ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία των συγγραφέων

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 06 Νοεμβρίου 2023

«Η αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου στην εκπαίδευση»

Κωστοπούλου Κλεοπάτρα

M.Sc Δασολόγος & Θεολόγος, Δασαρχείο Καρδίτσας

Μπουγιουκλής Χρήστος

Δασολόγος & Χημικός, Εσπερινό Γυμνάσιο Ορεστιάδας

«The value of plants and urban greenery in education»

Kostopoulou Kleopatra

M.Sc Forester & Theologian, Forestry Department of Karditsa

Bougiouklis Christos

Forester & Chemist, Esperino Gymnasio Orestiadas

Περίληψη

Η ευημερία του ατόμου και γενικότερα της κοινωνίας, όπως και η ποιότητα ζωής των πολιτών, κυρίως των πόλεων, επηρεάζονται σημαντικά από την παρουσί φυτών. Πολλές μελέτες και ερευνητικά πορίσματα έχουν επιστήσει την προσοχή στις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στους κατοίκους των πόλεων το αστικό πράσινο. Σχετικά με την αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου στην στην εκπαίδευση υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές σε πολλές έρευνες που πραγματεύονται γενικά τα οφέλη των πράσινων χώρων. Όμως δεν υπάρχουν πρόσφατες εργασίες οι οποίες να έχουν αντικείμενο εξειδικευμένα την αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου στην εκπαίδευση. Αυτό το κενό προσπάθησε να καλύψει η παρούσα εργασία ανασκόπησης της βιβλιογραφίας, σκοπός της οποίας ήταν να οργανώσει την υπάρχουσα βιβλιογραφία σχετικά με τη την αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου ειδικά στην εκπαίδευση. Αποδείχθηκε πως υπάρχει συναίνεση ως προς το γεγονός ότι τα φυτά, οι αστικές περιοχές πρασίνου και οι σχολικοί κήποι συμβάλλουν και στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης.

Abstract

The personal and society in general wellbeing , as well as the quality of life of citizens, especially in cities, are significantly affected by urban greenery. Many studies and research findings have drawn attention to the effects that urban greenery can have on city dwellers. Regarding the value of plants and urban greenery in education there are scattered references in many researches that generally deal with the benefits of green spaces. However, there are no recent works that specifically address the value of plants and urban greenery in education. This gap was attempted to be filled by the present literature review paper, the purpose of which was to organize the existing literature on the value of plants and urban green especially in education. It turned out that there is a consensus that plants, urban green areas and school gardens also contribute to improving the quality of education.

1. Εισαγωγή

Τόσο το περιβάλλον της υπαίθρου αλλά κυρίως αυτό των πόλεων μεταβάλλεται συνεχώς και πολλές φορές πολύ γρήγορα. Το έτος 2018 το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε πόλεις, αλλά αναμένεται ότι το 2050 αυτό το ποσοστό θα φτάσει το 68% (UN, 2018). Το περιβάλλον στο οποίο ζούμε επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής και την αίσθηση ευημερίας του ατόμου (Kahraman, 2014; Padovan, 2015). Αυτή η σχέση είναι αμφίδρομη, αφού ο άνθρωπος διαμορφώνει το περιβάλλον αλλά και επηρεάζεται από αυτό (Kahraman, 2014; Padovan, 2015). Ιδιότητες του περιβάλλοντος, όπως το χρώμα, η εμφάνιση, η υφή, το σχήμα, ο ήχος, η θερμοκρασία και η έκκλησή τους στα πέντε αισθητήρια όργανα (όραση, ήχος, όσφρηση, γεύση, αφή), δημιουργούν μια αντίληψη για το περιβάλλον στο μνήμη του ατόμου (Aslan et al., 2015). Ο χώρος προσανατολίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά και για αυτό πολλοί δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι σήμερα είναι ειδικά και σκόπιμα σχεδιασμένοι για να παρατηρούνται αντί να χρησιμοποιούνται (Kahraman, 2014).

Σχετικά με τη σύνδεση της μάθησης με τη φύση, η πρώτη αναφορά γίνεται μέσα από το έργο του Αριστοτέλη, ο οποίος πίστευε ότι στην αγωγή του ανθρώπου μεγάλο ρόλο παίζει η φύση, ο λόγος και το έθος και ο ίδιος ίδρυσε τη λεγόμενη «Περιπατητική Σχολή», δηλαδή περπατούσε με τους μαθητές του συζητώντας (Πάσσαμ, 2001). Το 1848, η Γαλλική δημοκρατία ενσωμάτωσε στο εκπαιδευτικό της σύστημα τη διδασκαλία της Γεωργίας ενώ το 1869 κάποιες χώρες της Ευρώπης καθιέρωσαν σε κάθε σχολείο να υπάρχει ένας κήπος (Μαντούβαλου-Κασιδόκωστα, 2013). Ενώ η έννοια του «σχολικού κήπου» είναι εύκολα κατανοητή, αντίθετα ο ορισμός τι είναι «αστικό πράσινο» είναι ένα εγχείρημα μάλλον καταδικασμένο σε αποτυχία και στις περισσότερες δημοσιευμένες έρευνες δεν περιγράφεται με κάποια σαφήνεια (Taylor & Hochuli, 2017). Επίσης, τα είδη άγριας ζωής και η δομή της βλάστησης μπορεί να είναι παρόμοια σε διαφορετικούς τύπους αστικών χώρων πρασίνου (McKinney & Lockwood, 1999). Οι άτυποι αστικοί χώροι πρασίνου όπως τα κενά οικόπεδα, οι παρυφές οδών ή σιδηροδρόμων και οι όχθες ποταμών είναι ένα μέρος του φυσικού αστικού πρασίνου που συχνά παραβλέπεται (Taylor & Hochuli, 2017). Στην παρούσα εργασία υιοθετούμε τον απλούστερο ορισμό σύμφωνα με τον οποίο αστικό πράσινο είναι η φύση στο αστικό πλαίσιο (Catterall, 2009).

Πολλές μελέτες και ερευνητικά πορίσματα έχουν επιστήσει την προσοχή στις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στους κατοίκους των πόλεων το αστικό πράσινο. Το αστικό πράσινο επηρεάζει το τοπικό κλίμα των αστικών περιοχών (Aram et al., 2019), συμβάλλει στην απορρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα (Biedenweg, et al., 2019) και συμβάλλει στη μείωση των χρόνιων ασθενειών και της θνησιμότητας (Wolch et al., 2014). Κατά τη διάρκεια της πανδημίας κορονοϊού τονίστηκε περαιτέρω η σημασία του αστικού πρασίνου ως βασικού παράγοντα προαγωγής της ανθρώπινης υγείας και ευημερίας (Marconi et al., 2022). Γενικά, οι χώροι αστικού πρασίνου μπορούν να βοηθήσουν τις πόλεις να είναι πιο βιώσιμες και ανθρώπινες και να παρέχουν ένα υγιές περιβάλλον σους κατοίκους τους (Wolff & Haase, 2019).

Ενώ ένας μεγάλος αριθμός άρθρων έχει εντοπίσει και αναφέρει τα οφέλη και τη σημασία των αστικών χώρων πρασίνου, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά γνώσης σχετικά με κάποιες ειδικές επιδράσεις των αστικών χώρων πρασίνου (Xu et al., 2022). Σχετικά με την αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου στην στην εκπαίδευση υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές σε πολλές έρευνες που πραγματεύονται γενικά τα οφέλη των πράσινων χώρων στην ευημερία του ατόμου και των πόλεων. Όμως δεν υπάρχουν πρόσφατες εργασίες οι οποίες να έχουν αντικείμενο εξειδικευμένα την αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου στην εκπαίδευση. Αυτό το κενό προσπάθησε να καλύψει η παρούσα εργασία ανασκόπησης της βιβλιογραφίας, σκοπός της οποίας ήταν να οργανώσει την υπάρχουσα βιβλιογραφία σχετικά με τη την αξία των φυτών και του αστικού πρασίνου ειδικά στην εκπαίδευση.

2. Η αξία των φυτών στην εκπαίδευση

Για να αποδώσουν τα φυτά την αξία τους την οποία μπορούν να προσφέρουν στην εκπαίδευση θα πρέπει αρχικά οι εκπαιδευτικοί να ξεπεράσουν την τυφλότητα για τα φυτά (plant blindness) η οποία γενικά υπάρχει σε όλους μας. Η τυφλότητα απέναντι στα φυτά οφείλεται τόσο σε λειτουργίες του εγκεφάλου όσο και στις κοινωνικές και εκπαιδευτικές προκαταλήψεις (Παπαδοπούλου, 2016). Ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να επεξεργαστεί και να παρατηρήσει ελάχιστα στοιχεία από τα οποία αποτελείται μια εικόνα και τα αντικείμενα που παρατηρούμε συνήθως είναι αυτά που κινούνται, έχουν έντονα χρώματα και αυτά που αποτελούν κάποιο κίνδυνο για εμάς (Παπαδοπούλου, 2016). Επειδή τα φυτά δεν κινούνται, δεν έχουν όλα και όλο τον χρόνο έντονα χρώματα και δεν αποτελούν κάποιο κίνδυνο για εμάς (εκτός από κάποιες πολύ σπάνιες περιπτώσεις), οδηγούμαστε στην εγκεφαλική τυφλότητα απέναντι στα φυτά (Παπαδοπούλου, 2016). Επίσης, οι εκπαιδευτικοί διακατέχονται από κοινωνικές και εκπαιδευτικές προκαταλήψεις, οι οποίες τους επιβάλουν, κατά την παρουσίση μίας βιολογικής λειτουργίας να επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν έναν ζωικό και σπανιότατα ένα φυτικό οργανισμό (Παπαδοπούλου, 2016). Αυτό οφείλεται στο ότι γνωρίζουν λιγότερα για τα φυτά επειδή αυτά είναι λιγότερο οικεία από τα ζώα και ακόμα στο γεγονός πως κατά τη διάρκεια των φοιτητικών τους χρόνων δεν εντρύφησαν και δεν κατάφεραν να δουν υπό άλλη οπτική των κόσμο των φυτών (Παπαδοπούλου, 2016).

Τη σημερινή εποχή, που η καταστροφή του περιβάλλοντος συμβαίνει με συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό, είναι σημαντικό οι μαθητές να διδάσκονται από μικρή ηλικία τη λειτουργία, τη συμπεριφορά και τη σημασία των φυτών αλλά και να είναι σε θέση να κατανοούν διάφορες λειτουργίες τους, όπως για παράδειγμα πώς να φυτεύουν ή τι είναι η φωτοσύνθεση (Μανέτας, 2010). Οι εμπειρίες επαφής με τα φυτά κατά τα παιδικά χρόνια επιδρούν καταλυτικά στην υιοθέτηση μιας περιβαλλοντικά υπεύθυνης συμπεριφοράς και ενεργού συμμετοχής των ενηλίκων στα περιβαλλοντικά ζητήματα (WWF, 1999).

Αναφορές στη διδακτέα ύλη σχετικές με τα φυτά, βοηθούν τους μαθητές να μάθουν και πολλά άλλα στοιχεία για το περιβάλλον γύρω τους, όπως για θέματα που αφορούν την ηλιακή ενέργεια, τον κύκλο του νερού και τη βιοσύνθεση (Ματθόπουλος, 2005). Τα φυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τη διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας, όπως να συνδεθούν τα φυτά με τον μύθο, την ιστορία, τη λαογραφία και την τέχνη (Βαλλιανάτου, 2015). Πολλές σχέσεις και έννοιες των μαθηματικών μπορούν να διδαχθούν ευκολότερα με τη χρήση φυτών και τον συσχετισμό αυτών των εννοιών με φυτικά μέρη (κλαδιά, φύλλα, άνθη, καρποί) και χαρακτηριστικά (σχήμα) ορισμένων φυτών (Akoumianaki-Ioannidou et a;., 2017).

Η διαθεματικότητα φέρνει τον μαθητή σε επαφή με πολλά αντικείμενα έξω από την αίθουσα διδασκαλίας, τον αναγκάζει να ερευνά μόνος του και να κατανοήσει πως τα βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση μεταξύ τους (Παπαδοπούλου, 2016). Έτσι, αυξάνονται η κριτική σκέψη των μαθητών και η ικανότητά τους να αναλύουν έννοιες (Παπαδοπούλου, 2016). Επίσης, με τη διαθεματική προσέγγιση οι μαθητές μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τα διάφορα ζητήματα σφαιρικά αναζητώντας τις αιτίες και τις επιπτώσεις που θα προκαλέσει η ανθρώπινη παρέμβαση (Παπαδοπούλου, 2016).

Η ύπαρξη φυτών εσωτερικού χώρου μέσα σε μια αίθουσα διδασκαλίας σίγουρα μπορεί να προσφέρει ψυχολογικά οφέλη στου μαθητές, όμως αυτά τα οφέλη εξαρτώνται από τους συμμετέχοντες καθώς και το πλαίσιο αλληλεπίδρασής τους με τα φυτά (Burnard & Kutnar, 2015). Από την άλλη, η κακή ποιότητα του εσωτερικού αέρα λόγω των πολλών ατόμων σε μια αίθουσα και της εκπνοής CO₂, επηρεάζει τη μάθηση με μείωση της γνωστικής απόδοσης και της ικανότητας λήψης σύνθετων αποφάσεων και την αύξηση της υπνηλίας (Carrer, 2018). Τα φυτά εσωτερικού χώρου θα μπορούσαν να φιλτράρουν και να μειώσουν την ατμοσφαιρική ρύπανση των μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας (Carrer, 2018). Μια μεγάλη ποικιλία φυτών εσωτερικού χώρου μπορούν να φιλτράρουν πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs) που υπάρχουν συχνά σε εσωτερικούς χώρους, όπως φορμαλδεΰδη, βενζόλιο και αμμωνία (Wolverton, Johnson, & Bounds, 1989). Βέβαια, στους πολύ μεγάλους χώρους των σχολείων τα φυτά φιλτράρουν ελάχιστα τον αέρα των εσωτερικών χώρων (Meyer, 2019). Όμως, με τη διαπνοή τους μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στη διατήρηση της υγρασίας στον αέρα (Horton, 2015).

3. Η αξία του αστικού πρασίνου στην εκπαίδευση

Τα σχολεία, μπορούν να εκμεταλλευτούν τους βοτανικούς κήπους πραγματοποιώντας εκεί επισκέψεις, όπου οι μαθητές μπορούν να συναντηθούν με επιστήμονες εκπαιδευτές που έχουν την εμπειρία να μυήσουν τους νέους στον κόσμο των φυτών και τη σημασία του ρόλου των φυτών στην ανθρώπινη ζωή (Παπαδοπούλου, 2016). Οι χώροι πρασίνου εντός των πανεπιστημιουπόλεων, που αναγνωρίζονται ως σημαντικά στοιχεία του αστικού πρασίνου έχουν έως σήμερα κερδίσει πολύ περιορισμένη προσοχή σχετικά με τα οφέλη που παρέχουν στους φοιτητές (Li et al., 2019). Χώροι αστικού πρασίνου, ειδικά πλησίον ή εντός εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, μπορούν να παρέχουν ένα δυναμικό περιβάλλον μάθησης που θα βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους να αντιληφθούν την έννοια των οικοσυστημικών υπηρεσιών, καθώς και να αλλάξουν τις ατομικές γνώσεις, στάσεις και συμπεριφορές που σχετίζονται με τη διατήρηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών (Huang et al., 2023).

Όμως, δεν ασκούν την ίδια ευεργετική επίδραση όλα τα είδη αστικού πρασίνου, καθώς χώροι πρασίνου που δεν έχουν κάποιο χαρακτήρα, όπως μεγάλες εκτάσεις απλού χλοοτάπητα στις πανεπιστημιουπόλεις και στις αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν αρνητική επίδραση στις ακαδημαϊκές επιδόσεις (Kweon et al., 2017). Το είδος και η διαμόρφωση των φυτών, ο εποχικός χρωματικός πλούτος αλλά και ο τρόπος σύνταξης του χώρου επηρεάζουν τον χρόνο που διαθέτουν οι φοιτητές για επίσκεψη σε αυτούς του χώρους (Li et al., 2019). Οι περισσότεροι φοιτητές σπάνια ή περιστασιακά επισκέπτονται τους χώρους πρασίνου, ενώ οι επισκέψεις τους πραγματοποιούντα το απόγευμα και μετά το μάθημα αλλά σπάνια το πρωί (Li et al., 2019). Αυτό οφείλεται τόσο στη μικρή ελκυστικότητα όσο και στη δυσκολία προσβασιμότητας των χώρων πρασίνου εντός των πανεπιστημιουπόλεων (Li et al., 2019).

Το φυσικό περιβάλλον μπορεί να συμβάλλει με πολλούς τρόπους θετικά στην εκπαίδευση αλλά και στην αγωγή των παιδιών (Almers et al., 2021). Τα διάφορα στοιχεία της φύσης προσφέρουν μία σειρά από διαφορετικές εμπειρίες στον άνθρωπο αλλά και βοηθούν σημαντικά ένα παιδί, ιδιαίτερα στις πρώτες τάξεις του σχολείου, να αναπτύξει τη σκέψη, την κριτική του και μια περιβαλλοντική συνείδηση (Almers et al., 2021). Η συχνή επαφή των μαθητών με υπαίθριους πράσινους χώρους βελτιώνει την ψυχολογική τους κατάσταση και την ποιότητα του ύπνου (Chawla, 2015). Το πράσινο στη γειτονιά ενός μαθητή μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ψυχικής υγείας και μείωση της επιθετικότητας (Alcock et al., 2014).

Οι χώροι αστικού πρασίνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολύπλευρα ενώ η ενασχόληση των μαθητών με πολλαπλές επισκέψεις κατά τη διάρκεια του χρόνου σε ένα κοντινό χώρο επιτρέπει την παρατήρηση της εξέλιξης διαδικασιών (Βαλλιανάτου, 2015). Στις περιοχές στις οποίες οι άνθρωποι θεωρούμε ότι δημιουργούμε αμιγώς τεχνητούς χώρος πρασίνου η φύση αρχίζει να εισχωρεί αμέσως και είναι πάντα παρούσα (Βαλλιανάτου, 2015). Ακόμα και οι περιορισμένοι και μικροί χώροι αστικού πρασίνου μπορούν να εκμεταλλευθούν από τους εκπαιδευτικούς με σκοπό οι μαθητές τους να κατανοήσουν πως η φύση λειτουργεί σαν ενιαίο σύστημα, στο οποίο όλοι οι οργανισμοί βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση με τους αβιοτικούς παράγοντες καθώς και ότι δεν υπάρχουν οργανισμοί άχρηστοι που δεν έχουν κανένα λόγο ύπαρξης (Βαλλιανάτου, 2015). Επίσης, μέσα στους χώρους αστικού πρασίνου οι μαθητές κατανοούν περισσότερο εύκολα πως και ζωικοί οργανισμοί που σε εμάς φαίνονται βλαβεροί για τα φυτά μπορεί να είναι ευεργετικοί (Βαλλιανάτου, 2015). Για παράδειγμα η πευκοκάμπια, που σε εμάς φαίνεται βλαβερή για τα πεύκα αφού τρώει τις βελόνες τους, τελικά τις περισσότερες φορές βοηθά τα πεύκα να αντεπεξέλθουν στην επερχόμενη θερινή ξηρασία, γιατί ελαττώνεται η διαπνοή (Βαλλιανάτου, 2015). Μέσα στους χώρους αστικού πρασίνου οι μαθητές ανακαλύπτουν ότι πέρα από τη γνωστή σχέση πως το ζώο τρώει το φυτό και το μεγαλύτερο ζώο τρώει το μικρότερο ζώο, οι πραγματικές σχέσεις μεταξύ των οργανισμών είναι πολυσύνθετες (Βαλλιανάτου, 2015).

Τα σχολεία βρίσκονται σχεδόν πάντα σε αστικές περιοχές, όπου οι υψηλές θερμοκρασίες ενισχύονται λόγω της «αστικής θερμονησίδας» (Klemm et al., 2015). Αυτή η επίδραση εμφανίζεται τόσο σε μητροπολιτικές όσο και σε επαρχιακές πόλεις και αυξάνεται καθώς οι δομημένες περιοχές γίνονται πιο πυκνές (Klemm et al., 2015). Οι μετρημένες διαφορές θερμοκρασίας ποικίλλουν από έναν έως δέκα βαθμούς (Klemm et al., 2015). Το θερμικό στρες ή η παρατεταμένη διάρκεια υψηλών θερμοκρασιών επηρεάζει αρνητικά την ικανότητα συγκέντρωσης (Klemm et al., 2015). Η αύξηση της αστικής πυκνότητας και η υπερθέρμανση του πλανήτη θα αυξήσουν τη συχνότητα των περιόδων θερμικής πίεσης. Ωστόσο, το πράσινο μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συνεπειών της «αστικής θερμονησίδας» και να συνεισφέρει στη δημιουργία θερμικά άνετων και ελκυστικών εκπαιδευτικών περιβαλλόντων (Klemm et al., 2015).

4. Η αξία ενός σχολικού κήπου

Ένας σχολικός κήπος μπορεί να συνεισφέρει στην αύξηση της υγιούς αίσθησης δημιουργικότητας των μαθητών και να τους προσφέρει τα εφόδια που απαιτούνται για να ανταποκριθούν στις σύγχρονες αστικές προκλήσεις (Chan et al., 2022). Οι μαθητές, με την ενασχόλησή τους σε έναν σχολικό κήπο συμμετέχουν με βιωματικό τρόπο και ενεργό ρόλο στη μάθηση και στη διδασκαλία (Σωτηροπούλου, 2020; Akerblom, 2004). Έτσι, οι μαθητές συμμετέχουν περισσότερο ενεργά, ανακαλύπτουν νέα ταλέντα, ενεργοποιούν τη δημιουργικότητα και τη φαντασία τους, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και επιδιώκουν σε μεγαλύτερο βαθμό να συνεισφέρουν για το κοινό καλό (Δεδούλη, 2002). Η επαφή των μαθητών με τη φύση, τα δέντρα και τα έντομα αφυπνίζει τις αισθητηριακές τους ικανότητες και αναπτύσσει την περιέργεια και την αυστηρότητα του δημιουργικού και κριτικού πνεύματος (Candelier et al., 2021).

Ένας σχολικός κήπος βοηθά στην αύξηση της κίνησης των μαθητών και ως εκ τούτου στη βελτίωση της σωματικής τους υγείας (Chawla, 2015). Επίσης, έχει θετική επίδραση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου αλλά και γενικότερα στην ομαλή ανάπτυξη των παιδιών (Chawla, 2015). Ο μετασχηματισμός των αυλών των σχολείων σε κήπους μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο στο να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές για το περιβάλλον, το κλίμα, και γενικότερα τον κόσμο αλλά να αυξήσουν και τη σωματική τους ενέργεια, καθώς και να έχουν καλύτερη ψυχική υγεία (Δουλάμη, 2020; Κάτσενου, 2020). Σε έναν σχολικό κήπο, παράλληλα, με τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που γίνονται εκεί, ενισχύεται η επικοινωνία αλλά και η αλληλοεπίδραση των μαθητών μεταξύ τους και με τον δάσκαλό τους (Κάτσενου, 2020, Δουλάμη, 2020). Επίσης, προάγονται και άλλες δεξιότητες όπως η συνέπεια, η συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη (Σωτηροπούλου, 2020).

Ένας σχολικός κήπος μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την πολυεπιστημονική προσέγγιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μέσα σε έναν σχολικό κήπο οι μαθητές μπορούν να διδαχθούν πλήθος στοιχείων και γνώσεων, ανάλογα με το σχολείο, την τοπική κοινωνία, το επίπεδο και την τάξη των μαθητών (Αθανασάκης, 2000). Οι μαθητές με την ενασχόληση τους σε έναν σχολικό κήπο, μεταξύ πολλών άλλων μπορούν να μάθουν να μετρούν αποστάσεις, υπολογίζουν τη διάμετρο (κορμών), κατασκευάζουν γεωμετρικά σχήματα, κάνουν υπολογισμούς και ομαδοποιούν αντικείμενα (Γαρίτσης, 2016) ή να κατακτήσουν έννοιες όπως το νερό, το οξυγόνο, το διοξείδιο του άνθρακα και πολλές άλλες (Ματθόπουλος, 2005). Ένας σχολικός κήπος δημιουργεί ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον που προσφέρει στους εκπαιδευτικούς την ευκαιρία να διδάξουν διάφορα μαθήματα και να ενισχύσουν την περιβαλλοντική συνείδηση των μαθητών (Akoumianaki-Ioannidou et al., 2010).

Τα παιδιά περνούν σημαντικό μέρος του χρόνου τους στο σχολείο και σε συνδυασμό με το γεγονός της περιορισμένης διαθεσιμότητας υπαίθριων χώρων πρασίνου λόγω της αυξημένης αστικοποίησης, οι σχολικοί χώροι θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο ως χώρος αναψυχής για τους μαθητές (Akoumianaki-Ioannidou et al., 2016). Μάλιστα οι σχολικοί κήποι παρέχουν ένα ανώτερο αισθητικό περιβάλλον στο οποίο ζουν οι μαθητές (Akoumianaki-Ioannidou et al., 2010).

Μέσα σε έναν σχολικό κήπο οι μαθητές μπορούν επίσης, να μάθουν πολλά στοιχεία για τη διατροφική αξία διαφόρων φυτικών τροφίμων και τελικά να υιοθετήσουν έναν υγιεινό τρόπο διατροφής (Κάτσενου, 2020). Έχει αποδειχθεί ότι μαθητές που ασχολήθηκαν με έναν σχολικό κήπο αύξησαν την κατανάλωση λαχανικών και φρούτων και ανέπτυξαν πιο θετική στάση απέναντι στα βιολογικά προϊόντα (Κάτσενου, 2020).

5. Συμπεράσματα

Αποδείχθηκε πως υπάρχει συναίνεση ως προς το γεγονός ότι τα φυτά, οι αστικές περιοχές πρασίνου και οι σχολικοί κήποι έχουν μεγάλη σπουδαιότητα για την εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για την αξίες των φυτών και του αστικού πρασίνου που προάγουν την ποιότητα της εκπαίδευσης, για την ενημέρωση των εκπαιδευτικών και των υπευθύνων λήψης αποφάσεων εκπαιδευτικής πολιτικής καθώς και χωροταξικού σχεδιασμού των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Τα φυτά, ακόμα και παθητικά μόνο με την παρουσία τους στους μέσα και γύρω από τους χώρους διδασκαλίας, μειώνουν το άγχος και αυξάνουν την προσοχή των μαθητών και προάγουν την καλύτερη γνωστική λειτουργία με αποτέλεσμα να βελτιώνονται οι επιδόσεις των μαθητών και να προάγεται τελικά ισχυρά η διαδικασία της μάθησης. Οι πράσινοι χώροι μέσα και γύρω από τα σχολεία και τις πανεπιστημιουπόλεις και οι σχολικοί κήποι βοηθούν στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, προάγουν περισσότερο ευφάνταστες, εξερευνητικές και κοινωνικά συνεργατικές δραστηριότητες, ενισχύουν το «κοινωνικό κλίμα» και αποτελούν εργαλεία για τη διαθεματική και πολυεπιστημονική προσέγγιση της διδασκαλίας. Επίσης, συνεισφέρουν σημαντικά στη δημιουργία ελκυστικών και θερμικά άνετων εκπαιδευτικών περιβαλλόντων.

Βιβλιογραφία

I. Ελληνόγλωσση

Αθανασάκης, Α. (2000). Οικο - Περιβαλλοντική Ψυχολογία και Εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Βαλλιανάτου, Ε. (2015). Η αξιοποίηση του αστικού πρασίνου στην εκπαίδευση. Διαθέσιμο στο: https://vkioupi.files.wordpress.com/2015/12/ceb7-ceb1cebeceb9cebfcf80cebfceb9ceb7cf83ceb7-cf84cebfcf85-ceb1cf83cf84ceb9cebacebfcf8d-cf80cf81ceb1cf83ceafcebdcebfcf85-cf83cf84ceb7.pdf (Ανακτήθηκε: στις 25 Αυγούστου 2023).

Γαρίτσης, Ι. (2016). Ο σχολικός κήπος ως πεδίο εισόδου αλλαγών για την εξέλιξη του σχολείου στην κατεύθυνση της αειφορίας. Διδακτορική Διατριβή. Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο.

Δεδούλη, Μ. (2002). Βιωματική μάθηση - Δυνατότητες αξιοποίησής της στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, τομ. 6, 145 – 159. Διαθέσιμο στο: http://www.pi-schools.gr/download/publications/epitheorisi/teyxos6/deloudi.PDF (Ανακτήθηκε: στις 25 Αυγούστου 2023).

Δουλάμη, Ε. (2020). Διερεύνηση των αντιλήψεων στελεχών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα σχετικά με τον ρόλο του σύγχρονου σχολείου στην προαγωγή της εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία. Διδακτορική Διατριβή. Αλεξανδρούπολη, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Κάτσενου, Χ. (2020). Η συμμετοχή των μαθητών ως προοπτική για το σύγχρονο σχολείο. 8ο Συνέδριο της Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση με στόχο την Αειφορία στην εποχή της κλιματικής αλλαγής. Πάτρα. 11-13 Σεπτεμβρίου. Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε.

Μαντούβαλου-Κασιδόκωστα, Λ. (2013). Ο κήπος ως πολιτισμικό αγαθό: Η διαχείρισή του στο δημόσιο χώρο και στην Εκπαίδευση. Μεταπτυχιακή Εργασία. Αθήνα, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Μανέτας, Γ. (2010). Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών. Ηράκλειο Κρήτης: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Ματθόπουλος, Δ. (2005). Γενικές Αρχές Βιολογίας. Αθήνα: Τυπωθήτω – Δαρδάνος.

Πάσσαμ, Χ. (επιμέλεια). (2001). Ο σχολικός Κήπος. Ενίσχυση της Βιωματικής και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Αθήνα: ΥΠ.Ε.Π.Θ.

Σωτηροπούλου, Δ. (2010). Σχολικός Κήπος Ένα από τα Εργαλεία Υλοποίησης των Στόχων του Αειφόρου Σχολείου. Διαθέσιμο στο: http://kpe kastorold.kas.sch.gr/peekpe/proceedings/synedria_8_did_prot/Sotiropoulou.pdf (Ανακτήθηκε: στις 12 Σεπτεμβρίου 2023).

WWF (1999). Πρασινίζοντας τις αυλές των σχολείων. Διαθέσιμο στο https://www.contentarchive.wwf.gr/images/pdfs/pe/prasinizontasavles.pdf (Ανακτήθηκε: στις 15 Σεπτεμβρίου 2023)

IΙ. Ξενόγλωσση

Akerblom, P. (2004). Footprints of School Gardens in Sweden. Garden History. 32 (2)

Akoumianaki-Ioannidou, A., Paraskevopoulou, A.T. & Tachou, V. (2010). The significance of plants in school grounds and environmental education of secondary schools in Trikala, Hellas. Acta Horticulturae, 881, 843–846

Akoumianaki-Ioannidou, A.,Paraskevopoulou, A.T. & Tachou, V. (2016). School grounds as a resource of green space to increase child-plant contact. Urban Forestry and Urban Greening, 20, 375–386

Akoumianaki-Ioannidou, A., Chatzaki, M.& Koutsouris, A. (2017). Fostering the educational role of plants through the development of an alternative teaching aid for maths. Acta Horticulturae, 1189, 49–52

Almers, E., Askerlund, P., Samuelsson, T. and Waite, S. (2021). Children’s preferences for schoolyard features and understanding of ecosystem service innovations–a study in five Swedish preschools. Journal of adventure education and outdoor learning, 21 (3)

Aram, F., Solgi, E., García, E.H., Mosavi, A. & Várkonyi-Kóczy, A.R. (2019). The cooling effect of large-scale urban parks on surrounding area thermal comfort. Energies, 12, 20

Aslan, F., Aslan, E. and Atik, A. (2015). İç mekanda algı. İnönü University Journal of Art and Design, 5(11):139-151

Biedenweg, K., Williams, K., Cerveny, L. & Styers, D. (2019). Is recreation a landscape value?: Exploring underlying values in landscape values mapping. Landscape and Urban Planning,. 185, 24-27

Burnard, M. D. and Kutnar, A. (2015). Wood and human stress in the built indoor environment: a review. Wood Science and Technology, 49(5): 969–986

Candelier, K. Mouelle, P., Ocana, A., Clair, P. & Ansour, A. (2021). Scientists helping schoolchildren to learn about trees (Creil, France). Bois et Forets des Tropiques, 349, 85–94

Carrer, P., de Oliveira Fernandes, E., Santos, H., Hänninen, O., Kephalopoulos, S. and Wargocki, P. (2018). On the Development of Health-Based Ventilation Guidelines: Principles and Framework. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15(7)

Catterall, C.P. (2009). Responses of faunal assemblages to urbanisation: Global research paradigms and an avian case study. Ecology of Cities and Towns: A Comparative Approach, 129-155

Chan, C.L., Tan, P.Y. and Gong, Y.Y. (2022). Evaluating the impacts of school garden-based programmes on diet and nutrition-related knowledge, attitudes and practices among the school children: a systematic review. BMC Public Health, 22, 1

Chawla, L. (2015). Benefits of nature contact for children. Journal of planning literature, 30 (4)

Huang, C.-W., Hsieh, C.-H. and Chen, C.-I. (2023). To see what we need: recognizing ecosystem services in a campus landscape through environmental education. Landscape and Ecological Engineering, 19(2): 99–210

Horton, H. (2018). Fill your home with houseplants – they’re good for your skin, says RHS. The Telegraph, 6 October. Available at: https://www.telegraph.co.uk/news/2018/10/06/fill-home-houseplants-good-skin-says-rhs/ (Accessed: 20 September 2023)

Kahraman, M.D. (2014). Livability and spatial quality in terms of human needs and spatial affordances. Planlama, 24 (2): 74-84

Klemm, W., Heusinkveld, B. G., Lenzholzer, S. and Hove, B.V. (2015). Street greenery and its physical and psychological impact on outdoor thermal comfort. Landscape and Urban Planning, 138, 87-98

Kweon, B.-., Ellis, C.D., Lee, J. & Jacobs, K. (2017). The link between school environments and student academic performance. Urban Forestry and Urban Greening, 23, 35-43

Li, X., Ni, G. and Dewancker, B. (2019). Improving the attractiveness and accessibility of campus green space for developing a sustainable university environment. Environmental Science and Pollution Research, 26(32): 33399–33415

Marconi, P.L., Perelman, P.E. & Salgado, V.G. (2022). Green in times of COVID-19: urban green space relevance during the COVID-19 pandemic in Buenos Aires City. Urban Ecosystems, 25(3): 941-953

McKinney, M.L. & Lockwood, J.L. (1999). Biotic homogenization: A few winners replacing many losers in the next mass extinction. Trends in Ecology and Evolution, 14(11): 450-453

Meyer, R. (2019). A Popular Benefit of Houseplants Is a Myth. The Atlantic, 9 March. Available at: https://www.theatlantic.com/science/archive/2019/03/indoor-plants-clean-air-best-none-them/584509/ (Accessed: 25 September 2023)

Παπαδοπούλου, Ε. (2016). Η περιβαλλοντική αξία των φυτών και η εξοικείωση των παιδιών προσχολικής ηλικίας με τους παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη των φυτών. Πτυχιακή Εργασία. Φλώρινα, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Padovan, D. (2015). Metabolic exchanges and practices of regulation: the assemblage of environment and society in early social sciences. Ecol. Inform., 26, 6-17

Taylor, K.H., Shoemaker, C.A., Pliakoni, E.D., Gibson, H. & Sanderson, M. (2022). Community garden practices as indicators of social resilience. Acta Horticulturae, 1356: 233 – 240

Wolff, M. & Haase, D. (2019). Mediating sustainability and liveability-turning points of green space supply in European cities. Frontiers in Environmental Science. 7, 61

Wolverton, B. C. J. (1989). Interior Landscape Plants for Indoor Air Pollution Abatement. Available at: https://ntrs.nasa.gov/search.jsp?R=19930073077 (Accessed: 20 September 2023)

Xu, T., Nordin, N.A. & Aini, A.M. (2022). Urban Green Space and Subjective Well-Being of Older People: A Systematic Literature Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(21), 14227

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ

Ο Μπουγιουκλής Χρήστος είναι Χημικός και Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος. Εργάζεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως μόνιμος εκπαιδευτικός. Είναι Διευθυντής του Εσπερινού Γυμνασίου Ορεστιάδας, ενώ έχει διατελέσει Διευθυντής του Γυμνασίου Ριζίων, του Γυμνασίου Κυπρίνου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου Ορεστιάδας. Έχει εργαστεί στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» στη μελέτη νανοπορωδών υλικών άνθρακα και στη χημική βιομηχανία Colora A.E. ως Προϊστάμενος του τυπωτηρίου υφασμάτων. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι οι φυσικές επιστήμες, η εκπαίδευση και η οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών.

Η Κωστοπούλου Κλεοπάτρα είναι Θεολόγος, Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος και Ειδικός Δασικής Προστασίας. Επίσης, κάτοχος του μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης «Διατήρηση και Αποκατάσταση Χερσαίων Φυσικών Οικοσυστημάτων» του τμήματος Δασολογίας και Διαχείρησης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δ.Π.Θ. Εργάζεται στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Θεσσαλίας–Στερεάς Ελλάδος, Γενική Διεύθυνση Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων, Δασαρχείο Καρδίτσας, από το 2006 ως μόνιμο προσωπικό. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα είναι η περιβαλλοντική πολιτική και η εκπαίδευση.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved