ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία της συγγραφέως

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 11 Μαΐου 2021

«Θεωρητική προσέγγιση και τρόποι διαχείρισης των συγκρούσεων στο σχολικό περιβάλλον»

Μαρία Ν. Δρακωνάκη

εκπ/κός Δ/θμιας Εκπαίδευσης κλ. ΠΕ0401 (Φυσικής) - ΠΕ86 (Πληροφορικής), MSc

Δ/ντρια Γενικού Λυκείου Αρχανών Ηρακλείου Κρήτης

«Theoretical approach and ways of conflict management in school environment»

Maria N. Drakonaki

Physicist - Computer Science, MSc

Headmistress of Archanes High School, Heraklion, Crete

Η εργασία αυτή αφιερώνεται στους γονείς μου και πρώτους μου Δασκάλους στο σχολείο και τη ζωή

Νίκο και Γεωργία Δρακωνάκη,

μαζί με το ποίημα του Κωστή Παλαμά για το «Δάσκαλο»

Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!

Κι ότι σ’ απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,

Μην τ’ αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!

Χτίσ’ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!

Κι αν λίγη δύναμη μεσ’ το κορμί σου μένει,

Μην κουρασθείς. Είν’ η ψυχή σου ατσαλωμένη.

Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθειά,

Ο πόλεμος να μη μπορεί να τα γκρεμίσει.

Σκάψε βαθειά. Τι κι’ αν πολλοί σ’ έχουνε λησμονήσει;

Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί

Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη,

Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι!

Περίληψη

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται αφενός μια θεωρητική προσέγγιση στην έννοια και τα αίτια και αφετέρου στους τρόπους διαχείρισης των συγκρούσεων, που λαμβάνουν χώρα στο χώρο του σχολείου αλλά και μεταξύ των μελών που απαρτίζουν τη σχολική κοινότητα γενικότερα. Όπως σε κάθε εργασιακό χώρο έτσι και στα σχολεία, οι συγκρούσεις εμφανίζονται όπου και όποτε υπάρχει ασυμβατότητα μεταξύ των αντιλήψεων ή των συναισθημάτων προκαλώντας μια σειρά από ζητήματα τα οποία δημιουργούν εντάσεις μεταξύ των συνεργαζομένων ατόμων. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί το γεγονός ότι οι εμπλεκόμενοι φορείς μπορούν να εκπαιδευτούν, ώστε να διαχειρίζονται τη σύγκρουση αποτελεσματικά, επωφελούμενοι από αυτήν τα μέγιστα τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο της ομάδας στην οποία συμμετέχο

Abstract

In the present work, on the one hand, a theoretical approach is attempted to the concept and causes and on the other hand, to the ways of managing the conflicts that take place at school and between the members that make up the school community in general. As in any workplace, so in schools, conflicts occur wherever and whenever there is an incompatibility between perceptions or emotions, causing a series of issues that create tensions between collaborators. At the same time, an effort is made to highlight the fact that the stakeholders can be trained to manage the conflict effectively, benefiting from it to the maximum both on a personal level and at the level of the team in which they participate.

1. Εννοιολογική αποσαφήνιση των όρων

Η σύγκρουση είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται όταν υπάρχουν ασυμβατότητες, έλλειψη πόρων και αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Η σύγκρουση είναι μέρος της καθημερινής ζωής, αναπόφευκτο μέρος των ανθρώπινων σχέσεων και κατ’ επέκταση αποτελεί ένα φυσιολογικό κομμάτι της ενδοσχολικής ζωής. Σύμφωνα με θεωρητικούς της εξελικτικής ψυχολογίας (Shantz & Hartup, 1992), η εμπλοκή των μαθητών/τριών σε σύγκρουση αποτελεί διαδικασία ανάπτυξης και μάθησης, ενώ παράλληλα μια απόπειρα εξάλειψης αυτών θα ισοδυναμούσε με στέρηση της ευκαιρίας για ανάπτυξη και μάθηση.

Κατά τον Mullins (Mullins, 1996: 723-725) η σύγκρουση ορίζεται ως «η συμπεριφορά, η οποία αποσκοπεί στην προβολή εμποδίων στην προσπάθεια κάποιου άλλου για την επίτευξη των στόχων του». Ένας άλλος ορισμός (Deutsch, 1973: 10) αναφέρει τη σύγκρουση ως «την επιδίωξη ασυμβίβαστων ή τουλάχιστον φαινομενικά ασυμβίβαστων στόχων με τέτοιο τρόπο ώστε τα οφέλη μιας πλευράς να είναι σε βάρος της άλλης». Πρόκειται επομένως για πάλη μεταξύ δύο μερών «γύρω από τις αξίες και αξιώσεις για την κοινωνική θέση, δύναμη ή εξουσία και τους οικονομικούς πόρους» (Coser, 1956: 8). Κατά τον Κορδούτη, η διαπροσωπική σύγκρουση είναι διαδικασία που τίθεται σε κίνηση όταν το ένα από τα δύο μέρη μιας σχέσης αντιλαμβάνεται ότι το άλλο εμπλέκεται ανασταλτικά στην επίτευξη στόχων ή απόκτηση αγαθών. Ειδικότερα, στο σχολικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες και τους κανόνες λειτουργίας του, οι αντιθέσεις είναι πολλές και ποικίλες, καθώς τα μέλη της σχολικής κοινότητας έχουν διαφορετικές σχέσεις. (Σαϊτη & Σαϊτη, 2011: 252).

1.1 Είδη (τύποι) συγκρούσεων στο σχολικό περιβάλλον

Σύμφωνα με τους (Σαϊτη & Σαϊτη, 2011: 254) σε κοινωνικούς οργανισμούς όπως είναι το σχολείο διακρίνουμε τα παρακάτω είδη συγκρούσεων:

· Λανθάνουσα: Είναι μια συνήθης άδηλη και λανθάνουσα κατάσταση αλλά υπαρκτή.

· Αντιληπτή ή εκδηλωμένη: Συνήθως γίνεται με άμεση αντίδραση από παρεξήγηση των πραγματικών θέσεων ή λόγων του άλλου αλλά δεν γίνονται όλες αντιληπτές από όλους

· Φανερή σύγκρουση: Όταν εκφράζεται εμφανώς στην καθημερινή συμπεριφορά των δύο μερών. Φαίνεται με «έμπρακτη εξωτερίκευση» και συγκεκριμένους ορατούς τρόπους ενώ μπορεί να λάβει διάφορες μορφές.

Ανάλογα των εμπλεκομένων μερών οι συγκρούσεις μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες:

· Στις διαπροσωπικές, όπου πρόκειται για αντιθέσεις μεταξύ μελών της ίδιας ομάδας πχ. Μεταξύ εκπαιδευτικών ή μεταξύ κάποιου εκπαιδευτικού – άτυπο ηγέτη και του Δ/ντή του σχολείου ή μεταξύ μαθητών της ίδιας τάξης. Αυτό μπορεί να εμφανιστεί, όταν τα άτομα διακατέχονται από αίσθημα αποξένωσης από την ομάδα.

· Στις ομαδικές, μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων ή μεταξύ ομάδων μαθητών μέσα σε μια σχολική τάξη.

· Μεταξύ ατόμων (ενός διδάσκοντα / Δ/ντή του σχολείου) και ομάδων (μιας ολόκληρης τάξης/ Συλλόγου Διδασκόντων/ Γονέων).

· Συγκρούσεις σε επίπεδο σχολικής κοινότητας. Πρόκειται για συγκρούσεις μεταξύ του σχολείου και άλλων φορέων που απαρτίζουν το ευρύτερο σχολικό περιβάλλον (Σύλλογος Γονέων, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Υπηρεσίες).

2. Αίτια των συγκρούσεων

Υπάρχουν πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις, που έχουν συμβάλει αποτελεσματικά στην κατανόηση των γενεσιουργών αιτίων των συγκρούσεων. Η δομή των κινήτρων μιας σχέσης εντός της οποίας εμπλέκονται τα συγκρουόμενα μέρη, θεωρείται από πολλούς ερευνητές ως βασική αιτία. Αντίθετα ή περιορισμένα συμφέροντα, προσωπικά λάθη, άγνοια, ανταγωνισμός, κακή οργάνωση, ανθρώπινα ελαττώματα (ζήλεια, απληστία, θυμός, έχθρα) αποτελούν αφορμές δημιουργίας σύγκρουσης. Κατά την κοινωνιοψυχολογική θεωρία οι ψυχολογικές διεργασίες που είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία σύγκρουσης είναι η παρεμβολή και η σχετική στέρηση. Κατά τον Κορδούτη, η παρεμβολή βασίζεται στην αντίληψη ότι ο άλλος σε μια σχέση παρεμβάλλεται στους προσωπικούς στόχους, ενώ η σχετική στέρηση βασίζεται στην αντίληψη ότι τα προσωπικά αγαθά είναι κατώτερα από του άλλου και από ένα κοινώς αποδεκτό μέτρο σύγκρισης.

Στα ελληνικά σχολεία, σύμφωνα με έρευνα (Αργυρίου, 2015:125) προκύπτει ότι η σύγκρουση είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Η διεύθυνση τη έρευνα της Saiti (Saiti, 2015:593) έδειξε ότι το 68,8% των εκπαιδευτικών είχε συχνή σύγκρουση με έναν άλλο εκπαιδευτικό, το 12,3% συγκρουόταν σπάνια, ενώ το 6,3% ποτέ.

2.1 Πηγές συγκρούσεων στο σχολικό περιβάλλον

Η σχολική μονάδα, ως εκπαιδευτικός οργανισμός είναι μια αυτορυθμιζόμενη κοινότητα διαφορετικών ομάδων, συμφερόντων και αξιών, όπου το περιβάλλον είναι περίπλοκο και έτσι οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. μπορούσαν να προκληθούν ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και γονείς, σε εκπαιδευτικούς και μαθητές/τριες, μεταξύ εκπαιδευτικών, ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και διευθυντή αλλά και μεταξύ των μαθητών/τριών (Αθανασούλα - Ρέππα, 2008). Η διάγνωση και η κατανόηση των γενεσιουργών αιτίων που προκαλούν προστριβές στο εργασιακό περιβάλλον του σχολείου είναι μεγίστης σημασίας για την αντιμετώπισή τους. Οι κυριότερες πηγές συγκρούσεων συνοψίζονται στα παρακάτω:

· Περιορισμένοι διαθέσιμοι πόροι (ανθρώπινοι, οικονομικοί, κτηριακών υποδομών, μέσων διδασκαλίας κτλ)

· Κακή επικοινωνία, που περιλαμβάνει την λανθασμένη κωδικοποίηση/ αποκωδικοποίηση μηνυμάτων, την κακή επιλογή τόπου, χρόνου και τρόπου μετάδοσης τις προβληματικές σχέσεις μεταξύ των μελών,

· Οργανωτικές αδυναμίες. Ο ασαφής καθορισμός αρμοδιοτήτων και ρόλων μεταξύ των διδασκόντων είναι πολλές φορές αφορμή για εντάσεις στο χώρο του σχολείου. Αλλά και σε επίπεδο σχολικού συστήματος η έλλειψη διαδικασιών συντονισμού και σωστής πληροφόρησης οδηγεί σε διαφορετικές αντιλήψεις για τους στόχους και τους τρόπους πραγματοποίησής τους.

· Ατομικές διαφορές (ιδεολογίες, γνώσεις, ενδιαφέροντα, ηλικία)

· Συνθήκες εξωτερικού περιβάλλοντος (οικονομική κρίση, προβλήματα στην οικογένεια, διενέξεις με γονείς μαθητών)

3. Διαχείριση των συγκρούσεων

Η επίλυση και διαχείριση μιας σύγκρουσης είναι μια διαδικασία σταδιακή. Για αυτό το λόγο οι διευθυντές των σχολείων θα πρέπει να παρακολουθούν τις αλληλεπιδράσεις και τις ενέργειες των μελών της σχολικής κοινότητας, ώστε να διασφαλίζουν ένα βαθμό λειτουργικότητας συμβατό με τις συγκρούσεις. Επίσης, θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τη σύγκρουση ως μια αναπόφευκτη πτυχή της λειτουργίας του σχολείου, η οποία είναι δυνατό να καταστεί ωφέλιμη, γιατί βοηθά στη βελτίωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων λόγω της σύνθεσης διαφορετικών απόψεων, καθώς και σαν ένα μηχανισμό που επιτρέπει την κατανόηση των προτερημάτων της συνεργασίας ((Pondy, 1992; Tjosvold, 1998; Tyrrell 2002). Τα παραπάνω οδηγούν στη γενική άποψη ότι, η αποτελεσματική διαχείριση των συγκρούσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική και επηρεάζει την ομαλή διεξαγωγή της εκπαιδευτικής διαδικασίας (Callanan et al, 2006).

Από τη σχετική βιβλιογραφία προκύπτει ότι δεν υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος διευθέτησης των διαπροσωπικών και ομαδικών διενέξεων σε επίπεδο σχολείου.

Οι Σαΐτη και Σαΐτης (2011:257-259) προτείνουν τις εξής τεχνικές, στις οποίες εντοπίζονται και τα χαρακτηριστικά του διευθυντή - ηγέτη, για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων στους σχολικούς οργανισμούς:

· Η τεχνική της αποφυγής. Στην τεχνική αυτή περιλαμβάνονται διαδικασίες όπως ο φυσικός διαχωρισμός των εμπλεκομένων, ο επακριβής ορισμός των καθηκόντων και ρόλων καθώς και η αναβολή της αντιμετώπισης του προβλήματος. Οι διαχειριστές των συγκρούσεων στα σχολεία δε μπορούν να αποφύγουν τη διαχείριση των συγκρούσεων και σύμφωνα με τον Thomas (1976), δεν αγνοούν τις αιτίες της σύγκρουσης.

· Η τεχνική του συμβιβασμού. Τα εμπλεκόμενα μέρη εξακολουθούν να έχουν διαφορές όμως αναγκάζονται σε μια μέση λύση, δηλαδή γίνονται αμοιβαίες υποχωρήσεις. Στο χώρο των σχολείων έρευνες αποδεικνύουν ότι οι διαχειριστές των συγκρούσεων χρησιμοποιούν πιο πολύ τη στρατηγική του συμβιβασμού για να επιλύουν τις διενέξεις και οι διαχειριστές πρέπει να λειτουργούν ως μεσολαβητές, διευκολύνοντας την επικοινωνία μεταξύ συγκρουόμενων πλευρών με τη χρήση συμβιβαστικών στρατηγικών (Balay, 2006).

· Η τεχνική της αντιπαράθεσης. Ένα άτομο με κύρος αλλά και την ικανότητα της πειθούς αναλαμβάνει να φέρει τα αντιμέτωπα μέρη κοντά, ώστε να αναπτυχθεί επικοινωνία, να αντιμετωπιστούν οι παρεξηγήσεις και να βρεθεί ένας τρόπος επίτευξης των αναγκών και των δύο πλευρών. Παρόλο που η αντιπαράθεση τις περισσότερες φορές οδηγεί στην επίλυση του προβλήματος, η επιτυχία της τεχνικής αυτής δεν είναι εγγυημένη καθώς καθοριστικό ρόλο παίζουν τόσο η φύση του προβλήματος όσο και οι προσωπικότητες των εμπλεκόμενων ατόμων.

· Η χρήση εξουσίας. Κατά την μέθοδο αυτή ο διευθυντής διατάσσει τους υφισταμένους του να σταματήσουν τις συγκρούσεις αφού δεν είναι σε θέση να βρουν λύση. Η τεχνική αυτή είναι η πιο γρήγορη και προβλέπεται για περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχει έντονη πίεση χρόνου. Ωστόσο είναι ακατάλληλη για το περιβάλλον του σχολείου, αφενός γιατί δημιουργεί κερδισμένους και χαμένους και έτσι μειώνεται η συνοχή των διδασκόντων και αφετέρου γιατί στην προσπάθεια για λύση ενός προβλήματος υπάρχει η πιθανότητα να δημιουργήσουμε κάποιο άλλο.

· Η τεχνική του «οργανώνειν» και της συνεργασίας. Σύμφωνα με αυτή την τεχνική η σύγκρουση θα πρέπει να αναλυθεί, ώστε να φανούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε. Στη συνέχεια θα επιλεγεί η μέθοδος που ταιριάζει στη δεδομένη κατάσταση, με βάση τις αιτίες που τη δημιούργησαν. Η τεχνική αυτή έχει καλύτερη εφαρμογή σε άτομα ή ομάδες με πιο λειτουργικές σχέσεις επειδή ο στόχος της τεχνικής αυτή είναι να συντονιστούν μεταξύ τους τα εμπλεκόμενα μέρη.

Κατά την έρευνα του Rahim (2001), το μέγεθος της σχολικής μονάδας είναι παράγοντας ο οποίος επηρεάζει την επιλογή της τεχνικής κατά τη διαχείριση των συγκρούσεων, καθώς σε μεγάλες σχολικές μονάδες που αποτελούνται ταυτόχρονα και από πολυπληθείς συλλόγους διδασκόντων οι συμβιβαστικές λύσεις που απαιτούν χρόνο και καλή διάθεση από τους εμπλεκομένους, συχνά δεν αποτελούν την κατάλληλη μέθοδο επίλυσης της σύγκρουσης. Σε μικρούς αριθμητικά συλλόγους διδασκόντων οι σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών είναι διαφορετικές από ότι σε πολυπληθείς συλλόγους, με αποτέλεσμα η αντιμετώπιση προβλημάτων να είναι διαφορετική. Σύμφωνα με τον Corwin (1969), στις μεγάλες σχολικές μονάδες δημιουργούνται περισσότερες συγκρούσεις ανάμεσα στο ανθρώπινο δυναμικό και γι αυτό το λόγο οι διαχειριστές των συγκρούσεων χρησιμοποιούν λιγότερο μεθόδους αποφυγής και συμβιβασμού από ότι οι διαχειριστές των μικρότερων σε μέγεθος σχολείων.

3.1 Συγκρούσεις ανάμεσα στο Σύλλογο Διδασκόντων

Σύμφωνα με το Ν. 1566/1985 (άρθρο 10, παρ. 3) «Ο σύλλογος διδασκόντων αποτελεί συλλογικό όργανο για τη χάραξη κατευθύνσεων για την καλύτερη εφαρμογή της εκ-παιδευτικής πολιτικής και την καλύτερη λειτουργία του σχο-λείου. Έχει την ευθύνη για την εφαρμογή του ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος, την υγεία και προστασία των μαθητών, την καθαριότητα των σχολικών χώρων και την ορ-γάνωση της σχολικής ζωής. Ιεραρχεί τις σχολικές ανάγκες και φροντίζει για την αντιμετώπιση τους. Αξιοποιεί τις δυνατότητες συνεργασίας ανάμεσα στο διδακτικό προσωπικό και τους κοινωνικούς φορείς του τόπου» Σε μια ομάδα με διοικητικό ρόλο, όπως είναι ο Σύλλογος Διδασκόντων ενός σχολείου οι συγκρούσεις μεταξύ των μελών είναι αναπόφευκτες, με τις κυριότερες να συνοψίζονται στα παρακάτω:

• Λαθεμένη κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση μηνυμάτων μεταξύ πομπού και δέκτη (Σταμάτης, 2012)
• Ανυπαρξία κουλτούρας συνεργασίας και αμοιβαίου σεβασμού
• Δημιουργία τυπικών και άτυπων ομάδων με κριτήριο κοινά χαρακτηριστικά

(ειδικότητα, διαπροσωπικές σχέσεις κλπ)

• Οργανωτικές αδυναμίες και ένα εργασιακό καθεστώς που καθιστά δύσκολη έως αδύνατη την ενσωμάτωση κάποιων εκπαιδευτικών στο Σύλλογο Διδασκόντων

· Αδυναμία του Διευθυντή του σχολείου να καλλιεργήσει ένα θετικό και συνεργατικό κλίμα. Γιατί όπως επισημαίνει ο Μπουραντάς (Μπουραντάς, 2018:92) θα πρέπει αφενός να κατέχει τις βασικές ηγετικές ικανότητες της έμπνευσης και της παρακίνησης του ανθρώπινου δυναμικού του σχολείου και αφετέρου να έχει το χάρισμα της επικοινωνίας, της πειθούς και της συστημικής σκέψης, αλλά και την ικανότητα μεταξύ άλλων της δημιουργικής λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων με ορθολογικό τρόπο.

3.2 Συγκρούσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων

• Η σύγχρονη παιδαγωγική θεωρεί απαραίτητη και δεδομένη την ομαλή και συνεργατική σχέση γονέων/κηδεμόνων με τους εκπαιδευτικούς προς όφελος των παιδιών. Είναι πλέον ξεκάθαρο από τα ερευνητικά δεδομένα της τελευταίας τριακονταετίας πως οι σχέσεις αυτές αποτελούν καθοριστικές συνιστώσες της ποιότητας της εκπαίδευσης που παρέχει το σχολείο. Αποτελεσματικές και αγαστές σχέσεις συμπόρευσης οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα τόσο για την καλλιέργεια θετικών στάσεων προς το σχολείο και την εκπαίδευση, όσο και για τη βελτίωση των μαθησιακών αποτελεσμάτων των μαθητών.
• Υπάρχουν όμως περιπτώσεις κατά τις οποίες η γονεϊκή συμμετοχή ξεπερνά τα όρια της συνεργατικότητας οικογένειας – σχολείου και καταλήγει να γίνεται γονεϊκή εμπλοκή, όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα φάσμα συμπεριφορών και πρακτικών των γονέων στο σπίτι και το σχολείο. Ειδικότερα εμπόδια στη συνεργασία γονέων – σχολείου προξενούν διάφοροι παράγοντες όπως οι στάσεις και οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών απέναντι στους γονείς και την εμπλοκή τους στο σχολείο - θεωρώντας την πολλές φορές απειλή για το επαγγελματικό τους κύρος και προτάσσοντας τον εαυτό τους ως αποκλειστικά υπεύθυνο για τη διαδικασία της μάθησης - οι στάσεις των γονέων και η συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία, ο διαθέσιμος χρόνος, οι διαφορές στο πολιτισμικό ή στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των δύο πλευρών. Όλα τα παραπάνω οδηγούν πολύ συχνά στην εμφάνιση συγκρουσιακών καταστάσεων ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και γονείς

3.3 Συγκρούσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών

Όσον αφορά την αποφυγή και πρόληψη συγκρούσεων μεταξύ μαθητών, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν, με τη χρήση κατάλληλων στρατηγικών, να διασφαλίσουν ένα ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον για τη διεξαγωγή της διδασκαλίας, αλλά και για την ικανοποίηση της προσωπικής ανάγκης των μαθητών για ψυχολογική και φυσική ασφάλεια. Σημαντικοί παράγοντες στη διαμόρφωση κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος είναι: (Χηνάς & Χρυσαφίδης, 2000)

· Η συλλογική διατύπωση κανόνων συμπεριφοράς, Για την αντιμετώπιση της επιθετικότητας στο σχολείο, κρίνεται απαραίτητο να διαμορφωθούν Κανόνες Συμπεριφοράς στην τάξη μεταξύ των εκπαιδευτικών και των παιδιών (Αρτινοπούλου, 2001) λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε τάξης. Αυτοί οι κανόνες θα πρέπει να περιλαμβάνουν και τις άμεσες συνέπειες, σε περίπτωση που κάποιος τους παραβιάσει

· Το θετικό σχολικό κλίμα. Η διαχείριση συγκρούσεων στο σχολικό περιβάλλον είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα κλίμα που να υποστηρίζει την από κοινού επίλυση του προβλήματος και να καταλήγει σε συμφωνία με εκούσια συμμετοχή των εμπλεκομένων (Ματσόπουλος, 2009)

· Οι θετικές διαπροσωπικές σχέσεις. Οι συχνές συζητήσεις, καθώς και οι ανταλλαγές απόψεων μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών μπορούν να συντελέσουν στην ακριβή εκτίμηση των περιστατικών βίας και στη σωστή αντιμετώπισή τους. Σύμφωνα με έρευνες, η θετική σχέση των μαθητών με ενήλικες που είναι διαθέσιμοι να βοηθήσουν, όταν τους χρειάζονται τα παιδιά, αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα για την αντιμετώπιση των συγκρουσιακών καταστάσεων (Χηνάς & Χρυσαφίδης,2000)

· η ενεργητική εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να προωθούν στην τάξη τις θετικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μαθητών, με την εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων διδασκαλίας, όπως η ομαδοσυνεργατική προσέγγιση. Οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία, χωρίς να χρειάζεται ενίσχυση με εξωγενή κίνητρα. Επιπλέον, τέτοιες στρατηγικές δημιουργούν θετικά συναισθήματα στους μαθητές, καθώς συμβάλλουν στην ένταξη μαθητών από διάφορα κοινωνικό-οικονομικά στρώματα, ενισχύοντας αξίες όπως η δέσμευση στην ομάδα, η ευθύνη για συνεισφορά στην εργασία των συνεργατών, ο σεβασμός στις προσπάθειες των άλλων, η ένταξη, και η αποδοχή της διαφορετικότητας

· η συστηματική διδασκαλία κοινωνικών δεξιοτήτων. Τα παιδιά που εκτίθενται σε συμπεριφορές που είναι χαρακτηριστικές είτε ως θύτες είτε ως θύματα μπορούν να επωφεληθούν από τη διδασκαλία των κοινωνικών δεξιοτήτων σε τομείς, όπως η διαχείριση των συγκρούσεων και η επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα παιδιά πώς να αντιδρούν σε δυνητικά προκλητικές καταστάσεις. Αυτό ισχύει τόσο για θύτες όσο και θύματα, επειδή οι μαθητές που είναι επιρρεπείς σε εκφοβιστικές συμπεριφορές μπορούν να αντιλαμβάνονται τη συμπεριφορά κάποιου άλλου μαθητή ως προκλητική (Colvin et al., 1998). Επιπλέον, χρειάζεται ο καθένας να εκφράζεται ελεύθερα και να αποδέχεται τα συναισθήματα του άλλου, να αντιδρά με ήρεμο τρόπο στην κριτική που δέχεται και να ελέγχει τις αντιδράσεις του.

Την ώρα της σύγκρουσης εκπαιδευτικού - μαθητή τα λόγια δε φέρνουν αποτέλεσμα και προκαλούν διαπληκτισμό. Για αυτό η άμεση εκδικητική αντίδραση του εκπαιδευτικού στην καλύτερη περίπτωση θα φέρει προσωρινά μόνο αποτελέσματα, γιατί ο μαθητής είναι πιο ανυποχώρητος και πιο επίμονος. Επιβάλλεται λοιπόν να ενεργήσει ο εκπαιδευτικός ύστερα από το ξέσπασμα της μπόρας. Έτσι θα έχει οπωσδήποτε πιο θετικά αποτελέσματα, γιατί θα ηρεμήσει πλέον ο μαθητής και αυτός. (Αναστασιάδης, 1993). Σε τέτοιες περιπτώσεις αποτελεί σφάλμα τόσο η συμπλοκή, όσο και η υποχώρηση. Στην α΄ περίπτωση παραβιάζει το σεβασμό προς το μαθητή, ενώ στη β΄ το σεβασμό προς τον ίδιο τον εαυτό του.

Ειδικότερα σε περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού ο εκπαιδευτικός μπορεί να ακολουθήσει τα παρακάτω βήματα (Χηνάς & Χρυσαφίδης, 2000):

· Να προσδιορίσει το πρόβλημα και το βαθμό της επίλυσής του

· Να βοηθήσει ώστε να αποστασιοποιηθούν οι εμπλεκόμενοι μαθητές από το πρόβλημα και να μπορέσουν να διακρίνουν τα πραγματικά ζητήματα διαφωνίας από τα ζητήματα διαπροσωπικών σχέσεων

· Να διατυπώσει τους κανόνες επίλυσης του προβλήματος

· Να εντοπίσει τις διαφορετικές απόψεις και να ενθαρρύνει τους μαθητές να ακούν και να σέβονται τις απόψεις του άλλου

· Να εντοπίσει τα κίνητρα, τις ανάγκες και τα συμφέροντα του καθενός που οδηγούν στη σύγκρουση

· Να αναζητήσει εναλλακτικές επιλογές που να αποτελούν λύσεις και να ικανοποιούν τα συμφέροντα όλων

· Να αξιολογήσει τις εναλλακτικές επιλογές με αντικειμενικότητα με απώτερο στόχο την επίτευξη συμφωνίας που να ικανοποιεί τους εμπλεκόμενους μαθητές

4. Συμπεράσματα

Το ερώτημα ποιά είναι η καλύτερη τεχνική διαχείρισης των συγκρούσεων στο σύγχρονο σχολικό περιβάλλον δε μπορεί να απαντηθεί απόλυτα. Κάθε προβληματική κατάσταση απαιτεί το δικό της τρόπο αντιμετώπισης ή και συνδυασμό περισσότερων τεχνικών. Κυρίως όμως η εκπαίδευση στις διαπροσωπικές σχέσεις - όλων των εμπλεκομένων στο περιβάλλον του σχολείου - όπως η ακρόαση, η εποικοδομητική ανατροφοδότηση και η λύση του προβλήματος - μπορεί να αποκλιμακώσει τη σύγκρουση και να τη μετατρέψει σε εποικοδομητική διαδικασία. Ο ρόλος του Διευθυντή του σχολείου είναι καθοριστικής σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία της σχολικής μονάδας με σύγχρονους εκπαιδευτικούς και διοικητικούς όρους, βασιζόμενη σε μια συνεχή και πολυεπίπεδη διαδικασία συνεργασίας και επικοινωνίας, προκειμένου να επιλυθούν διαφορές ή να αμβλυνθούν αρνητικά συναισθήματα, που αναπτύχθηκαν μετά από συγκρουσιακές καταστάσεις. Πέρα και πάνω όμως από όλα αυτά, ο κάθε εκπαιδευτικός θα πρέπει να είναι αισιόδοξος και να πιστεύει στην πρόοδο και στη βελτίωση του ανθρώπου, να είναι ευχάριστος και χρήσιμος παράλληλα, να ακτινοβολεί ανθρώπινη ζεστασιά και να διακατέχεται από άδολη αγάπη, που θα συνοδεύεται από ευγένεια και καλοσύνη.

Θα ήθελα να ολοκληρώσω το πόνημα αυτό με το ποίημα του Κωστή Παλαμά για το «Δάσκαλο», αφιερωμένο σε όλους εμάς, που καθημερινά προσπαθούμε να δώσουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε μέσα στην τάξη.

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Αθανασούλα-Ρέππα, Α. (2008). Εκπαιδευτική διοίκηση και οργανωσιακή συμπεριφορά. Αθήνα: Έλλην.

Αναστασιάδης, Β. (1993). ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. τρόπος της αγωγής της σήμερα στο σχολείο και την οικογένεια. Αθήνα: Σανιδάς

Αργυρίου, Α. (2013). «Συμβουλευτική Παρέμβαση στη Διευθέτηση των Συγκρούσεων στο Σχολείο από τον/την Διευθυντή/τρια».Επιστήμες Αγωγής, 1-2, 125-140

Αρτινοπούλου, Β. (2001). Βία στο σχολείο: Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη. Αθήνα: Μεταίχμιο

Μπουραντάς, Δ., (2018), Επιτυχημένος ηγέτης και Μάνατζερ, πρακτικές, μέθοδοι, εργαλεία για εξαιρετικά αποτελέσματα μέσω ομάδας, εκδόσεις Ψυχογιός, Αθήνα

Σαΐτη Α. και Σαΐτης Χ., (2011) Εισαγωγή στη διοίκηση της εκπαίδευσης: θεωρία και μελέτη περιπτώσεων, τόμος Α, Αθήνα, Αυτοέκδοση

Σταμάτης Παναγιώτης (2012) Επικοινωνία στην εκπαιδευτική και διοικητική διαδικασία, εκδόσεις Διάδρση, Αθήνα

Χηνάς, Π., & Χρυσαφίδης, Κ. (2000). Επιθετικότητα στο σχολείο. Προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ & Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Ξενόγλωσση

Balay R. (2006). Conflict Management Stratgies of Administrators and Teachers. Asian Journal of Management Cases 3(1): 5-27.

Colvin, G., Tobin, T., Beard, K., Hagan, S. & Sprague, J.(1998). The School Bully: Assessing the Problem, Developing Interventions, and Future Research Directions. Journal of Behavioral Education, 8 (3),293–319

Corwin R. (1969). “Patterns of Organizational Conflict”. Administrative Science Quarterly, 14: 507-520.

Mullins L. (1996) Management and Organizational Behavior, 4thedition, Pitman Publishing, London

Pondy L. R. (1992). “Reflections on organizational conflict”. Journal of Organizational Behavior, 13: 257-61

Rahim A. (2001). Managing conflict in organizations (3rd Edn.). Westport, CT: Quorum Books.

Saiti, A. (2015). “Conflicts in schools, conflict management styles and the role of the school leader: A study of Greekprimary school educators”. In: Educational Management Administration & Leadership, 43 (4), 582-609. DOI: 10.1177/1741143214523007

Shantz,C.U.&Hartup,W.(1992). Conflict and child adolescent development.Cambridge: Cambridge University Press, στο Hakvoort, I.(2010). The conflictpyramid:A holistic approach to structuring conflict resolution in schools.Journal ofPeaceEducation, 7(2), 157-169.

Thomas K. W. (1976). “Conflict and conflict management”. In M.D. Dunnette (Ed.). Handbook of industrial and organizational psychology, Chicago: Rand McNally, 889-935

Tjosvold D. (1998). Cooperative and competitive goal approach to conflict: accomplishments and challenges. Applied Psychology: An International Review, 47(3): 285-342

Tyrrell J (2002) Peer Mediation: a process for primary schools. London: Souvenir Press.

Ιστοσελίδες

1. Παπαγεωργάκης Π. Διαχείριση συγκρούσεων στο σχολικό περιβάλλον από την ιστοσελίδα https://slideplayer.gr/slide/4901327/ ανάκτηση 24/7/2019

2. Πασσιά Μ., Πέτκου Π, Τσίτσιου Ε.,(2016) Επίλυση συγκρούσεων στη σχολική τάξη. Από την http://repo.lib.duth.gr/jspui/bitstream/123456789/10695/1/PassiaM.PetkouP.TsitsiouE.pdf, ανάκτηση 24/7/2019

3. Μητσαρά Σ., Ιορδανίδης Γ. Διερεύνηση των τεχνικών αντιμετώπισης των συγκρούσεων στα Δημοτικά Σχολεία της Ελλάδας. Από την https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/hjre/article/viewFile/8848/9070.pdf ανάκτηση 25/7/2019

4. Τεχνικές επίλυσης συγκρούσεων και ειρηνικής ειρηνικής επίλυσης των διαφορών από την https://kmaked.pde.sch.gr/site/attachments/article/1065/kefalaio9.pdf ανάκτηση 25/7/2019

5. Ματσόπουλος, Α.(2009). Επιθετικότητα και βία στα σχολεία: στρατηγικές αντιμετώπισης από την http://old.law.uoa.gr/crime-research/via-schools.pdf ανάκτηση 23/7/2019

6. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, (2017) Επίλυση συγκρούσεων στο δημοτικό σχολείο, Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικού, ανάκτηση από την ιστοσελίδα http://www.moec.gov.cy/paratiritirio_via/ekpaideftiko_yliko/scholika_encheiridia/epilysi_sigkrouseon_kai_scholiki_diamesolavisi.pdf, ανάκτηση 19/9/2020

Βιογραφικό Σημείωμα:

Γεννήθηκα στα Χανιά το έτος 1967 με καταγωγή από το Άγιο Νικόλαο Κρήτης. Είμαι απόφοιτος του Τμήματος Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης (1989) και του Τμήματος Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Johannes Kelpler Λίντς Αυστρίας (1994). Είμαι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του εκπαιδευτικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο ΜΠΣ «Μοντέλα Σχδιασμού και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικών Μονάδων» στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων» (2014). Κατέχω την επάρκεια στη Γερμανική Γλώσσα. Έχω συμμετάσχει με παρουσίαση εργασιών σε διάφορα εκπαιδευτικά συνέδρια. Από το 1997 είμαι διορισμένη στη Δ/θμια Εκπαίδευση ως καθηγήτρια Πληροφορικής, ενώ από το 2017 έως σήμερα είμαι Δ/ντρια του Γενικού Λυκείου Αρχανών Ηρακλείου Κρήτης.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved