κάθε
πτυχή του προβλήματος και να ζητήσει τη λήψη δραστικών μέτρων και αποφάσεων. Το
Ανθρωπόκαινο περιλαμβάνει την ανθρωπογενή συνιστώσα της κλιματικής αλλαγής,
χωρίς όμως να περιορίζεται σ' αυτήν.
Summary
It is well known
that human activity has caused a plethora of changes and negative effects on
the Earth's biosphere. For the first time in its history, the planet has been so
strongly influenced by a single species (Homo
sapiens) in such a short period of time. This awareness gave birth to the
term 'Anthropocene' to describe human sovereignty in the modern geological era.
The scientific community, although it has not yet decided on the formalization
of the Anthropocene Epoch, must now, more than ever, highlight every aspect of
the problem and demand drastic measures and decisions. Anthropocene includes
the anthropogenic component of climate change, but is not limited to it.
Περιεχόμενα
1. Γενική εισαγωγή και
σημεία κλειδιά
2. Γεωλογική επισημοποίηση:
αίτια και πιθανές ημερομηνίες
3. Ανθρωπόκαινο και
περιβαλλοντικές επιστήμες
4. Το Ανθρωπόκαινο υπό το
κοινωνικό πρίσμα
1. Γενική εισαγωγή και σημεία κλειδιά
Ο όρος ‘Ανθρωπόκαινο’ (προερχόμενος από τις ελληνικές λέξεις άνθρωπος και καινός) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Crutzen[1] και Stoermer[2] το 2000, αν και η έννοια είναι πολύ παλαιότερη, καθώς πολλοί επιστήμονες είχαν ήδη αναγνωρίσει την καταλυτική επίδραση του ανθρώπου στον πλανήτη (Corlett 2015). Εισήχθη για να υποδηλώσει το παρόν γεωλογικό χρονικό διάστημα κατά το οποίο πολλές συνθήκες και διεργασίες στη Γη μεταβάλλονται βαθιά από τον ανθρώπινο παράγοντα, που σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνά τον αντίστοιχο των φυσικών διαδικασιών (Crutzen 2006). Το Ανθρωπόκαινο, η έννοια δηλαδή ότι η Γη έχει μεταβεί σε μια νέα γεωλογική εποχή που χαρακτηρίζεται από την ανθρώπινη κυριαρχία του πλανητικού οικοσυστήματος, αποτελεί ένα όλο και πιο διαδεδομένο πλαίσιο συζήτησης και στον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά και στο ευρύτερο πολιτιστικό και πολιτικό πνεύμα των καιρών (Malhi 2017). Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η προέλευση και η ιστορία του όρου, καθώς και τα επιχειρήματα γύρω από τη γεωλογική του επισημοποίηση και την ημερομηνία έναρξής του, που κυμαίνεται από το Πλειστόκαινο έως τον εικοστό αιώνα. Επιπλέον, αναλύεται η σημασία του στον κλάδο της Οικολογίας και της Βιολογίας Διατήρησης, αλλά και στις κοινωνικές/ανθρωπιστικές επιστήμες και την ίδια την κοινωνία γενικότερα. Τέλος, δίνεται έμφαση στο Ανθρωπόκαινο όσον αφορά την Ελλάδα.
Η ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελεί μια γεωλογικά πρόσφατη, ωστόσο ριζική, επιρροή στο παγκόσμιο περιβάλλον. Το μέγεθος, η ποικιλία και η μακροβιότητα των ανθρωπογενών μεταβολών, συμπεριλαμβανομένων του μετασχηματισμού της επιφάνειας της γης και της αλλαγής της σύνθεσης της ατμόσφαιρας, οδήγησε στην πρόταση ότι θα πρέπει να αναφερόμαστε στο παρόν, όχι ως εντός της Ολόκαινου Εποχής (όπως επί του παρόντος αναφέρεται επίσημα), αλλά ως εντός της Ανθρωπόκαινου Εποχής (Crutzen 2002). Η ακαδημαϊκή και η δημώδης χρήση του όρου ‘Ανθρωπόκαινο’ έχει επεκταθεί ραγδαία (Dalby 2013) ακολουθώντας τη δημοσίευση δύο σημαντικών εργασιών[3] κάτι λιγότερο από μία εικοσαετία πριν. Έχουν ήδη κυκλοφορήσει τρία επιστημονικά περιοδικά με επίκεντρο το θέμα αυτό, με τους ακόλουθους τίτλους: The Anthropocene, The Anthropocene Review, Elementa. Η υπόθεση ότι έχει αρχίσει μια νέα Εποχή φαίνεται λογική: αυτό που έχει σημασία όταν διαιρείται ο χρόνος σε γεωλογική κλίμακα είναι οι μεταβολές σε παγκόσμιο επίπεδο της κατάστασης της Γης, που οφείλονται σε αιτίες τόσο ποικίλες όσο οι πτώσεις μετεωριτών, η κίνηση των ηπείρων και οι συνεχείς ηφαιστειακές εκρήξεις (Lewis and Maslin 2015). Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι πλέον παγκόσμια και αποτελεί την κυρίαρχη αιτία των περισσότερων σύγχρονων περιβαλλοντικών μεταβολών. Οι επιπτώσεις της θα είναι πιθανώς παρατηρήσιμες στις γεωλογικές στρωματογραφικές καταγραφές για εκατομμύρια χρόνια στο μέλλον, γεγονός που υποδηλώνει ότι όντως ξεκίνησε μια νέα Εποχή (Zalasiewicz et al. 2011).
2. Γεωλογική επισημοποίηση: αίτια και πιθανές
ημερομηνίες
Η Παγκόσμια Γεωλογική Χρονική Κλίμακα έχει εγκριθεί από τη Διεθνή Επιτροπή Στρωματογραφίας (ICS[4]) και έχει επικυρωθεί από τη Διεθνή Ένωση Γεωλογικών Επιστημών (IUGS[5]). Χαρακτηρίζεται από τον καθορισμό απόλυτων ορίων (GSSP[6]), καθένα εκ των οποίων αντιστοιχεί σε μια στρωματογραφική τομή, που χρησιμεύει ως σημείο αναφοράς και ορίζεται βάσει παλαιοντολογικών δεδομένων, παλαιομαγνητικών οριζόντων αναστροφής και χημειο-στρωματογραφικών κριτηρίων (Bergström et al. 2009). Επιπλέον, η κλίμακα διαιρείται σε δύο ειδών ενότητες, τις χρονοστρωματογραφικές (Μεγααιωνοδιάπλαση, Αιωνοδιάπλαση, Σύστημα, Σειρά, Βαθμίδα, Χρονοζώνη) και τις γεωχρονολογικές (Μεγααιώνας, Αιώνας, Περίοδος, Εποχή, Ηλικία, Χρόνος), με τις πρώτες να αποτελούν ουσιαστικά σύνολα πετρωμάτων και τις δεύτερες τα χρονικά διαστήματα στα οποία αυτά αποτέθηκαν.
Όσον αφορά το Ανθρωπόκαινο, η αρμόδια ομάδα επιστημόνων (AWG[7]) κατόπιν πρόσφατης ψηφοφορίας (21 Μαΐου 2019), αποφάσισε ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μία επίσημη χρονοστρωματογραφική ενότητα και συνεπώς να καθοριστεί από ένα απόλυτο όριο. Η πρότασή της θα κατατεθεί προς αξιολόγηση στην ICS έως το 2021. Έπειτα, αν γίνει αποδεκτή, θα πρέπει τελικώς να επικυρωθεί από την Εκτελεστική Επιτροπή της Διεθνούς Ένωσης Γεωλογικών Επιστημών (Subramanian 2019). Η πρόταση αναπτύσσεται στην ακόλουθη βάση:
1. Το Ανθρωπόκαινο εξετάζεται σε επίπεδο Σειράς/Εποχής (και έτσι η βάση/έναρξή του θα βάλει τέλος στην Ολόκαινο Σειρά/Εποχή).
2. Θα καθοριστεί από τα πρότυπα μέσα για μία ενότητα γεωλογικής κλίμακας του χρόνου, μέσω ενός απόλυτου ορίου (GSSP).
3. Η αρχή του θα τοποθετηθεί ιδανικά στα μέσα του 20ού αιώνα, σε σύμπτωση με τη σειρά των γεωλογικών σημάτων που διατηρούνται στα προσφάτως συσσωρευμένα στρώματα και προκύπτουν από τη μεγάλη επιτάχυνση της πληθυσμιακής ανάπτυξης, της εκβιομηχάνισης και της παγκοσμιοποίησης.
4. Το ευκρινέστερο και εντονότερο ισχύον σήμα, ταυτοχρόνως σε πλανητικό επίπεδο, παράγεται από τα τεχνητά ραδιονουκλίδια[8], τα οποία εξαπλώθηκαν παγκοσμίως ως αποτέλεσμα των θερμοπυρηνικών δοκιμών βομβών από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Συνολικά έχουν προταθεί διάφορες πιθανές
ημερομηνίες για την επίσημη έναρξη της Ανθρωπόκαινου Εποχής και συνοψίζονται
στον ακόλουθο πίνακα από την εργασία των Lewis and Maslin (2015):
Κάθε ημερομηνία συνοδεύεται από ένα πιθανό απόλυτο όριο, έναν πρωτογενή στρωματογραφικό δείκτη και έναν επικουρικό, καθώς και από το γεγονός αναφοράς που τη διασχίζει και το γεωγραφικό εύρος των επιπτώσεων αυτού. Η ημερομηνία που προτείνεται από το AWG φαίνεται στην προτελευταία γραμμή του πίνακα και το πιθανό απόλυτο όριό της (1964 14C peak) ξεπερνά κατά 19 έτη την έναρξή της. Η κορύφωση του ραδιενεργού άνθρακα, αντί για την πρώτη ημερομηνία ανίχνευσής του, επιλέγεται ως όριο επειδή η πρώτη ημερομηνία αντικατοπτρίζει την τότε διαθέσιμη, αλλά ελλιπή, τεχνολογία ανίχνευσης. Επίσης, η τιμή που προκύπτει από την ανίχνευση του ραδιενεργού στοιχείου για πρώτη φορά, πιθανώς επηρεάζεται από τα γεωχημικά επίπεδα του φυσικού υπόβαθρου (Lewis and Maslin 2015).
Μερικά από τα φαινόμενα που δικαιολογούν τη γεωλογική επισημοποίηση του όρου, όπως παρατίθενται στην ιστοσελίδα της υποεπιτροπής για τη στρωματογραφία του Τεταρτογενούς (SQS[9]), είναι τα ακόλουθα: μια αύξηση της τάξης μεγέθους της διάβρωσης και των μεταφορών ιζημάτων, που συνδέεται με την αστικοποίηση και τη γεωργία· έντονες και απότομες ανθρωπογενείς διαταραχές του κύκλου στοιχείων όπως ο άνθρακας, το άζωτο, ο φώσφορος και διάφορα μέταλλα· περιβαλλοντικές αλλαγές που προκαλούνται από αυτές τις διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της αύξησης της στάθμης της θάλασσας και της οξίνισης των ωκεανών· ταχείες μεταβολές στη βιόσφαιρα τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, ως αποτέλεσμα της απώλειας ενδιαιτημάτων, της έκρηξης της αύξησης των πληθυσμών των κατοικίδιων ζώων και των εισβλητικών ειδών· ο πολλαπλασιασμός και η παγκόσμια διασπορά πολλών νέων «ορυκτών» και «πετρωμάτων», συμπεριλαμβανομένων του σκυροδέματος, της τέφρας και των πλαστικών, καθώς και των μυριάδων «τεχνολογικών απολιθωμάτων[10]» που παράγονται από αυτά και άλλα υλικά. Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει το γεγονός ότι το 25-38% της παγκόσμιας καθαρής πρωτογενούς παραγωγικότητας χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα να ελαχιστοποιείται η ποσότητα που διατίθεται για εκατομμύρια άλλα είδη στη Γη (Krausmann et al. 2013). Αυτή η μετατροπή της χρήσης γης για την παραγωγή τροφίμων, καυσίμων και ζωοτροφών, σε συνδυασμό με το κυνήγι και τη συγκομιδή φυτών, που γίνονται στοχευμένα, έχει ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση ειδών με περίπου 100 έως 1.000 φορές υψηλότερο ρυθμό από τον ρυθμό υποβάθρου και πιθανώς αποτελεί την αρχή της έκτης μαζικής εξαφάνισης στην ιστορία της Γης (Barnosky et al. 2011).
3. Ανθρωπόκαινο και περιβαλλοντικές επιστήμες
Η πρόσφατη βιβλιογραφία δείχνει ότι τόσο οι οικολόγοι, όσο και οι βιολόγοι διατήρησης αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο ότι βρισκόμαστε στο Ανθρωπόκαινο. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τον όρο άτυπα, υπονοώντας όμως πως η ημερομηνία έναρξης βρίσκεται συνήθως στις τελευταίες δεκαετίες, αντί των παλαιότερων ημερομηνιών που προτιμώνται από πολλούς γεωεπιστήμονες (Corlett 2015). Οι απαντήσεις σε αυτή την αναγνώριση ποικίλλουν σημαντικά. Από τη μία πλευρά, η χρήση του όρου συχνά ενέχει καθαρά αρνητική συνειδητοποίηση, ως στενογραφία για όλα όσα είναι λάθος με τον κόσμο (Hettinger 2014). Από την άλλη πλευρά, μερικοί το βρίσκουν απελευθερωτικό, υπό την έννοια ότι δίνεται η δυνατότητα να αποδεχτούμε την ιστορία μας ως μετασχηματιστές της Γης (Ellis 2013). Ωστόσο, η πιο συνηθισμένη απάντηση είναι η αναγνώριση ότι ο κόσμος έχει αλλάξει: δεν είναι πλέον «συνήθης[11]» και έτσι οι προσεγγίσεις στην έρευνα, καθώς και στις πρακτικές θα πρέπει επίσης να αλλάξουν.
Σε ευρύτερη κλίμακα, η αναγνώριση ότι ορισμένες βασικές περιβαλλοντικές παράμετροι βρίσκονται τώρα εκτός των ολοκαινικών ορίων τους, έδωσε γένεση στην έννοια των «πλανητικών ορίων», τα οποία είναι επικίνδυνο να παραβιάζονται (Rockström et al. 2009). Προς αυτή την κατεύθυνση, αρκετοί επιστήμονες απευθύνουν κάλεσμα για μια πιο δυναμική προσέγγιση, όπου οι οικολόγοι όχι μόνο θα παρακολουθούν και θα προσπαθούν να κατανοήσουν την αλλαγή, αλλά θα συμμετέχουν επίσης στη διαμόρφωσή της προς βιώσιμα αποτελέσματα (Chapin III and Fernandez 2013). Η κοινότητα της Βιολογίας Διατήρησης έχει επίσης υπογραμμίσει την «πλανητική διαχείριση», καθώς και την ανάγκη του κλάδου να ασχοληθεί με τη διάδοση και τη μη αναστρεψιμότητα των επιπτώσεων του Ανθρωπόκαινου. Οι σημαντικότερες αλλαγές στον τρόπο σκέψης και δράσης των βιολόγων διατήρησης προέρχονται από δύο παράλληλες συνειδητοποιήσεις: (α) ότι η διατήρηση δεν μπορεί πλέον να επικεντρώνεται μόνο στην προστασία και την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων του παρελθόντος, διότι αυτό θα είναι αδύνατο σε πολλά μέρη, και (β) ότι δεν είναι εφικτό πλέον να αντιμετωπίζονται τα φυσικά συστήματα ξεχωριστά από τα ανθρώπινα (Martin et al. 2014). Η έννοια του Ανθρωπόκαινου έχει χρησιμοποιηθεί επίσης για να υποστηρίξει μη παραδοσιακές στρατηγικές διατήρησης, όπως η υποβοηθούμενη μετανάστευση και η επανεισαγωγή ειδών και έχει δώσει έναυσμα σε ριζοσπαστικές προτάσεις που αφορούν τη δημιουργία νέων οικοσυστημάτων με επιθυμητές ιδιότητες βιοποικιλότητας και οικοσυστημικών υπηρεσιών (Kueffer and Kaiser-Bunbury 2014).
4. Το Ανθρωπόκαινο υπό το κοινωνικό πρίσμα
Η Ανθρωπόκαινος Εποχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παγκόσμια αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και της κατά κεφαλήν κατανάλωσης ενέργειας. Σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο τα παραπάνω εκφράζονται με την έννοια της «Μεγάλης Επιτάχυνσης» (Great Acceleration). Ο όρος αυτός στοχεύει να αποδώσει την ολιστική και αλληλένδετη φύση των μεταβολών μετά το 1950, που σαρώνουν ταυτόχρονα τις κοινωνικοοικονομικές και βιοφυσικές σφαίρες του Γήινου Συστήματος, περικλείοντας πολύ περισσότερα από την κλιματική αλλαγή (Steffen et al. 2015).
Οι κοινωνικοί επιστήμονες επισήμαναν γρήγορα ότι η σημερινή εστίαση στις βιοφυσικές πτυχές της παγκόσμιας περιβαλλοντικής αλλαγής, δεν έχει νόημα όταν τα προβλήματα που μελετώνται προκαλούνται από ανθρώπους, βλάπτουν τους ανθρώπους και μπορούν να επιλυθούν μόνο από ανθρώπους (Hackmann et al. 2014). Υπάρχει σαφώς μια επείγουσα ανάγκη να κατανοηθεί η σύνδεση μεταξύ των βιοφυσικών και κοινωνικών διαδικασιών της αλλαγής και προς τούτο να ενσωματωθούν οι συνεισφορές από όλες τις κοινωνικές επιστήμες. Πολλοί συγγραφείς έχουν εκφράσει την ελπίδα ότι η εννοιοποίηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε υπό τη σκέπη του Ανθρωπόκαινου, θα επιτρέψει σε διαφορετικούς κλάδους να συνεργαστούν και να αναπτύξουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας αλλαγής (Gillings and Hagan-Lawson 2014). Η ανάγκη των περιβαλλοντικών επιστημόνων να επικοινωνούν ολοένα και πιο αποτελεσματικά με τους πολιτικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες, καθώς και με την κοινή γνώμη, είναι ένα άλλο συνηθισμένο θέμα της βιβλιογραφίας των κοινωνικών επιστημών γύρω από το Ανθρωπόκαινο, το οποίο αντικατοπτρίζει την συνειδητοποίηση ότι οι άνθρωποι βρίσκονται στον πυρήνα τόσο των προβλημάτων όσο και των λύσεων (Barnosky et al. 2014). Τέλος, έχει επισημανθεί ότι η έννοια του Ανθρωπόκαινου έχει αναγκαστικά ηθική συνιστώσα, επειδή αναγνωρίζει το ρόλο της ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία τελικά θα επιλέξει ποιο Ανθρωπόκαινο θα συμβεί (Ellis and Trachtenberg 2014).
Ένα σημαντικό εμπόδιο στη δράση για την αλλαγή του κλίματος είναι η βαθιά εδραιωμένη πεποίθηση ότι οι άνθρωποι δεν είναι ικανοί για επιδράσεις σε πλανητική κλίμακα. Μια τέτοια άρνηση είναι λιγότερο βάσιμη αν οι γεωλόγοι αναγνωρίσουν επισήμως μια νέα Εποχή με την ονομασία Ανθρωπόκαινο (Steffen et al. 2011). Η παραδοχή της πλήρους κλίμακας των ανθρωπίνων επιπτώσεων θα μπορούσε να δημιουργήσει μια μεταστροφή, που ανοίγει το δρόμο προς την περιβαλλοντική βιωσιμότητα (Casagrande et al. 2017). Από την άλλη ωστόσο, ίσως να συμβάλει στην πίστη της κοινωνίας στην τεχνολογία και στο «έκδηλο πεπρωμένο» της ανθρώπινης κυριαρχίας στη φύση – μια ιδέα που οι Casagrande et al (2017) χαρακτηρίζουν ως «τεχνολογική ύβρι». Οι συγγραφείς, μέσω μιας προσέγγισης κοινωνικής επιστήμης γνωστής ως longue durée[12], δίνουν τελικά περισσότερες πιθανότητες να συμβεί η δεύτερη, πιο απαισιόδοξη εκδοχή.
5. Ανθρωπόκαινο στην Ελλάδα
Η Ελλάδα έχει ένα από τα πιο πλούσια φυσικά περιβάλλοντα στη Νότια Ευρώπη, λόγω του κλίματος, της υψηλής ποικιλότητας ενδιαιτημάτων, του ιδιαίτερο ανάγλυφου, των υδατικών πόρων και της έντονης ακτογραμμής της. Η ταχεία οικονομική ανάπτυξη και τα αυξανόμενα επίπεδα εισοδήματος τις τελευταίες δεκαετίες ενέτειναν τις πιέσεις στο περιβάλλον. Οι εξελίξεις στους τομείς της βιομηχανίας, της ενέργειας, της γεωργίας, των μεταφορών, του τουρισμού, των κατασκευών και της αστικοποίησης επηρέασαν έντονα τη ρύπανση των οικοσυστημάτων και την υποβάθμιση των φυσικών πόρων (Valavanidis and Vlachogianni 2011). Παρ` όλ` αυτά, στην Ελλάδα ο όρος ‘Ανθρωπόκαινο’ δεν είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένος στο ευρύ κοινό. Μπορεί όμως να εντοπιστεί σε μεμονωμένα άρθρα εφημερίδων ή ιστοσελίδων στο διαδίκτυο, αλλά σπάνια σε επιστημονικές δημοσιεύσεις (ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι βρέθηκε μόνο σε μία[13]). Η έκφραση των αρνητικών επιπτώσεων του ανθρώπου στο περιβάλλον περιορίζεται συχνά σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή, που αποτελεί ουσιαστικά ένα μόνο τμήμα όλων όσα περιλαμβάνονται στον όρο ‘Ανθρωπόκαινο’.
Για την Ελλάδα πρόσφατη έρευνα του WWF Ελλάς σε συνεργασία µε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών[14] αναφέρει πως την περίοδο 2020-2050 οι συνθήκες στη χώρα θα μεταβληθούν προς το χειρότερο. Ενδεικτικά: Οι κάτοικοι πόλεων όπως η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, η Λαμία και η Λάρισα θα υφίστανται μέχρι και 20 περισσότερες μέρες καύσωνα. Σε Λαμία, Λάρισα, Βόλο, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, η συνολική βροχόπτωση θα μειωθεί, αλλά θα αυξηθούν οι ακραίες βροχοπτώσεις. Συνολικά προβλέπεται σημαντική αύξηση του κινδύνου εξάπλωσης πυρκαγιών.
Εν συναρτήσει με τα παραπάνω, αξίζει να αναφερθεί η διεπιστημονική Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής (ΕΜΕΚΑ), που συστάθηκε τον Μάρτιο του 2009 στην Τράπεζα της Ελλάδος με στόχο τη μελέτη των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα. Η ΕΜΕΚΑ στην έκθεση «Οι Περιβαλλοντικές, Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα», η οποία δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2011, αποτίμησε το κόστος της κλιματικής αλλαγής για την ελληνική οικονομία, το κόστος της τυχόν αδράνειας, καθώς και το κόστος των μέτρων άμβλυνσης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, τα οποία θα ληφθούν στο πλαίσιο των σχετικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον Οκτώβριο του 2014 ακολούθησε η δεύτερη έκθεση της ΕΜΕΚΑ, «Ελληνικός Τουρισμός και Κλιματική Αλλαγή: Πολιτικές Προσαρμογής και Νέα Στρατηγική Ανάπτυξης», όπου αναλύεται πώς οι κλιματικές μεταβολές επιδρούν στο τουριστικό προϊόν της χώρας, και παρουσιάζονται η στρατηγική και το πλαίσιο δράσης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεών τους, με ιδιαίτερη έμφαση στην πολιτική ανάπτυξης και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο ελληνικός τουρισμός, κυρίως στα νησιά. Τέλος, τον Οκτώβριο του 2015 η ΕΜΕΚΑ, στο πλαίσιο μνημονίου συνεργασίας με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και την Ακαδημία Αθηνών, ολοκλήρωσε τη συγγραφή του σχεδίου της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή.
Όσον αφορά τη νομοθεσία γύρω από την κλιματική αλλαγή σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ελλάδα πρέπει να τηρήσει τις υποχρεώσεις της έναντι του πλαισίου μέτρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι:
1. Μείωση κατά 20% των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2020, συγκριτικά µε τα επίπεδα εκπομπών του 1990.
2. Το 20% της ενέργειας μέχρι το 2020 να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές.
3. Μείωση κατά 20% στη χρήση πρωτογενούς ενέργειας σε σύγκριση με τα προβλεπόμενα επίπεδα μέσω της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης.
Οι παραπάνω απαιτήσεις είναι γνωστές ως στόχοι 20-20-20 και εγκρίθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως προσπάθεια ολοκληρωμένης προσέγγισης για την κλιματική και ενεργειακή πολιτική, με στόχο την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος και την αύξηση της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, ενισχύοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητά της και τη μετατροπή της σε μια ιδιαίτερα αποδοτική, από ενεργειακή άποψη, οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Σε διεθνές επίπεδο η Ελλάδα, όπως και τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ, έχουν υπογράψει τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), καθώς και το Πρωτόκολλο του Κυότο και τη νέα συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή. Η Σύμβαση-Πλαίσιο των Η.Ε. υπεγράφη από 154 χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση τον Ιούνιο του 1992 στο Ρίο, κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση με τον Νόμο 2205/1994 (ΦΕΚ 60/Α/15-4-1994). Η χώρα υπέγραψε το Πρωτόκολλο του Κυότο, που στοχεύει στη μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τον Απρίλιο του 1998 και το κύρωσε το Μάιο 2002 με το Νόμο 3017/2002 (ΦΕΚ Α'117). Τέλος, κύρωσε την Συμφωνία των Παρισίων στη Βουλή με τον Νόμο 4426/2016 (ΦΕΚ 187 Α) και στις 14 Οκτωβρίου 2016 κατέθεσε τα έγγραφα κύρωσης της Συμφωνίας στον ΟΗΕ. Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 21, παρ.3 της Συμφωνίας, ημερομηνία θέσης σε ισχύ -ως προς τη χώρα μας- είναι η 13 Νοεμβρίου 2016.
Αν και η Ελλάδα προφανώς δε μπορεί να αποφύγει τις παγκόσμιες αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον, μπορεί σίγουρα να μεριμνήσει για την όσο το δυνατόν αποδοτικότερη διαχείριση του δικού της φυσικού πλούτου. Είναι επιτακτική ανάγκη πλέον να εφαρμοστεί σωστά η περιβαλλοντική νομοθεσία της χώρας και να προστατευθεί με ουσιαστικούς τρόπους η βιοποικιλότητά της. Η ελληνική επιστημονική κοινότητα οφείλει να αποτελέσει το φορέα ευαισθητοποίησης των πολιτών, ώστε αρχικά ο καθένας να συνειδητοποιήσει ότι το Ανθρωπόκαινο έχει φτάσει και στην Ελλάδα, και έπειτα να συνεισφέρει όπως μπορεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
6. Βιβλιογραφία
1. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
[Internet]. [cited 2019 Aug
20]. Available from: http://www.ypeka.gr/
2. Rockström
J, Steffen W, Noone K, Persson Å, Chapin Iii FS, Lambin EF, et al. A safe
operating space for humanity. Nature. 2009 Sep 23;461:472–5.
3. Subramanian
M. Anthropocene now: influential panel votes to recognize Earth’s new epoch.
Nature [Internet]. 2019 May 21 [cited 2019 Jun 23]; Available from:
http://www.nature.com/articles/d41586-019-01641-5
4. Dalby
S. Biopolitics and climate security in the Anthropocene. Geoforum. 2013 Oct
1;49:184–92.
5. Martin
LJ, Quinn JE, Ellis EC, Shaw MR, Dorning MA, Hallett LM, et al. Conservation
opportunities across the world’s anthromes. Diversity and Distributions. 2014;20(7):745–55.
6. Ellis
E. Conserving a Used Planet: Embracing Our History as Transformers of Earth.
:11.
7. Lewis
S, Maslin M. Defining the Anthropocene. Nature. 2015 Mar 12;519:171–80.
8. Casagrande
DG, Jones EC, Wyndham FS, Stepp JR, Zarger R. Ecomyopia in the Anthropocene
[Internet]. Anthropology Today. 2017 [cited 2019 Aug 6]. Available from:
https://rai.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/1467-8322.12326
9. Crutzen
PJ. Geology of mankind. Nature. 2002 Jan;415(6867):23.
10. Krausmann
F, Erb K-H, Gingrich S, Haberl H, Bondeau A, Gaube V, et al. Global human
appropriation of net primary production doubled in the 20th century. PNAS. 2013
Jun 18;110(25):10324–9.
11. Barnosky
AD, Matzke N, Tomiya S, Wogan GOU, Swartz B, Quental TB, et al. Has the Earth’s
sixth mass extinction already arrived? Nature. 2011 Mar;471(7336):51–7.
12. Iii
FSC, Fernandez E. Proactive ecology for the Anthropocene. Elem Sci Anth. 2013
Dec 4;1(0):000013.
13. Kueffer
C, Kaiser-Bunbury CN. Reconciling conflicting perspectives for biodiversity
conservation in the Anthropocene. Frontiers in Ecology and the Environment.
2014;12(2):131–7.
14. Zerefos
CS. THE “ANTHROPOCENE” IN THE MEDITERRANEAN. Bulletin of the Geological Society
of Greece. 2010 Jan 1;43(1):2–7.
15. Crutzen
PJ. The “Anthropocene.” In: Ehlers E, Krafft T, editors. Earth System Science
in the Anthropocene [Internet]. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg;
2006 [cited 2019 May 30]. p. 13–8. Available from:
https://doi.org/10.1007/3-540-26590-2_3
16. Corlett
RT. The Anthropocene concept in ecology and conservation. Trends in Ecology
& Evolution. 2015 Jan 1;30(1):36–41.
17. Zalasiewicz
J, Williams M, Haywood A, Ellis M. The Anthropocene: a new epoch of geological
time? INTRODUCTION. Philosophical transactions Series A, Mathematical,
physical, and engineering sciences. 2011 Mar 1;369:835–41.
18. Steffen
W, Persson Å, Deutsch L, Zalasiewicz J, Williams M, Richardson K, et al.
The Anthropocene: From Global Change to Planetary Stewardship. Ambio. 2011
Nov;40(7):739–61.
19. Malhi
Y. The Concept of the Anthropocene. Annu Rev Environ Resour. 2017 Oct
17;42(1):77–104.
20. Gillings
MR, Hagan-Lawson EL. The cost of living in the Anthropocene. Earth
Perspectives. 2014 Feb 12;1(1):2.
21. Valavanidis
A, Vlachogianni T. The Most Important and Urgent Environmental Problems in
Greece in the Last Decade (2000-2010). WEB-SITE, Dpt of Chemistry, Univ Athens:
www.chem.uoa.gr Scientific Issues. 2011 Mar 17;
22. Bergström
SM, Chen X, Gutiérrez-Marco JC, Dronov A. The new chronostratigraphic
classification of the Ordovician System and its relations to major regional
series and stages and to δ 13 C chemostratigraphy. Lethaia. 2009
Mar;42(1):97–107.
23. Hackmann
H, Moser SC, Clair ALS. The social heart of global environmental change. Nature
Climate Change. 2014 Jul 30;4:653–5.
24. Steffen
W, Broadgate W, Deutsch L, Gaffney O, Ludwig C. The trajectory of the
Anthropocene: The Great Acceleration. The Anthropocene Review. 2015 Apr
1;2(1):81–98.
25. Barnosky
A, Hadly E, Dirzo R, Fortelius M, Chr Stenseth N. Translating science for
decision makers to help navigate the Anthropocene. Vol. 1. 2014. 160 p.
26. Hettinger
N. Valuing Naturalness in the “Anthropocene”: Now More than Ever. In: Wuerthner
G, Crist E, Butler T, editors. Keeping the Wild: Against the Domestication of
Earth [Internet]. Washington, DC: Island Press/Center for Resource Economics;
2014 [cited 2019 Jun 25]. p. 174–9. Available from:
https://doi.org/10.5822/978-1-61091-559-5_15
27. Ellis
MA, Trachtenberg Z. Which Anthropocene is it to be? Beyond geology to a moral
and public discourse: ELLIS AND TRACHTENBERG. Earth’s Future. 2014
Feb;2(2):122–5.
28. Working
Group on the ‘Anthropocene’ | Subcommission on Quaternary Stratigraphy
[Internet]. [cited 2019 May 30]. Available from:
http://quaternary.stratigraphy.org/working-groups/anthropocene/
29. WWF-NOMOreport-2018-Sinopsi.pdf
[Internet]. [cited 2019 Aug 19]. Available from:
http://www.wwf.gr/images/pdfs/WWF-NOMOreport-2018-Sinopsi.pdf
30. wwf-to_avrio_tis_elladas.pdf
[Internet]. [cited 2019 Aug 16]. Available from:
https://www.wwf.gr/images/pdfs/wwf-to_avrio_tis_elladas.pdf
© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved
