ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία της συγγραφέως

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 23 Μαΐου 2022

«Παιδεία και Φαντασία στους “Δύσκολους Καιρούς” του Τσαρλς Ντίκενς: Κριτική Ανάλυση και Πρόταση Διδασκαλίας με την Τεχνική του Storytelling»

ΚΑΛΑΙΤΖΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

Η αρχή του δέκατου ένατου αιώνα ήταν μια εποχή μεγάλων αλλαγών. Ο καπιταλισμός, το βιομηχανικό σύστημα και τα δόγματα της πολιτικής οικονομίας σχεδόν επιβλήθηκαν στη βρετανική κοινωνία ως κανονιστικό ήθος, αντικαθιστώντας γρήγορα τις ιδεολογίες του παρελθόντος. Η πρόοδος της τεχνολογίας άνοιξε το δρόμο για νέους τρόπους εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων και όλο και περισσότεροι άνθρωποι βρήκαν θέσεις εργασίας που συνδέονταν με καινοτόμες εξελίξεις. Αλλά η εκμετάλλευση αυτών των πόρων ήρθε χέρι-χέρι με την εκμετάλλευση των ανθρώπινων. Οι επικίνδυνες συνθήκες εργασίας, η παιδική εργασία, η ζωή σε πόλεις με ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, οδήγησαν στη δημιουργία μιας εργατικής τάξης, η ζωή της οποίας βρισκόταν σε διαρκή κίνδυνο. Ωστόσο, η Αγγλία ως χώρα ευημερούσε, συγκεντρώνοντας κεφάλαια και επεκτείνοντας την εξουσία της σε άλλες χώρες.

Αυτό το φαινομενικό παράδοξο υιοθετείται από τον Dickens στο μυθιστόρημα Hard Times, ή “Δύσκολοι Καιροί”. Σε όλα τα μυθιστορήματά του ασχολείται με μερικά από τα πιο οξέα κοινωνικά ζητήματα της εποχής του. Στους Δύσκολους Καιρούς μιλάει απευθείας για το βιομηχανικό πρόσωπο της Αγγλίας, δίνοντάς του "αφύσικα κόκκινα και μαύρα" χρώματα, "όπως το ζωγραφισμένο πρόσωπο ενός άγριου", ίσως προδίδοντας έτσι και έναν ρατσισμό απέναντι στο διαφορετικό, το άγνωστο, και το “μη πολιτισμένο” (Dickens 2007: 50). Αυτός ο άγριος δεν έχει μόνο ένα πρόσωπο, αλλά έχει επίσης ένα σώμα, ένα σώμα απελπισμένων ανθρώπων που ζουν στην Coketown, έναν “αγριότοπο από καπνό και τούβλα” (Dickens 2007: 144). Κάπου ανάμεσά τους βρίσκονται και οι μορφωμένοι και εκλεπτυσμένοι, οι βουλευτές, οι σεβαστοί δάσκαλοι, οι τραπεζίτες, οι δημόσιοι υπάλληλοι. Στο μυθιστόρημά του ο Dickens δείχνει την αλληλεπίδραση αυτών των δύο "κόσμων", τον τρόπο που εξαρτάται ο ένας από τον άλλο, αλλά και το πώς λειτουργεί αυτή η βαθιά ταξική κοινωνία.

Σε όλα τα μυθιστορήματά του, ο Dickens επικρίνει τις αυταρχικές συμπεριφορές, ειδικά αυτές που αποσκοπούν στον περιορισμό της ατομικής ελευθερίας, της σωματικής, της εννοιολογικής και της αισθητικής. Έτσι περιορίζει τους χαρακτήρες του σε κλειστούς χώρους όπως φυλακές, σχολεία, εργοστάσια, φτωχοκομεία, και περιορίζει την ελευθερία τους να δρουν ή να ζουν όπως επιθυμούν. Βέβαια οι χαρακτήρες του δεν αυτοπεριορίζονται, αλλά πάντα υπάρχει μια ανώτερη δύναμη που ουσιαστικά τους το επιβάλλει. Αυτή η ανώτερη δύναμη στους Δύσκολους Καιρούς έχει το χαρακτήρα του κράτους και του ιδιωτικού κέρδους, που επιβάλλουν τις προτάξεις τους σε όλα τα μέλη της κοινωνίας τα οποία δεν είναι άμεσα συνδεδεμένα με αυτά. Εδώ υπάρχει σύνδεση με τον Μισέλ Φουκώ και τα λεγόμενά του περί “εξουσίας στη ζωή”, η οποία είναι εστιασμένη στο σώμα “τόσο ως μηχανή όσο και ως βιολογική διαδικασία, ενώ ταυτόχρονα απαιτεί την υποταγή του μη-σωματικού, δηλαδή του νου” (Foucault 1978: 29). Η «ανατομικο-πολιτική του ανθρώπινου σώματος» και η «βιοπολιτική του πληθυσμού» του Foucault, περιγράφουν τις «τεχνικές εξουσίας» που χρησιμοποιούν οι κυβερνήσεις για να εξασφαλίσουν τον έλεγχο του πληθυσμού (Foucault 1978: 139, 25). Η δημιουργία πειθαρχημένων, υπάκουων, και ελεγχόμενων σωμάτων, είναι μια στρατηγική για τη διατήρηση και τη διαιώνιση των δομών εξουσίας μιας κοινωνίας και οι “Δύσκολοι Καιροί” είναι ένα κείμενο το οποίο έρχεται αντιμέτωπο με αυτή τη στρατηγική.

Οι Δύσκολοι Καιροί ξεκινάνε με την εικόνα του σχολείου και συγκεκριμένα με την επιβολή της νέας κυβερνητικής πολιτικής στον τομέα της παιδείας. Άλλωστε, ένας από τους κύριους "κατόχους" εξουσίας είναι ο κ. Gradgrind, διευθυντής του σχολείου και βουλευτής. Στο σχολείο του ο κ. Gradgrind και οι καθηγητές του ασκούν εξουσία εφαρμόζοντας μια μεθοδολογία για την πειθάρχηση των μυαλών και των σωμάτων των μαθητών, αυτό που ο Foucault θα ονόμαζε συγκεκριμένους "τύπους" της "κυριαρχίας" (Foucault 1977: 137). Αυτή η “σχολική αίθουσα που έμοιαζε με μονότονη κρύπτη” είναι ένας τέλειος κλειστός χώρος απομόνωσης, όπου οι εξουσιαστές μπορούν να πλάσουν τα νεανικά μυαλά όπως επιθυμούν (Dickens 2007: 22). Σε αυτό το πρώτο κεφάλαιο, υπάρχουν τρεις μορφές εξουσίας: ο κ. Gradgrind, που είναι ο διευθυντής του σχολείου, ο κ. M'Choacumchild, ο νέος εκπαιδευτικός και ένας ανώνυμος «κυβερνητικός αξιωματούχος». Όπως αναφέρει ο διευθυντής του σχολείου:

“Αυτό που θέλω είναι τα Γεγονότα. Μη διδάξετε τίποτα άλλο στα αγόρια και τα κορίτσια εκτός από τα Γεγονότα. Τα Γεγονότα μόνο χρειάζονται στη ζωή. Μη φυτέψετε τίποτα άλλο και ξεριζώστε τα πάντα… Τίποτα άλλο δε θα τους είναι χρήσιμο" (Dickens 2007: 22).

Εδώ ο Dickens χρησιμοποιεί μια μεταφορική φύτευση για να περιγράψει τη διαδικασία της εκπαίδευσης, και δεν είναι τυχαίο οτι ο τίτλος του κεφαλαίου αυτού ονομάζεται "Σπορά" (Dickens 2007: 20). Στα δύο πρώτα κεφάλαια του, ο Dickens εξηγεί ένα είδος διαδικασίας που πρέπει να ακολουθήσουν για την επιτυχή "σπορά" των χρηστικών "σπόρων". Ο γεωργός, στην περίπτωση αυτή, είναι ο δάσκαλος. Η δουλειά του δασκάλου, όπως περιγράφεται, είναι διττή: να "φυτέψει" σπόρους και να "ξεριζώσει" οτιδήποτε άλλο. Δεδομένου ότι ο Dickens διαρκώς αντιτάσσει τα γεγονότα, αυτό που βλέπουμε ως πραγματικό, με τη φαντασία, η βασική ρίζα που πρέπει να εξαφανιστεί είναι η ρίζα της φαντασίας (Dickens 2007: 22).

Δεν είναι τυχαίο που ο Διευθυντής ονομάζεται Gradgrind, καθώς η λέξη grind στην Αγγλική γλώσσα σημαίνει «αλέθω», «τρίβω» και «κονιορτοποιώ», ρήματα που μαρτυρούν την επιθετικότητα του Διευθυντή και την διαδικασία που ακολουθεί για την εξάλειψη της παιδικής φαντασίας. Εκτός αυτού, όπως αναφέρεται στο κείμενο, ο Διευθυντής κουβαλάει πάντα μαζί του μια ζυγαριά κι έναν πίνακα με την προπαίδεια, “έτοιμος να ζυγίσει και να μετρήσει κάθε κομμάτι ανθρώπινης φύσης” (Dickens 2007: 23). Η ιδέα ότι υπάρχουν εργαλεία που μπορούν πολύ εύκολα να κατατάξουν και να ταξινομήσουν τα ανθρώπινα όντα σύμφωνα με κάποιες προδιαγραφές μας γυρνάει πίσω στο Φουκώ, που αποκαλεί την πειθαρχεία “τέχνη ταξινόμησης” (Foucault 1977: 146). Αν μια συγκεκριμένη ανθρώπινη φύση δεν είναι το κατάλληλο ποσό, μέγεθος κλπ, τότε η συνταγή των Γεγονότων και του ξεριζώματος της φαντασίας είναι η κατάλληλη τεχνική για να εξασφαλίσει την “κανονικοποίηση”. Αυτή η διαδικασία, όπως λέει ο αφηγητής του Dickens, είναι υποκατάστατο για την τρυφερή νεανική φαντασία που επρόκειτο να απομακρύνουν δια της βίας. Σύμφωνα με το Διευθυντή του σχολείου, πρέπει να απορρίψουν τη λέξη “Φαντασία” (Fancy) εντελώς. «Δε θα έχετε καμία σχέση με αυτήν. Δεν πρέπει να έχετε στην κατοχή σας οτιδήποτε αντιβαίνει με τα Γεγονότα, είτε είναι ένα χρηστικό είτε ένα διακοσμητικό αντικείμενο» (Dickens 2007: 30). Όταν ο κυβερνητικός αξιωματούχος ρωτά αν πρέπει μια ταπετσαρία να αναπαριστά άλογα, η σωστή απάντηση είναι "όχι", αφού για αυτόν, ένα άλογο δεν περπατά "επάνω και κάτω στους τοίχους των δωματίων στην πραγματικότητα" (Dickens 2007: 29) .

Αυτό που μπορεί να φανεί καθαρά από όλη την διδαχή τους, είναι ότι η κυβέρνηση απαγορεύει όλες τις φανταστικές πράξεις, ό,τι δηλαδή δεν μπορεί να αποδειχθεί στην πραγματικότητα και ό, τι ξεπερνάει τη μαθηματική λογική. Η τέχνη, λοιπόν, όταν δεν συνδυάζεται με την λογική και τα γεγονότα, είναι απορριπτέα. Ούτε λουλούδια επιτρέπονται στις μοκέτες και τα χαλιά, καθώς στην πραγματικότητα δεν πατάμε τα λουλούδια, όπως δεν επιτρέπονται και πουλιά που δεν πετάνε στην περιοχή όπου ζει κάποιος. Αντίθετα, αυτό που προτείνεται ως «νέα ανακάλυψη» είναι η χρήση ταπετσαρίας όπου θα απεικονίζονται διάφοροι μαθηματικοί τύποι και μάλιστα στα βασικά χρώματα (Dickens 2007: 29). Ο Dickens εδώ παραθέτει αυτό το υπερβολικό παράδειγμα για να δείξει στους αναγνώστες του το πόσο παράλογη είναι η πρόταξη των «γεγονότων» απέναντι στη φαντασία. Η τέχνη, λοιπόν, όπως και η φαντασία, ξεφεύγει από τους στόχους της νέας παιδαγωγικής μεθόδου του κυβερνητικού εκπροσώπου, και οι μαθητές λαμβάνουν σαφείς εντολές που τους απαγορεύουν και τα δύο.

Για τον κυβερνητικό αξιωματικό η φαντασία είναι μια εγκληματική πράξη, αυτό που ο George Orwell θα ονομάσει αργότερα thoughtcrime, αφού το απαγορεύει επίσημα. Αυτό που κάνει ο κυβερνητικός αξιωματούχος δεν είναι απλώς να δώσει οδηγίες ή να μεταβιβάσει τη σοφία του, αλλά κάνει μάλλον αυτό που εξηγεί η Hannah Arendt στο βιβλίο της Οι Καταβολές του Ολοκληρωτισμού: κυβερνάει με «διάταγμα» (Arendt 1962: 243). Είναι αλήθεια ότι ο Dickens παρουσιάζει αυτόν τον υπάλληλο και τη «νέα ανακάλυψη» ως βασισμένο στη λογική, αλλά η μορφή που δίνει στον λόγο, καθιστώντας το μια λατρεία της πραγματικότητας, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δημιουργεί ένα είδος «ψευδομυστικισμού», χαρακτηριστικό της «γραφειοκρατίας όταν γίνεται μια μορφή κυβέρνησης» (Arendt 1962: 245).

Βέβαια, δεν είναι όλοι οι χαρακτήρες υπέρμαχοι αυτής της «νέας ανακάλυψης». Αντίθετα, ο Dickens τους περιγράφει έτσι ώστε να καταλαβαίνει ο αναγνώστης ότι είναι θύματα μιας πόλης που μοιάζει να είναι γεμάτη με χώρους εγκλεισμού. Οι περισσότεροι χαρακτήρες του μυθιστορήματος, μαθητές και ενήλικες, φαίνονται εγκλωβισμένοι μέσα σε μια σκοτεινή ημιαστική πόλη γεμάτη καπνό και στάχτη. Κυρίαρχα μέρη της πόλης Coketown, είναι το κλειστοφοβικό σχολείο, η τράπεζα, και ένα εργοστάσιο που ποτέ δε θα μάθουμε τι παράγει, και στο οποίο εργάζεται η μισή πόλη.

«[Η Coketown] ήταν φτιαγμένη από μεγάλους δρόμους οι οποίοι έμοιαζαν μεταξύ τους, και από άλλους μικρούς δρόμους οι οποίοι έμοιαζαν ακόμη περισσότερο μεταξύ τους, στους οποίους κατοικούσαν άνθρωποι εξίσου όμοιοι ο ένας με τον άλλο, οι οποίοι έφευγαν κι επέστρεφαν στα σπίτια τους την ίδια ώρα, με τον ίδιο ήχο στα ίδια πεζοδρόμια, για να πάνε στην ίδια δουλειά, και για τους οποίους η κάθε μέρα θα ήταν η ίδια με την χθεσινή και την επόμενη, κι ο κάθε χρόνος αντίστοιχος του προηγούμενου και του επόμενου» (Dickens 2007: 50).

Η πόλη αυτή, λοιπόν, περιγράφεται ως ένας μονότονος λαβύρινθος και οι κάτοικοί της ως αυτοματοποιημένα σώματα που έχουν προγραμματιστεί για να εκτελούν τις ίδιες αυτοματοποιημένες κινήσεις. Δεν υπάρχει περιθώριο παρέκκλισης, καθώς δεν υπάρχει το περιθώριο της φαντασίας. Οι άνθρωποι αυτοί, με απλά λόγια, δεν μπορούν να φανταστούν μια εναλλακτική ζωή, δεν μπορούν να παρεκκλίνουν από την επικρατούσα φόρμα ζωής.

Ο χαρακτήρας που όντως παρεκκλίνει από τους κάτοικους της Coketown είναι η μικρή Sissy Jupe, η οποία είναι η μόνη που αντιτίθεται στη νοοτροπία του Διευθυντή. Η Sissy έχει έντονη φαντασία, και ο πατέρας της είναι αναβάτης σε άλογο στο τσίρκο. Βέβαια αυτή δεν είναι δουλειά για τον κ. Gradgrind και γι’ αυτό τη συμβουλεύει να λέει ότι ο πατέρας της είναι πεταλωτής, κτηνίατρος, και κάποιο αντίστοιχο επάγγελμα που βασίζεται στο “ρεαλισμό”. Όμως η Sissy δεν μπορεί να συμβιβαστεί με το νέο ήθος, καθώς έχει μάθει να σκέφτεται ελεύθερα. Δεν είναι τυχαίο ότι η Sissy είναι η μόνη που στο τέλος βρίσκει την ευτυχία, κι αυτό το κατορθώνει μέσα από τη λογοτεχνία και τα παραμύθια, τα οποία διαβάζει σε παιδιά, και γίνεται μια storyteller για “να ομορφύνει τη ζωή των μηχανημάτων και της πραγματικότητας με αυτές τις φανταστικές χάρες και απολαύσεις, χωρίς τις οποίες η καρδιά των νηπίων θα μαραθεί…” (Dickens 2007: 430-1)

Σε αντίθεση με τη Sissy, η κόρη του Διευθυντή, η Louisa, δεν έχει πρόσβαση σε βιβλία μυθοπλασίας, καθώς ο πατέρας της τα έχει απαγορέψει. Η Louisa ανατρέφεται αποκλειστικά με τα «γεγονότα», με βιβλία επιστημονικά και φιλοσοφικά, και όλα τα υπόλοιπα θεωρούνται χάσιμο χρόνου. Μάλιστα, η νεαρή

πείθεται στο να παντρευτεί έναν «συναισθηματικά άδειο» και μεσήλικα τραπεζίτη, και να είναι καταδικασμένη σε μια σχέση χωρίς αγάπη (Dickens 2007: 40). Σύμφωνα με τον πατέρα της, ο οποίος είναι και ο ίδιος «συναισθηματικά άδειος», ο γάμος μεταξύ των δύο είναι απόλυτα λογικός και δεν βρίσκει τον λόγο γιατί αυτό να μην είναι συνταγή επιτυχίας. Ο Dickens θέτει τα γεγονότα και τη λογική όχι μόνο ενάντια στη φαντασία, αλλά και στο συναίσθημα, και βάζει τη Λουίζα στο τέλος να κατηγορεί τον πατέρα της, γιατί την μεγάλωσε με τέτοιον τρόπο, που κατέληξε δυστυχής:

«Πώς μπόρεσες να μου δώσεις τη ζωή και να πάρεις από εμένα όλα τα ανεκτίμητα πράγματα που την ανυψώνουν από την κατάσταση του συνειδητού θανάτου; Πού είναι οι χάρες της ψυχής μου; Πού είναι τα συναισθήματα της καρδιάς μου; Τι έκανες, ω, Πατέρα, τι έκανες, με τον κήπο που θα έπρεπε κάποτε να ανθίσει, σε αυτή τη μεγάλη ερημιά;»

(Dickens 2007: 317).

Η Λουίζα, όπως αποκαλύπτει ο αφηγητής στην τελευταία σελίδα, ποτέ δεν κατάφερε να ξαναφτιάξει τη ζωή της, και ποτέ δεν κατάφερε να νοιώσει τις χαρές που θα μπορούσε να της επιφυλάσσει η ζωή. Μέσα από το χαρακτήρα της, ο Dickens δείχνει στους αναγνώστες την σημασία της τέχνης, της φαντασίας και της αγάπης, τα βασικά συστατικά, για εκείνον, για μια χαρούμενη ζωή.

Το εξαιρετικό αυτό κείμενο αναφέρεται και σε πολλά άλλα σημαντικά ζητήματα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τροφή για διάλογο και σκέψη σε μαθητές όλων των τάξεων. Για το συγκεκριμένο project, επιλέχθηκε να εστιάσουμε στο χώρο του σχολείου και την παράλογη πολιτική που ακολουθείται από τους παιδαγωγούς του. Η τεχνική του storytelling είναι κατάλληλη για το συγκεκριμένο project, καθώς γίνονται σαφείς αναφορές στο κείμενο που εστιάζουν στην αξία του για την ανθρώπινη φύση. Άλλωστε, και η σύγχρονη παιδαγωγική έχει εστιάσει στην αξία της τέχνης της αφήγησης και γενικά της λογοτεχνίας. Όπως αναφέρει ο μεγάλος ψυχολόγος Jerome Bruner:

«Η αφηγηματική μυθοπλασία δημιουργεί πιθανούς κόσμους» και «η τέχνη του πιθανού είναι επικίνδυνη τέχνη. Πρέπει να λάβει υπόψη της τη ζωή όπως τη γνωρίζουμε, αλλά να μας αποξενώσει από αυτήν αρκετά ώστε να μας προκαλέσει να σκεφτούμε εναλλακτικές πέραν από αυτή. Μας παρηγορεί και ταυτόχρονα μας προκαλεί. Τελικά, έχει τη δύναμη να αλλάξει αυτό που έχουμε συνηθίσει ως αληθινό, ως κανονιστικό.»

(Bruner 2002: 94)

Τα λόγια του Bruner θα ήταν αρκετά για να κάνουν τον κ. Gradgrind και τους ομοϊδεάτες τους να απαγορέψουν όλα τα λογοτεχνικά βιβλία. Οι μαθητές και οι κάτοικοι της Coketown δεν πρέπει να σκέφτονται ότι υπάρχει κάποιος διαφορετικός κόσμος από τον δικό τους. Οι αυτοματοποιημένες μηχανές παραγωγής πρέπει να μείνουν ως έχουν, για να συνεχίσει η ανοδική πορεία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.

Επιστρέφοντας στο storytelling project, πρέπει να ειπωθεί ότι ακολουθεί τεχνικές αφήγησης, ενεργητικής ακρόασης, και θεάτρου στην εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα, έχει σχεδιαστεί για τάξη εκμάθησης Αγγλικής Γλώσσας επιπέδου τουλάχιστον Α2, αλλά μπορεί να μεταφραστεί και να διδαχθεί σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού. Ανάλογα με την τάξη και το μάθημα, οι στόχοι του μαθήματος θα αλλάζουν. Μπορεί κάποιος να επικεντρωθεί στο λεξιλόγιο, στον προφορικό και γραπτό λόγο, όπως και στο θέμα της πειθαρχίας, της φαντασίας, των συναισθημάτων, αλλά και της εξουσίας.

Η διαδικασία που ακολούθησα είναι η εξής: πρώτα επέλεξα ένα κεφάλαιο από το βιβλίο του Dickens, και συγκεκριμένα το «Murdering the Innocents», ή αλλιώς «Η Δολοφονία των Αθώων». Απλοποίησα τη γλώσσα και έκανα μια προσαρμογή στους χαρακτήρες. Έπειτα, έψαξα να βρω εικόνες για τη δημιουργία αυτοσχέδιου εικονογραφημένου βιβλίου σύμφωνα με τις έννοιες/εικόνες που ήθελα να εστιάσω. Αυτό μπορεί να γίνει σε μεγάλο Α3 χαρτί ή και σε PowerPoint presentation, ανάλογα με το πώς θέλει η εκπαιδευτικός να οργανώσει την τάξη της. Η πρότασή μου είναι να κάθεται σε μια καρέκλα και οι μαθητές να είναι στο πάτωμα, πάνω σε χαλιά/στρωματάκια. Η εκπαιδευτικός θα έχει το κείμενο στα χέρια της και θα το διαβάζει, ενώ παράλληλα θα δείχνει το κάθε φύλλο με τις εικόνες και κάποιες προτάσεις για να βοηθιούνται οι μαθητές. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο ρόλος της εκπαιδευτικού θα είναι περισσότερο ρόλος εμψυχωτή.

Για το project θα χρειαστούν τρείς ώρες διδασκαλίας, οι οποίες θα χωριστούν ως εξής:

1^η ώρα: Πριν την ανάγνωση, η εκπαιδευτικός θα παίξει ένα παιχνίδι για να εισαγάγει τους μαθητές στο θέμα. Μπορεί να τους πει ότι δεν έχουν ονόματα, αλλά μόνο αριθμούς, όπως και στο μυθιστόρημα του Dickens, κι έτσι τους βάζει από τώρα σε έναν μικρό ρόλο. Τους ενημερώνει ότι θα παίξουν το παιχνίδι των γεγονότων. Αν αυτό που λέει η εκπαιδευτικός είναι γεγονός, τότε χτυπάνε τα χέρια τους. Αν δεν είναι γεγονός, χτυπάνε το θρανίο. Εδώ η εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει τα δικά της «γεγονότα». Εγώ επέλεξα κάποια τυχαία, και άλλα που αναφέρονται μέσα στο βιβλίο. Αυτά που επέλεξα είναι τα εξής:

1. Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα της Ελλάδας.

2. Δύο και δύο μας κάνουν τέσσερα.

3. Τα πορτοκάλια είναι φρούτα.

4. Το κόκκινο είναι το καλύτερο χρώμα.

5. Τα άλογα μπορούν να πετάξουν.

6. Τα σκυλιά περπατάνε σε τοίχους.

7. Η μαγεία είναι αληθινή.

8. Οι γάτες μπορούν να μιλήσουν.

9. Τα κορίτσια είναι καλύτερα από τα αγόρια.

10. Η φαντασία δεν είναι πραγματική.

Όταν αντιληφθούν ότι δεν συμφωνούν όλοι σε όλα, μπορεί να γίνει μια συζήτηση σχετικά με την έννοια «γεγονός», ανάλογα με την τάξη.

Έπειτα θα γίνει η ανάγνωση κατά την οποία η εκπαιδευτικός θα κάνει συχνές παύσεις όπου οι μαθητές θα καλούνται να συνεχίσουν την πρότασή της ή να απαντήσουν σε ερωτήσεις. Αν υπάρχει χρόνος, μπορεί να γίνει μία συζήτηση.

2^η ώρα: Σε περίπτωση που οι ώρες δεν είναι συνεχόμενες, η εκπαιδευτικός θα ξαναδείξει στους μαθητές το εικονογραφημένο βιβλίο και θα τους ρωτήσει τι θυμούνται. Σε κάθε περίπτωση, θα τους ρωτήσει για τον τίτλο του βιβλίου αλλά και του κεφαλαίου. Το μάθημα θα συνεχίσει με την αναγραφή του ονόματος της πόλης στον πίνακα και οι μαθητές θα ερωτηθούν για το πώς φαντάζονται αυτήν την πόλη. Η εκπαιδευτικός θα γράψει τις προτάσεις τους στον πίνακα. Έπειτα, στο άλλο μισό του πίνακα, θα κολλήσει τις φωτογραφίες των χαρακτήρων του μυθιστορήματος και θα ζητήσει από τους μαθητές να προτείνουν λέξεις που πιθανόν σχετίζονται με τους χαρακτήρες.

Στη συνέχεια οι μαθητές θα μπούνε σε ρόλο. Ο κάθε μαθητής θα πάρει μια κάρτα με το όνομα ενός χαρακτήρα και θα περπατήσει στην αίθουσα σαν να είναι εκείνος, χωρίς να λέει κάτι. Οι μαθητές προσπαθούν να μαντέψουν ποιον χαρακτήρα έχουν οι συμμαθητές τους, και σιγά σιγά θα αρχίσουν να έχουν επαφή με τους άλλους χαρακτήρες. Η εκπαιδευτικός τους παρακινεί να δείξουν πιο έντονα τις κινήσεις των χαρακτήρων, και τον τρόπο με τον οποίο κοιτάνε τους άλλους. Στο τέλος, όλοι αποκαλύπτουν το ρόλο τους και συζητάνε. Στην επόμενη άσκηση οι μαθητές κάθονται σε ένα σημείο και λειτουργούν σε ρόλο. Η εκπαιδευτικός μπορεί να τους πει τα εξής: «Ο χαρακτήρας σας διαβάζει ένα βιβλίο. Τι βιβλίο είναι αυτό;» «Ο χαρακτήρας σας βλέπει τηλεόραση. Τι βλέπετε;» «Είστε μόνοι στο σπίτι σας. Αισθάνεστε λίγο στεναχωρημένοι. Γιατί; Κλείστε τα μάτια. Κάποιος ή κάτι σας έκανε να αισθανθείτε θλίψη. Δε σας αρέσει αυτό. Θέλετε να αισθανθείτε καλύτερα. Τι σκέφτεστε; Τι μπορεί να σας κάνει να αισθανθείτε καλύτερα; Σκεφτείτε αυτό που μπορεί να σας κάνει χαρούμενους.» Μετά από αυτήν την άσκηση φαντασίας/οραματισμού, μπορούν να σηκωθούν και να ξαναπερπατήσουν, να κοιτάξουν τους άλλους χαρακτήρες, να κάνουν κινήσεις κλπ.

Στην επόμενη άσκηση όλοι οι ίδιοι χαρακτήρες ενώνονται και οι μαθητές σε ομάδες χαρακτήρων συζητάνε για το ρόλο τους. Τους δίνεται ένα χαρτί με το περίγραμμα ενός ανθρώπου (role on the wall) και η εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει τι άλλο θα υπάρχει στο χαρτί, ανάλογα με το μάθημα και το στόχο του. Ενδεικτικά, για μάθημα Αγγλικής γλώσσας, μπορεί να γίνει το εξής:

Η εκπαιδευτικός θα δώσει για το σπίτι γραπτή άσκηση, στην οποία οι μαθητές θα κληθούν να γράψουν τις σκέψεις του σχετικά με τους χαρακτήρες (περίπου 100 λέξεις). Οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν κάτι σαν τα παρακάτω:

α. Ημερολόγιο: έχει τελειώσει μια δύσκολη ημέρα. Παίρνεις το ημερολόγιο για να γράψεις για την ημέρα σου. Πώς ήταν; Πού πήγες; Με τι ασχολήθηκες; Έγινε κάτι που σε προβλημάτισε ή σε έκανε να νιώσεις όμορφα;

β. Πρόγραμμα ημέρας: μόλις ξύπνησες και είσαι στο δωμάτιό σου. Παίρνεις το σημειωματάριό σου και γράφεις για την ημέρα που θα έρθει. Τι θέλεις να κάνεις σήμερα; Τι δε θέλεις; Έχει κάτι το ιδιαίτερο αυτή η μέρα; Σε προβληματίζει κάτι; (Η επιλογή αυτή μπορεί να δοθεί στο μάθημα της Αγγλικής γλώσσας, σε περίπτωση που οι μαθητές δεν γνωρίζουν καλά τους παρελθοντικούς χρόνους. Αλλιώς δεν είναι αναγκαία αυτή η περίπτωση).

3^η ώρα: Μαζεύονται σε ομάδες χαρακτήρων και διαβάζουν ο καθένας τι έχει γράψει. Έπειτα, κάνουν ένα συλλογικό κείμενο βασισμένο σε κοινά σημεία που τους προκαλούν το ενδιαφέρον. Θα χρειαστούν συνολικά 20 λεπτά γι’ αυτήν την άσκηση. Έπειτα, μπορούν να δείξουν με παντομίμα τις φάσεις της ημέρας για την οποία μιλάει ο χαρακτήρας. Καλό θα είναι σε προηγούμενα μαθήματα να έχουν εξοικειωθεί με τεχνικές παντομίμας. Στο τέλος, θα γίνει μια μικρή αναπαράσταση της ημέρας του χαρακτήρα. Για το κλείσιμο του project, μπορεί στο τέλος οι μαθητές σε κύκλο να πουν πως νιώθουν σχετικά με την εμπειρία τους.

Όλα όσα προτείνω παραπάνω μπορούν να προσαρμοστούν για οποιοδήποτε βιβλίο, όπως και να διανθιστούν με περισσότερες δραστηριότητες για να γίνουν ένα μεγαλύτερο project. Στις επόμενες σελίδες παραθέτω το picture book που έφτιαξα. Δε χρειάζεται να είναι κάτι πολύ περίπλοκο, αν και η καλή αισθητική του εικονογραφημένου βιβλίου θα επηρεάσει θετικά τους μαθητές. Το βασικό συστατικό επιτυχίας για ένα τέτοιο project είναι η φαντασία από μέρους των εκπαιδευτικών που θα κληθούν να δημιουργήσουν ένα δικό τους βιβλιαράκι και να φτιάξουν τις δικές τους ασκήσεις. Ίσως η προετοιμασία να πάρει αρκετό χρόνο, αλλά είναι κάτι που θα μπορούν να εμπλουτίζουν κάθε χρόνο και να το χρησιμοποιούν σε πολλά τμήματα και τάξεις. Βέβαια, υπάρχουν και έτοιμα βιβλία που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι εκπαιδευτικοί, αλλά με αυτή τη μέθοδο μπορούν να δημιουργήσουν κάτι που να είναι άμεσα συνδεδεμένο με το περιεχόμενο και τους στόχους του μαθήματός τους.

Βιβλιογραφία

Arendt, H. (1962). The Origins of Totalitarianism. Cleveland: Meridian Books.

Bruner, Jerome S. (2002). Making Stories. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

Dickens, C. (2007). Hard Times. New York: Simon & Schuster.

Foucault, M. (1995). Discipline and Punish: The Birth of the Prison. Trans. Alan Sheridan. New York: Vintage Books.

________ , M. (1978). The History of Sexuality Volume I: An Introduction. Trans. Robert Hurley. New York: Pantheon Books.

Egan, K. and Judson, G. (2016). Imagination and the engaged learner: Cognitive Tools for the Classroom. New York: Teachers College Press.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved