ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία της συγγραφέως

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 18 Ιουλίου 2023

«Η γλώσσα στην προσχολική εκπαίδευση»

Δήμου Χ.

“Language in preschool education”

Dimou X.

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδειχθεί η σημασία της ανάπτυξης της γλώσσας στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας. Ειδικότερα, γίνεται λόγος τα χαρακτηριστικά της γλωσσικής ανάπτυξης των μικρών παιδιών κατά την ηλικία των τριών, τεσσάρων και πέντε ετών καθώς επίσης δίνεται ο ορισμός του αναδυόμενου γραμματισμού ή αλφαβητισμού με τον όρο αυτό εννοείται πως στην προσχολική ηλικία αναπτύσσεται μια μορφή γραφής και ανάγνωσης προγενέστερης της τελικής και επαρκούς δεξιότητας διαχείρισης της γλώσσας. Τέλος, γίνεται μια αναφορά στη διαφορετική προσέγγιση της ομιλίας, της ανάγνωσης και της γραφής στις προσχολικές εκπαιδευτικές μονάδες αλλά και στις δεξιότητες που οι παιδαγωγοί επιδιώκουν να αποκτήσουν τα παιδιά στις μονάδες αυτές.

Abstract

The aim of this paper is to highlight the importance of language development in preschool children. In particular, this study discusses the characteristics of the language development of young children at the age of three, four and five years and gives the definition of emergent literacy, which means that in preschool a form of writing and reading develops before the final and adequate language management skills. Finally, a reference is made to the different approach to speaking, reading and writing in pre-school educational units and the skills that educators seek to acquire for children in these units.

Εισαγωγή

Η ανάπτυξη της γλώσσας κατά την προσχολική ηλικία είναι ραγδαία και συμβάλλει στην καλλιέργεια των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μικρών παιδιών (Τζουριάδου, 1995). Η κατάκτηση της γλώσσας αποτελεί απότοκο γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Χαρακτηριστικά σύμφωνα με τη προσέγγιση της κοινωνικο-πολιτισμικής θεωρίας, η ανάπτυξη της γλώσσας πραγματοποιείται μέσα από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις των παιδιών με το στενό και ευρύτερο περίγυρό τους (Vygotsky, 1997). Αντίστοιχα, το μορφωτικό, οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο του κάθε παιδιού διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο για τις διαφορές που παρατηρούνται στη γλωσσική τους ανάπτυξη (Berstein, 1990). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θεωρία του Skinner (1957), σύμφωνα με την οποία η γλώσσα μαθαίνεται δια μέσου συντελεστικής αποκατάστασης και επιλογής των ήχων που δίνονται από το περιβάλλον. Ο Bandura (1977), πάλι, δίνει έμφαση στην παρατηρητικότητα και στη μίμηση, ο Brown (1983) θεωρεί ότι τα παιδιά είναι ικανά από μόνα τους να οδηγηθούν στη χρήση και τη σημασία της γλώσσας, ο Chomsky (1957) εκτιμά πως ο άνθρωπος κατέχει κάποιο είδος μηχανισμού απόκτησης γλώσσας που δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να κατακτά τη γλώσσα και οι McCarthy (1954) και Trehub & Rabinovitch (1972) αναφέρουν ότι ο εγκέφαλος αποτελείται από δύο ημισφαίρια και ότι η ομιλία αντιπροσωπεύεται από το αριστερό ημισφαίριο. Επιδίωξη της μελέτης μας είναι να διερευνήσουμε τα χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις της γλώσσας στο πλαίσιο της προσχολικής εκπαίδευσης.

Χαρακτηριστικά γλωσσικής ανάπτυξης μικρών παιδιών

Το τρίχρονο παιδί αυξάνει σταθερά το λεξιλόγιό του, το οποίο κυμαίνεται από τις 2.000 ως τις 4.000 λέξεις, τείνει να υπεργενικεύει τις έννοιες και δημιουργεί λέξεις. Οι προτάσεις που χρησιμοποιεί είναι τριών ή τεσσάρων λέξεων, δεν ακολουθεί τη σειρά σε μια συζήτηση, συχνά μπερδεύει τις λέξεις, τις οποίες προφέρει με δυσκολία, μαθαίνει λέξεις από τραγούδια, κάνει πολλές ερωτήσεις, χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να οργανώσει τη σκέψη του και μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία αλλά δυσκολεύεται στην ακολουθία των γεγονότων (Κουτσουβάνου & Παπαδοπούλου - Αρβανίτη, 2011). Το τετράχρονο παιδί επεκτείνει το λεξιλόγιό του από τις 4.000 έως τις 6.000 λέξεις. Χρησιμοποιεί προτάσεις με πέντε έως έξι λέξεις, τραγουδά απλά τραγούδια, μιλά με επιφυλακτικότητα, χρησιμοποιεί λεκτικές εντολές για να ζητήσει κάποια πράγματα, εκφράζει συναισθήματα με μη λεκτικούς τρόπους, ελέγχει ως ένα βαθμό την ένταση της φωνής, χρησιμοποιεί πιο ανεπτυγμένες δομές προτάσεων και μπορεί να επαναλάβει μια οδηγία τεσσάρων ή πέντε βημάτων ή την ακολουθία των γεγονότων μιας ιστορίας (Κουτσουβάνου & Παπαδοπούλου – Αρβανίτη, 2011). Το πεντάχρονο παιδί διαθέτει λεξιλόγιο 5.000 ως 8.000 λέξεων, χρησιμοποιεί πιο περίπλοκες προτάσεις, ακολουθεί τους κανόνες του διαλόγου, μοιράζεται εμπειρίες προφορικά και γνωρίζει τα λόγια πολλών τραγουδιών, υποδύεται ρόλους, θυμάται στίχους ποιημάτων, επαναλαμβάνει προτάσεις και εκφράσεις άλλων, διαμορφώνει κατάλληλα ανά περίσταση το τόνο και τη χροιά της φωνής του, χρησιμοποιεί μη λεκτικές χειρονομίες και εκφράσεις, αφηγείται ιστορίες, εκφράζει τις ιδέες του και δραματοποιεί έργα και ιστορίες (Κουτσουβάνου & Παπαδοπούλου – Αρβανίτη, 2011).

Αναδυόμενος αλφαβητισμός ή γραμματισμός

Ο αναδυόμενος γραμματισμός ή αλφαβητισμός είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Clay το 1966. Ο αναδυόμενος αλφαβητισμός ή γραμματισμός υποστηρίζει ότι τα παιδιά πριν έρθουν στο σχολείο διαθέτουν ένα ικανό απόθεμα εμπειριών και γνώσεων σε σχέση με τη γλώσσα. Αναφέρεται στη συμπεριφορά των μικρών παιδιών που εξελίσσεται προγενέστερα της συμβατικής ανάγνωσης και γραφής. Είναι μια διαχρονική διαδικασία και υπάρχει μια δυναμική σχέση ανάμεσα στις δεξιότητες της επικοινωνίας (της ακρόασης, της ομιλίας, της ανάγνωσης και της γραφής) με έντονο χαρακτήρα αλληλεπίδρασης. Σύμφωνα με τη παραπάνω αντίληψη καθώς το παιδί πειραματίζεται με τη γραφή, διαμορφώνει και τελειοποιεί τη γνώση για τη γραπτή γλώσσα, μια διαδικασία που συντελεί στη κατάκτηση της ανάγνωσης (Κουτσουβάνου & Παπαδοπούλου – Αρβανίτη, 2011). Η γραφή κατακτάται μέσα από το πειραματισμό κατά τον οποίο οι κανόνες της γλώσσας εφευρίσκονται και επανεφευρίσκονται (Κουτσουβάνου & Παπαδοπούλου – Αρβανίτη, 2011).

Προφορική Επικοινωνία

Ø Ομιλία – Ακρόαση

Οι εκπαιδευτικές μονάδες στις οποίες έρχονται τα μικρά παιδιά καλούνται να τα υποστηρίζουν ώστε να οργανώσουν το προφορικό τους λόγο στο πλαίσιο των εγγράμματων κοινωνιών. Έτσι, τα παιδιά θα πρέπει να καταστούν ικανά:

· Να συμμετέχουν στις συζητήσεις, παίρνοντας διαδοχικά το λόγο και αναλαμβάνοντας τους ρόλους του ομιλητή και του ακροατή

· Να διηγούνται προσωπικές τους εμπειρίες, επιδιώκοντας να τηρούν τη διαδοχική σειρά των γεγονότων

· Να αφηγούνται παραμύθια και ιστορίες

· Να περιγράφουν αντικείμενα και γεγονότα

· Να δίνουν εξηγήσεις για τις ενέργειές τους και να αιτιολογούν τις απόψεις και τις πράξεις τους

· Να επιχειρηματολογούν και να διαπραγματεύονται για να πείσουν τους άλλους για τις επιλογές και τις αποφάσεις τους

(Δαφέρμου, Κουλούρη & Μπασαγιάννη, 2006, σελ. 99)

Ø Ανάγνωση

Στο χώρο των προσχολικών εκπαιδευτικών μονάδων θα πρέπει να εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις ώστε τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με διαφορετικές εκδοχές του γραπτού λόγου με επιδίωξη:

· Να αναγνωρίζουν τις βασικές εκδοχές του γραπτού με βάση τα εξωτερικά τυπογραφικά χαρακτηριστικά και τα περιεχόμενα να αντιλαμβάνονται ότι οι διαφορετικές αυτές εκδοχές μεταφέρουν μηνύματα με διαφορετικό τρόπο και χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς λόγους

· Να υιοθετούν τις βασικές συμβάσεις ανάγνωσης του αλφαβητικού συστήματος γραφής

· Να ακούν και να κατανοούν απλά κείμενα

· Να έχουν τη δυνατότητα να διακρίνουν τα διαλογικά από τα μη διαλογικά μέρη ενός κειμένου

· Να απομνημονεύουν μικρά κείμενα και να αναγνωρίζουν οικείες λέξεις

· Να «χρησιμοποιούν» τη συνύπαρξη γραπτού λόγου και εικόνας με σκοπό να «αλιεύουν» πληροφορίες

· Να χρησιμοποιούν πολύπλευρα τη βιβλιοθήκη της τάξης

· Να είναι σε θέση να εντοπίζουν τα βασικά στοιχεία ενός βιβλίου (τίτλος, συγγραφέας)

· Να συνειδητοποιούν ότι ο γραπτός λόγος είναι αναπαράσταση της γλώσσας και η εικόνα είναι αναπαράσταση του κόσμου

· Να αντιλαμβάνονται τη σχέση γραπτού – προφορικού λόγου και τη σχέση φωνήματος και γράμματος

· Να αναγνωρίζουν και να συγκρίνουν τις διαφορετικές εκδοχές του γραπτού λόγου

(Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003)

Ø Γραφή

Στο πλαίσιο της ανάπτυξης των δεξιοτήτων γραφής στους χώρους της προσχολικής αγωγής θα πρέπει τα παιδιά:

· Να αναπτύξουν τις λεπτές κινητικές δεξιότητες

· Να πειραματίζονται με διαφορετικά είδη και τρόπους γραφής

· Να εφευρίσκουν γραπτά σύμβολα για να μεταφέρουν μηνύματα, να προσπαθούν να γράφουν με το δικό τους τρόπο νέες λέξεις ακολουθώντας τη δική τους ορθογραφία και να επινοούν δικές τους ιστορίες

· Να αντιγράφουν λέξεις που προέρχονται από ποικίλες πηγές

· Να απολαμβάνουν να γράφουν μηνύματα και γράμματα σε όλους

· Να απολαμβάνουν τη γραφή δικών τους ιστοριών νιώθοντας περήφανοι για τα επιτεύγματα τους

(Κουτσουβάνου & Παπαδοπούλου – Αρβανίτη, 2011)

Η φιλαναγνωσία στους χώρους της προσχολικής αγωγής

Η έννοια της φιλαναγνωσίας προσδιορίζεται για να περιγράψει τη θετική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον αναγνώστη και το γραπτό κείμενο, αλλά και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης, για την οποία κρίνεται αναγκαίο να αναπτυχθούν συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες και αισθητικά κριτήρια (Καρακίτσιος, 2011). Το μικρό παιδί είναι ένας ιδιότυπος αναγνώστης. Είναι ακροατής, θεατής και έμμεσος αναγνώστης. Τα μικρά παιδιά μπορούν να έλθουν σε επαφή με τη λογοτεχνία πριν μάθουν να διαβάζουν με το συμβατικό τρόπο (Παπαδάτος, 2009). Βασική επιδίωξη της σχέσης κειμένου παιδιού είναι η απόλαυση της ανάγνωσης. Η προσέγγιση του κειμένου περιλαμβάνει είτε απλές δραστηριότητες είτε σχέδια εργασίας και πρέπει να έχει παιγνιώδη μορφή. Τα λογοτεχνικά κείμενα αναπτύσσουν διαλογική σχέση με τα μικρά παιδιά – αναγνώστες και τα παιδιά προτείνουν δικές τους δημιουργικές δραστηριότητες (Καρακίτσιος, 2011). Μέλημα του παιδαγωγού μικρών παιδιών είναι η δημιουργία καλού και δημιουργικού ακροατή και εν δυνάμει αναγνώστη.

Βιβλιογραφία

Bandura, A. (1977). Self-Efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84, 191 – 215.

Bernstein, B. (1990). Class, codes and control, vol. 4: the structuring of pedagogic discourse. London Routledge.

Brown, R. (1983). A first Language. The Early Stages. Cambridge, Mass: Harvard University Press.

Chomsky, N. (1957). Syntactic Structure The Hague: Mouton.

McCarthy, D. (1954). Language Development in Children in L. Carmichael (ed) Manual of Child Psychology, New York.

Skinner, B.F. (1957). Verbal Behavior. New York: Appleton – Century – Crofts.

Trehub, S.E. & Rabinovitch, M.S. (1972). Auditory – Linguistic sensitivity in early infacy. Developmental Psychology, 6, 74 – 77.

Vygotsky, L.S. (1997). Νους στην κοινωνία: Η ανάπτυξη των ανώτερων ψυχολογικών διεργασιών, Αθήνα: Gutenberg.

Δαφέρμου, Χ., Κουλούρη, Π. & Μπασαγιάννη, Ε. (2006). Οδηγός Νηπιαγωγού – Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί. Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: ΟΕΔΒ.

Καρακίτσιος, Α. (2011). Στερεότυπο, προκαταλήψεις, προτάσεις δράσεων φιλαναγνωσίας. Ανάκτηση από: http://www.philanagnosia.gr/epimorfoseis/agapiteekpaideutike/1551-epistoli.

Κουτσουβάνου, Ε. & Αρβανίτη – Παπαδοπούλου, Τ. (2011). Προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης και διδακτική μεθοδολογία. Αθήνα: Παπαζήσης.

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, (2003). Διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο σπουδών, προγραμμάτων σπουδών και αναλυτικά προγράμματα σπουδών για το νηπιαγωγείο. Τεύχος Β’ αρ. φύλλου 304/ 13-03-03.

Παπαδάτος, Γ. (2009). Παιδικό βιβλίο και φιλαναγνωσία: Θεωρητικές αναφορές και προσεγγίσεις – Δραστηριότητες. Αθήνα: Πατάκη.

Τζουριάδου, Μ. (1995). Ο λόγος του παιδιού της προσχολικής ηλικίας. Θεσσαλονίκη: Προμηθεύς.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved