ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ISSN: 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 22 Μαρτίου 2019

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

της

Δρ. Χρυσούλας Κεχαΐδου

Περίληψη

Η σύγχρονη εκπαίδευση, αλλά και το σύγχρονο, ανοιχτό στην τοπική κοινότητα σχολείο, απαιτεί την ύπαρξη στελεχών-σύγχρονων ηγετών, οι οποίοι πρέπει να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στο σκοπό, στις περιστάσεις και στους ανθρώπους, αλλά και δρώντας μετασχηματιστικά και διαμορφωτικά με βάση το όραμα πρέπει να τείνουν στην υιοθέτηση ενός δημοκρατικού-συμμετοχικού στιλ ηγετικής συμπεριφοράς. Η αναγνώριση του σημαντικού ρόλου της ηγεσίας στην αναβάθμιση του επιπέδου της παρεχόμενης εκπαίδευσης έχει οδηγήσει στην αναζήτηση τρόπων ανάπτυξης ηγετικών ικανοτήτων των στελεχών.

Κύριο χαρακτηριστικό της μεταβολής του περιβάλλοντος, που σχετίζεται με το σχολείο, είναι η αλματώδης και συνεχής αύξηση της γνώσης και της πληροφορίας, που απαξιώνει ταχύτατα τις παρεχόμενες γνώσεις και δεξιότητες και θέτει σε αμφισβήτηση τον ρόλο του σχολείου, ως βασικού κοινωνικού θεσμού. Η αστάθεια και η αβεβαιότητα του περιβάλλοντος καθιστούν απαραίτητο το σχολείο να αποκτήσει ευέλικτη δομή καθώς και ευέλικτη και ευπροσάρμοστη ηγεσία.

Στην εποχή αυτή που όλα αλλάζουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα γίνεται επιτακτικότερη η ανάγκη για αποτελεσματική ηγεσία στην εκπαίδευση. Ένας αποτελεσματικός ηγέτης προσδίδει κατευθύνσεις υλοποίησης του εκπαιδευτικού έργου που πρέπει να γίνει, εμπνέει εμπιστοσύνη σχετικά με το πρόσωπό του και ενισχύει την κινητοποίηση των εκπαιδευτικών να καταβάλλουν όλη τους την ενέργεια, για την επίτευξη των στόχων της εκπαίδευσης. Ο αποτελεσματικός ηγέτης εμπνέει εμπιστοσύνη στους υφισταμένους του γιατί οι αποφάσεις που λαμβάνει είναι ύστερα από σκέψη και μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης. Ο ηγέτης θέτει ενεργό ρόλο στα μέλη της ομάδας του, επιβραβεύοντας τις επιτυχίες, παρέχοντας όραμα και επικοινωνώντας και αναλαμβάνοντας τυχόν ρίσκο για την κάθε δραστηριότητα που πρέπει να υλοποιηθεί, καθώς και τις ευθύνες και τα καθήκοντα του κάθε μέλους ως προς την υλοποίηση των στόχων της εκπαίδευσης.

Οι ηγέτες στον χώρο της εκπαίδευσης πρέπει να επιδεικνύουν υψηλό επίπεδο νοητικών και τεχνικών δεξιοτήτων συνδεδεμένων με τον σκοπό της εκπαίδευσης. Επίσης πρέπει να συμπληρώνονται από υψηλό επίπεδο συναισθηματικής νοημοσύνης, δηλαδή ικανοτήτων αυτεπίγνωσης, αυτοδιαχείρισης, κοινωνικής επίγνωσης και διαχείρισης σχέσεων.

Δρ. Χρυσούλα Δ. Κεχαΐδου

Εκπαιδευτική Ηγεσία

Η έννοια της «εκπαιδευτικής» ηγεσίας προσδιορίζεται μέσα από συγκεκριμένες λειτουργίες και πρακτικές. Στο χώρο της εκπαίδευσης, υπάρχει ένας ιδιαίτερος τύπος ηγεσίας, όπου ο ρόλος της διοίκησης και της ηγεσίας είναι να στηρίζει, να καθοδηγεί, να βοηθά την διδασκαλία και τη μάθηση που αποτελεί το βασικό έργο των εκπαιδευτικών οργανισμών. Η εκπαιδευτική ηγεσία θεωρείται ότι «εστιάζει στις συμπεριφορές των εκπαιδευτικών κατά την συμμετοχή τους σε δραστηριότητες οι οποίες επηρεάζουν άμεσα την ανάπτυξη των μαθητών».(Leithwood & Duke,1999:47). Aν και η βασική εστίασή του είναι στην κατεύθυνση της επιρροής και όχι στη φύση και στην πηγή της οι περισσότερες προσεγγίσεις για την εκπαιδευτική ηγεσία θεωρούν ότι οι ηγέτες αντλούν δύναμη εξουσίας και επιρροής τους από τις διοικητικές θέσεις, αλλά και από την εξειδικευμένη γνώση την οποίαν κατέχουν, ότι επειδή επιλέγονται για τις θέσεις αυτές και με βάση τις εξειδικευμένες σπουδές τους. Υπάρχουν όμως και προσεγγίσεις που θεωρούν ότι οι «εκπαιδευτικοί» ηγέτες δεν είναι μόνο οι Διευθυντές και τα τοπικά στελέχη της εκπαίδευσης, αλλά και πολλοί εκπαιδευτικοί των σχολείων.

Η «εκπαιδευτική» ηγεσία εκδηλώνεται μέσα από συγκεκριμένες λειτουργίες και πρακτικές. Σύμφωνα με τους Hallinger & Murphy (1985), η «εκπαιδευτική» ηγεσία συνίσταται σε τρεις προσεγγίσεις οι οποίες επαληθεύτηκαν και εμπειρικά ότι αναβαθμίζουν την παρεχόμενη εκπαίδευση στους μαθητές: α) τον ορισμό της αποστολής του σχολείου β) τη διαχείριση του εκπαιδευτικού προγράμματος και γ) τη βελτίωση του σχολικού κλίματος. Επίσης ο Southworth (2002) επικεντρώνεται σε τρεις αποτελεσματικές στρατηγικές της «εκπαιδευτικής» ηγεσίας: α) παροχή προτύπων, β)παρακολούθηση και γ) ανταλλαγή απόψεων για επαγγελματικά θέματα.

Ως αποτελεσματική ηγεσία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η διαδικασία επιρροής της σκέψης, της δράσης, των στάσεων και των συμπεριφορών μιας ομάδας ατόμων (τυπική ή άτυπη) από ένα άτομο, με αποτέλεσμα ηθελημένα και πρόθυμα και με την κατάλληλη συνεργασία, να συμμετέχουν από κοινού στην αποτελεσματική υλοποίηση στόχων με σκοπό την πρόοδο και την ευημερία.

Η ποιότητα στην άσκηση ηγεσίας έχει αναγνωριστεί ως καθοριστικός παράγοντας στη δημιουργία ήθους και κλίματος που επιτρέπουν στη σχολική μονάδα να λειτουργήσει με καλύτερα αποτελέσματα.

Διοικητική ηγεσία

Υπάρχει μια προσέγγιση που ταυτίζει την ηγεσία με τη διοίκηση (μάνατζμεντ) ή με καθορισμένες λειτουργίες της. Η ηγεσία είναι προσανατολισμένη «στις λειτουργίες, στους σκοπούς ή στις συμπεριφορές του ηγέτη και θεωρεί ότι αν οι λειτουργίες αυτές διεκπεραιωθούν αποτελεσματικά, η εργασία για τα υπόλοιπα μέλη του εκπαιδευτικού οργανισμού θα διευκολυνθεί» ».(Leithwood & Duke,1999:52-3).

Αν ταυτίζεται η ηγεσία με τη διοίκηση σύμφωνα με την προσέγγιση της εκδοχής αυτής και σύμφωνα με τον Caldwell, υπάρχει μια κυκλική διαδικασία με επτά λειτουργίες, στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνονται σε ικανοποιητικό βαθμό οι ηγέτες στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς: α) καθορισμός στόχων, β) εντοπισμός αναγκών, γ) ιεράρχηση προτεραιοτήτων, δ) σχεδιασμός, ε) χρηματοδότηση, στ) εφαρμογή, ζ) αξιολόγηση.(Caldwell, 1992:16-17).

Οι Myers & Murphy με κύριο στόχο την λειτουργία του ελέγχου, εντοπίζουν έξι ηγετικές πρακτικές: α) εποπτεία, β) έλεγχο των εισροών (μετακινήσεις εκπαιδευτικών) γ) έλεγχο συμπεριφορών (περιγραφή καθηκόντων δ) έλεγχο εκροών (μαθητικές εξετάσεις) ε) επιλογή-κοινωνικοποίηση και στ) έλεγχο του περιβάλλοντος (ανταπόκριση της κοινωνίας). (Myers & Murphy,1995:14). Σύμφωνα με τις πρώτες τέσσερες κυρίως λειτουργίες περιγράφουν καλύτερα τον ηγετικό προσανατολισμό των Διευθυντών σχολείων και των Προϊσταμένων Διευθύνσεων και πρώην Γραφείων του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, διότι σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο βασικό έργο τους είναι η εποπτεία και ο έλεγχος. Επίσης οι έρευνες των Σαΐτη, Τσιαμάση και Χατζή (1997:75) με βάση ερωτηματολόγιο για διερεύνηση των αντιλήψεων των διευθυντών για τον ρόλο τους, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο διευθυντής δεν αποτελεί πρότυπο του μάνατζερ-ηγέτη, αλλά του παραδοσιακού γραφειοκράτη, αφού περιορίζεται στο πλαίσιο του νόμου που τον θέλει κυρίως εκτελεστικό όργανο της σχολικής διοίκησης.

Μετασχηματιστική ηγεσία

Σύμφωνα με τις απόψεις του Burns και του Bass οι «οι ηγέτες είναι άνθρωποι που προπορεύονται και είναι γενικά αφοσιωμένοι στη βαθιά αλλαγή του εαυτού τους και των οργανώσεων που ηγούνται. Ηγούνται μέσα από την ανάπτυξη νέων ικανοτήτων, δεξιοτήτων, αντιλήψεων, και μπορούν να προέλθουν από οποιαδήποτε θέση του οργανισμού».(Leithwood, Jantzi &Steinbach,1999:9). Πηγή της δύναμης επιρροής των ηγετών δεν είναι τόσο η διοικητική θέση όσο τα ίδια τα άτομα του εκπαιδευτικού οργανισμού, τα οποία αποδίδουν τη δύναμη σε αυτούς που διαθέτουν τις ικανότητες να τους εμπνεύσουν, ώστε να στρατευτούν στην επιδίωξη των κοινών στόχων.

Ο Leithwood (1994) προσδιορίζει οκτώ διαστάσεις της μετασχηματιστικής ηγετικής πρακτικής στην εκπαίδευση:

-δημιουργία οράματος του εκπαιδευτικού οργανισμού,

-προσδιορισμός στόχων,

-παροχή διανοητικής παρακίνησης,

-προσφορά εξατομικευμένης υποστήριξης,

-παροχή προτύπων για τις βέλτιστες πρακτικές και τις αξίες του οργανισμού,

-καλλιέργεια προσδοκιών υψηλής απόδοσης,

-διαμόρφωση μιας γόνιμης σχολικής κουλτούρας,

-ανάπτυξη δομών που διευκολύνουν τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.

Ο τύπος αυτός ηγεσίας ταιριάζει καλύτερα σε εκπαιδευτικούς οργανισμούς που επιδιώκουν την καινοτομία και την αλλαγή ενώ παράλληλα επιδιώκουν και την απαραίτητη αυτονομία. Οι ηγέτες όμως στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πρωτίστως φροντίζουν για την πιστή εφαρμογή αποφάσεων που λαμβάνονται σε κεντρικό επίπεδο. Σύμφωνα με τον Ιορδανίδη, η πολύπλοκη εκπαιδευτική νομοθεσία το δύσκαμπτο συγκεντρωτικό σύστημα και ο επιτακτικός χαρακτήρας των καθημερινών προβλημάτων αλλοτριώνουν τη σκέψη και το όραμα των στελεχών και δεν τους αφήνουν τα περιθώρια και τη δύναμη να αναπτύξουν το εκπαιδευτικό έργο που έχουν οραματιστεί(2002:236-6). Αλλά και η Χατζηπαναγιώτου (2001:150) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι εκπαιδευτικοί και οι διευθυντές βρίσκονται σε ένα τέλμα, πολλοί λίγοι έχουν ή προωθούν ένα εκπαιδευτικό όραμα για τη σχολική μονάδα όπου εργάζονται, και επαφίενται στην αλλαγή που θα έρθει από έξω.

Η μετασχηματιστική ηγεσία δύναται να εφαρμοστεί σε σχολικές μονάδες που έχουν διαμορφώσει τη λειτουργία τους με βάση το συνεργατικό πρότυπο διοίκησης, αλλά θα πρέπει να προωθηθεί η αυτοδιοίκηση των σχολικών μονάδων.

Ηθική Ηγεσία

Η ηθική ηγεσία εστιάζει «στις αξίες και τον ηθικό κώδικα του ηγέτη, και έτσι εξουσία και επιρροή πρέπει να προέρχονται από τις ισχύουσες αντιλήψεις σχετικά με το τι είναι σωστό ή λάθος.( Leithwood & Duke,1999:50-1). Ένα από τα βασικά θέματα που απασχολούν όσους διερευνούν τις οπτικές της ηγεσίας που σχετίζονται με την ηθική είναι οι αξίες και οι ηθικοί κώδικες που χρησιμοποιούνται από τους ηγέτες κατά τη λήψη των αποφάσεων και ο τρόπος με τον οποίο διευθετούνται οι συγκρούσεις μεταξύ αξιών. Ο Bush (2005:171) αναφέρεται στη διάκριση μεταξύ «πνευματικής» ηγεσίας, όπου οι ηγέτες ενεργούν βάσει αρχών «υψηλής τάξης»(θρησκευτικές πεποιθήσεις) και «ηθικής αυτοπεποίθησης» όπου οι ηγέτες ενεργούν με τρόπο διαχρονικά συνεπή προς ένα ηθικό σύστημα.(West-Burnham, 1997:239-41). Επίσης σύμφωνα με τους Evers & Lakomski (1991:186) επειδή οι διοικητικές δομές δεν είναι ηθικά ουδέτερες, στην εκπαίδευση απαιτούνται μορφές ηγεσίας που θα βασίζονται στην αρχή ότι οι αποφάσεις και η δράση πρέπει να έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, με την έννοια ότι θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της γνώσης, της «οργανωσιακής μάθησης».

Οι ηγέτες στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς θα πρέπει να είναι προσηλωμένοι στις δημοκρατικές αρχές, και ιδιαίτερα στις αρχές της συνεργασίας και της συμμετοχής. Όπως υιοθετήθηκαν και αναφέρονται στο Ν.1566/85 αποτελούν βασικές αξίες για πολλά από τα στελέχη της εκπαίδευσης και για τους εκπαιδευτικούς στο ελληνικό σύστημα. Καθώς επίσης η ισότητα των ευκαιριών πρόσβασης στην εκπαίδευση, ο δωρεάν και δημόσιος χαρακτήρας της εκπαίδευσης, η ισοτιμία μεταξύ στελεχών και εκπαιδευτικών με βάση την επιστημονική τους κατάρτιση, η αυτονομία στο εκπαιδευτικό έργο. (χατζηπαναγιώτου,2001:149. Φρειδερίκου & Φολερού-Τσερούλη,1991:172-3,182,250. Ιορδανίδης, 2002:194).

Συμμετοχική ηγεσία

Η συμμετοχική ηγεσία βασίζεται στην προώθηση της ομαδικής-συνεργατικής λήψης αποφάσεων. Το μοντέλο αυτό στηρίζεται σε τρία κριτήρια με βάση τρεις σχολές σκέψης για τη συμμετοχική ηγεσία: α) η συμμετοχή συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα του οργανισμού, β) η συμμετοχή επιβάλλεται με βάση τις δημοκρατικές αρχές γ) στο πλαίσιο της αυτοδιοίκησης, η δύναμη εξουσίας και επιρροής είναι δυνητικά διαθέσιμη στα εμπλεκόμενα μέλη (εκπαιδευτικούς, γονείς, μέλη της τοπικής κοινωνίας). (Leithwood & Duke,1999:52-3). Σύμφωνα με το Sergiovanni (1984:13) ο τύπος αυτός ηγεσίας συμβάλει στις καλές σχέσεις του εκπαιδευτικού προσωπικού και στη μείωση πίεσης στους προϊσταμένους. «Τα βάρη της ηγεσίας μπορούν να μειωθούν, αν οι λειτουργίες και ο ρόλος της ηγεσίας μοιράζονται».

Με τη συμμετοχική ηγεσία έχουμε βελτίωση της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας των σχολικών μονάδων. Όταν η ηγεσία ενθαρρύνει και προάγει το κλίμα συνεργασίας και τη συμμετοχή των εμπλεκομένων στη λήψη των αποφάσεων τότε λειτουργούν αποτελεσματικότερα οι σχολικές μονάδες.

Ενδεχομενική ηγεσία

Τα χαρακτηριστικά της ενδεχομενικής ηγεσίας είναι ότι εστιάζει στο «πώς οι ηγέτες ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες οργανωτικές συνθήκες ή στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ως συνέπεια, της ποιότητας και των προτιμήσεων των συνεργατών τους, των συνθηκών εργασίας και των σκοπών που επιδιώκονται» (Leithwood & Duke,1999:50-1). Στηρίζεται στην υπόθεση ότι κανένα στυλ ηγεσίας δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό σε όλες τις καταστάσεις και ότι οι προϊστάμενοι-ηγέτες μπορούν να αλλάζουν στιλ ηγεσίας και να αξιοποιούν πρακτικές οι οποίες να προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες καταστάσεις.

Η ηγεσία στην εκπαίδευση-πρακτική προσέγγιση

Οι θεωρητικές προσεγγίσεις καταλήγουν σε πρακτικές προτάσεις για την ενδεδειγμένη ηγετική συμπεριφορά. Σύμφωνα με πρόσφατη κωδικοποίηση της ηγετικής συμπεριφοράς στην εκπαίδευση, που βασίζεται στις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις, η οποία παρουσιάζεται στο κείμενο «Εθνικές Προδιαγραφές για Διευθυντές σχολείων» («National Standards for Headteachers ») (DFES,2004), η κωδικοποίηση αυτή, διακρίνει έξι άξονες ηγετικής συμπεριφοράς.

Έξι άξονες της ηγετικής συμπεριφοράς στην εκπαίδευση.

(προσαρμογή από Μπουραντά, 2002:377)

· Ηγέτης ενδυνάμωσης: παρακολούθηση, διαχείριση αλλαγών και πιέσεων του περιβάλλοντος, συσχέτιση εκπαίδευσης-κοινωνίας.

· Υπεύθυνος ηγέτης: λογοδοσία, ανάπτυξη υπευθυνότητας όλων και συνυπευθυνότητας.

· Εκπαιδευτικός ηγέτης: υλοποίηση της βασικής αποστολής και των σκοπών της εκπαίδευσης.

· Συμμετοχικός ηγέτης: Ανάπτυξη συνεργατικής κουλτούρας /προσωπική ανάπτυξη όλων.

· Διοικητικός ηγέτης: ανάπτυξη δομών, στρατηγικών, κουλτούρας, συστημάτων.

· Μετασχηματιστικός ηγέτης: Δημιουργία οράματος, σύνδεσή του με την «καθημερινότητα», προώθηση «αλλαγής».

Ηγετικές συμπεριφορές – Πρακτικές στην εκπαίδευση

Ο ηγέτης στο σχολείο:

Ως μετασχηματιστικός ηγέτης, διαμορφώνοντας το μέλλον.

- Διασφαλίζει ότι το όραμα είναι ξεκάθαρο, κατανοητό, αποδεκτό από όλους, σύμφωνα με τις αξίες και τις ανάγκες του σχολείου και της τοπικής κοινωνίας και συμβατό με τις αρχές της εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής.

- Εργάζεται στη σχολική κοινότητα για την υλοποίηση του οράματος και θέτοντας σαφείς κοινούς στόχους.

-Ενεργοποιεί τα μέλη και συνεργάζεται με αυτά για τη διαμόρφωση της κοινής κουλτούρας.

-Ηγείται της αλλαγής, στηρίζει τη δημιουργικότητα και προωθεί την καινοτομία.

Ως Εκπαιδευτικός ηγέτης:

-Διασφαλίζει με συνέπεια και σταθερότητα την λειτουργία του σχολείου στην ικανοποιητική μάθηση κάθε μαθητή, δίνοντας έμφαση στο διδακτικό έργο του σχολείου.

-Καλλιεργεί υψηλές προσδοκίες μάθησης και συμπεριφοράς/καταπολεμά τον εφησυχασμό.

Εξασφαλίζει κατάλληλες συνθήκες διδασκαλίας/μάθησης (ασφάλεια, αποτελεσματικότητα).

-παρακολουθεί, κατευθύνει, αξιολογεί και ανατροφοδοτεί το διδακτικό έργο.

-Προωθεί την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας για τη διδασκαλία/μάθηση.

Συνεργασία στο σχολείο με τους εκπαιδευτικούς:

-Αντιμετωπίζει όλους δίκαια, ισότιμα, με αξιοπρέπεια, σεβασμό και ενδιαφέρον, δημιουργώντας θετικό κλίμα.

-Διαμορφώνει συνεργατική κουλτούρα στο σχολείο και προωθεί συνεργασίες με άλλα σχολεία.

-Καλλιεργεί την ομαδικότητα, τη συνεργασία και τη συμμετοχική λήψη αποφάσεων.

-Ανταμείβει τους συνεργάτες του, άτομα ή ομάδες, αναγνωρίζοντας το έργο τους και επαινώντας την αξία τους είτε ανεπίσημα είτε επίσημα.

-Ενδυναμώνει τους συνεργάτες του, εμπνέοντας εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους.

Ως διοικητικός ηγέτης του εκπαιδευτικού οργανισμού:

-Φροντίζει για την αποτελεσματική λειτουργία του σχολείου με βάση τις θεωρίες της διοίκησης και με βάση το θεσμικό πλαίσιο.

-Φροντίζει για τη διαμόρφωση της ομαδικότητας, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης.

-Φροντίζει για τη βελτίωση του εξοπλισμού και των κτιριακών εγκαταστάσεων και την προσαρμογή τους στις απαιτήσεις του Προγράμματος Σπουδών.

-Φροντίζει για την αποδοτική αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων(ανθρώπινων, υλικών, οικονομικών, χρόνου)

-Αξιοποιεί αποτελεσματικά και αποδοτικά τις σύγχρονες τεχνολογίες για τη διοίκηση του σχολείου.

Ενδυνάμωση της σχολικής κοινότητας-συνεργασία με το εξωτερικό περιβάλλον:

-Αναπτύσσει στρατηγικές αντιμετώπισης ρατσιστικών και άλλων προκαταλήψεων.

-Προωθεί τη σύνδεση και συσχέτιση των μαθησιακών εμπειριών με την κοινωνική πραγματικότητα.

-Συνεργάζεται με φορείς της τοπικής κοινωνίας για την ακαδημαϊκή, πνευματική, κοινωνική, συναισθηματική ηθική και πολιτισμική ευημερία των μαθητών.

-Αναπτύσσει σχέσεις συνεργασίας με τους γονείς για τη στήριξη και βελτίωση της απόδοσης των μαθητών και την προσωπική τους ανάπτυξη.

-Συμβάλει στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης, προωθώντας καινοτομίες, αναπτύσσοντας συνεργασίες με άλλα σχολεία.

-Συνεργάζεται με άλλους φορείς για την υγεία και την ασφάλεια των μαθητών.

Ηγετικές ικανότητες στην εκπαίδευση

Δημιουργία οράματος, σύνδεσή του με την καθημερινότητα, προώθηση «αλλαγής-καινοτομιών»

-ικανότητα δημιουργίας οράματος.

-Ικανότητα ανάληψης πρωτοβουλιών και καθοδήγησης προς νέες κατευθύνσεις.

-Στρατηγική σκέψη και ικανότητα γρήγορης και αποτελεσματικής διαχείρισης προβλημάτων.

-Καλλιέργεια αίσθησης κοινού σκοπού

-Έμπνευση, πρόκληση, κινητοποίηση και ενδυνάμωση συνεργατών προς το όραμα.-

-Πειθώ και έμπνευση εμπιστοσύνης

-Διαφάνεια, πίστη στο όραμα και παροχή προτύπου

Καθοδήγηση διδασκαλίας και μάθησης και υλοποίηση των σκοπών της εκπαίδευσης.

-Ικανότητα έμπνευσης, ενθουσιασμού για το έργο της εκπαίδευσης.

-Ικανότητα εφαρμογής των αρχών και πρακτικών διδασκαλίας και μάθησης

-Ικανότητα προώθησης του διαλόγου για την αποτελεσματική διδασκαλία-μάθηση

-Ικανότητα ανάπτυξης σχετικών στρατηγικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων-δράσεων

-Αναγνώριση των επιτυχιών, χρήση επαίνου, αλλά και αμφισβήτηση της χαμηλής απόδοσης

Ανάπτυξη συνεργατικής κουλτούρας

-Ενσυναίσθηση και γνήσιο ενδιαφέρον για τους άλλους

-συνεργατικότητα, ομαδικότητα

-Ικανότητα καλλιέργειας σχέσεων συνεργασίας

-Ικανότητα να ακούει, ικανότητα επικοινωνίας

-Ικανότητα διαχείρισης των συγκρούσεων

-Ικανότητα αποδοχής υποστήριξης από όλους

Διοίκηση του οργανισμού, ανάπτυξη δομών, στρατηγικών, κουλτούρας, συστημάτων

-Οργανωτική επίγνωση

-Ικανότητα άσκησης καθημερινής διοίκησης

-Ικανότητα ανάθεσης διοικητικών καθηκόντων και παρακολούθησης της εκπλήρωσής τους

-Επιρροή

-Ικανότητα ιεράρχησης προτεραιοτήτων

-Ικανότητα λήψης τεκμηριωμένων αποφάσεων

-Δημιουργική σκέψη και ικανότητα ανάληψης πρωτοβουλιών

-Ικανότητα επίλυσης προβλημάτων

Ανάπτυξη αίσθησης ευθύνης-ανάπτυξη υπευθυνότητας και συνυπευθυνότητας όλων.

-Διαφάνεια, ειλικρίνεια, ακεραιότητα

-Πολιτική διορατικότητα και ικανότητα πρόληψης

-Ικανότητα κατανομής ευθυνών ανάλογα με τις ικανότητες, τις εμπειρίες και τις κλίσεις των εκπαιδευτικών

Ενδυνάμωση σχολικής κοινότητας, γονέων, φορέων τοπικής κοινωνίας

-Κοινωνική επίγνωση

-συνεργατικότητα, ανοιχτή επικοινωνία, ικανότητα να ακούει

-Ικανότητα αναγνώρισης της πολιτιστικής και κοινωνικής πολυμορφίας και της ποικιλίας της σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας

-Ικανότητα συμμετοχής σε ένα διάλογο που οδηγεί στην ανάπτυξη συνεργασιών και στη διαμόρφωση συναίνεσης για τις αξίες, πεποιθήσεις και υπευθυνότητες.

-Ικανότητα να δέχεται ανατροφοδότηση από την τοπική κοινωνία και να ενεργεί ανάλογα.

Σύμφωνα με τον Σαΐτη (2005) ένας διευθυντής σχολείου είναι αποτελεσματικός ηγέτης όταν έχει την ικανότητα:

· Να κατανέμει σωστά το έργο του σχολείου-διδακτικό και εξωδιδακτικό- μεταξύ των διδασκόντων. Η κατανομή των καθηκόντων τους να γίνεται σύμφωνα με τα προσόντα των διδασκόντων και ύστερα από δημοκρατική διαδικασία.

· Να παρακινεί τους εκπαιδευτικούς για την ανάληψη δημιουργικών πρωτοβουλιών. Ο αποτελεσματικός ηγέτης υποστηρίζει κάθε εκπαιδευτικό ατομικά και τον κάνει να αισθάνεται αξιόλογος.

· Να έχει ανοικτή επικοινωνία με όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας, όχι μόνο σε σχέση με την εκτέλεση των εργασιών, αλλά σε όλο το πλέγμα των ανθρώπινων σχέσεων. Η ευθύνη των διευθυντών – ηγετών είναι να εξασφαλίσουν όλες τις συνθήκες και να περιορίσουν τα εμπόδια της αποτελεσματικής επικοινωνίας, ώστε να μπορέσουν να καθοδηγήσουν, να υποκινήσουν, να ηγηθούν των συνεργατών τους.

· Να ενεργεί ως παράγοντας διοικητικής ανάπτυξης. Ο ρόλος του διευθυντή αναφέρεται στη διοικητική καθοδήγηση των συνεργατών του. Είναι αυτός που «μαθαίνει» κυρίως στους νέους εκπαιδευτικούς να εξελίσσονται σταδιακά ως προς τα διοικητικά.

· Να χειρίζεται σωστά τις διαφορές που παρουσιάζονται στο σχολείο, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που παρουσιάζουν τα μέλη της σχολικής κοινότητας και ο ηγέτης καλείται να επιλύσει τα σχετικά προβλήματα – συγκρούσεις.

· Να αντιλαμβάνεται έγκαιρα τη σχολική πραγματικότητα. Να μη στέκεται σε απόσταση από την καθημερινότητα, να αμφισβητεί ότι θεωρείται ως δεδομένο, να προλαμβάνει τα προβλήματα του σχολείου και να διακρίνει τις ευκαιρίες.

· Να χειρίζεται το εξωτερικό περιβάλλον του σχολείου. Κατάλληλος χειρισμός του εξωτερικού περιβάλλοντος από το διευθυντή σημαίνει να συνεργάζεται αρμονικά με τους διάφορους κοινωνικούς φορείς.

Ο αποτελεσματικός ηγέτης συμβάλλει στο να δημιουργηθεί ζεστό και θετικό κλίμα για μάθηση- το οποίο αποτελεί σημαντικό παράγοντα σχολικής αποτελεσματικότητας. Ο ηγέτης αυτός ποτέ δε σταματά να μαθαίνει και να ανακαλύπτει τρόπους για να αυξήσει τις γνώσεις του, τις ικανότητες του αλλά και την αποτελεσματικότητά του.(Πασιαρδής, 2004,σ.153). ΄Aλλωστε η αίσθηση αποτελεσματικότητας αποτελεί και βασικό παράγοντα επαγγελματικής ικανοποίησης.

Συμπεράσματα

Η κινητήριος δύναμη στην διαδικασία των αλλαγών είναι ο διευθυντής του σχολείου. Ο διευθυντής για να είναι αποδοτικός είναι αναγκαίο να κατανοεί τις διαφορετικές συμπεριφορές των ατόμων στο χώρο τους σχολείου και να χρησιμοποιεί την γνώση του για να επηρεάσει ή να «καθοδηγήσει» τους εκπαιδευτικούς. Τα πλέον γνωστά μοντέλα διεύθυνσης βασίζονται στην υπόθεση ότι οι διευθυντές έχουν δύο βασικούς στόχους:

α) Να επιτύχουν αποτελέσματα (είναι προσανατολισμένοι στην επίτευξη στόχων)

β) Να διατηρήσουν καλές σχέσεις στο χώρο εργασίας (είναι προσανατολισμένοι στις ανθρώπινες σχέσεις)

Αν και τα πρώτα μοντέλα διοίκησης που έλαβε υπόψη του τους δύο παραπάνω στόχους ήταν το μοντέλο των Schmidt-Tannenbaum το 1958, οι οποίοι θεώρησαν ότι οι δύο στόχοι είναι αντικρουόμενοι και όταν το άτομο επιδιώκει αποτελέσματα δεν ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη των ανθρωπίνων σχέσεων και το αντίστροφο. Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι οι διευθυντές δεν ήταν κύρια προσανατολισμένοι είτε στα αποτελέσματα είτε στις ανθρώπινες σχέσεις, αλλά ήταν πολύ πιθανόν να ενδιαφέρονται και για τα δύο ταυτόχρονα. (Με ποιο τρόπο θα πάρω τα καλύτερα αποτελέσματα μέσω των ανθρώπων που διοικώ).

Βασική επιδίωξη της ηγεσίας είναι να επιτύχει υψηλή απόδοση, δημιουργώντας συνθήκες για ενεργητική συμμετοχή των υφισταμένων, για αξιοποίηση των ιδεών και των δεξιοτήτων τους. Η διοίκηση με έμφαση στην συμμετοχή είναι η επιθυμητή διοίκηση των σχολείων, χαρακτηρίζεται από ομαδική προσέγγιση και ο διευθυντής διακρίνεται ως συντονιστής της ομάδας και των ενεργειών της.

Βασικά στοιχεία της αποτελεσματικής ηγεσίας είναι η σύλληψη ενός οράματος, η δημιουργία καινοτόμων στόχων, η κινητοποίηση των μελών της ομάδας για την επίτευξη των στόχων αυτών, η ικανότητα κάποιων να τους ακολουθούν ηθελημένα και πρόθυμα οι συνεργάτες τους. Επίσης σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ανάπτυξη και η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης με στόχο την ενσυναίσθηση και την ικανοποίηση των μελών, καθώς και ζητήματα όπως η διαχείριση των συγκρούσεων, η επικοινωνία, η λήψη αποφάσεων.

Ο ρόλος του αποτελεσματικού ηγέτη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Δεν μπορούν να λαμβάνονται οι αποφάσεις ούτε εν θερμώ, ούτε χωρίς σχέδιο και προγραμματισμό ούτε χωρίς ορθολογική σκέψη. Η διαδικασία της λήψης αποφάσεων αποτελεί όχι απλά την επιλογή μίας λύσης μεταξύ εναλλακτικών προτάσεων που έχει στη διάθεσή του ο ηγέτης, αλλά την πεμπτουσία της διαδικασίας του σχεδιασμού όλης της στρατηγικής που ο ηγέτης οφείλει να έχει χαράξει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

.Bush, T.(2005). Theories of Educational Leadership and Management. London:sage pub.

Evers,C.W. and Lakomski (1991).Knowing educational administration. Oxford:Pergamon.

.Everard, K.B., Morris, G., & Wilson, I.(2004). Effective School Management. London: Paul Charman Publishing.

Caldwell, B. (1992). The principal as leader of the sel-managing school in Austalia. Journal of Educational Administration, 30:6-19

, Hallinger,P. and Murphy,I.(1986),.Instructional leadership in school contexts. In W. Greenfleld (Ed.), Instructional leadership: concepts, issues and controversies (p.p.179-203). Lexington, MA: Allyn and Bacon.

Huberman,Μ.(1995) Η εξέλιξη των εκπαιδευτικών και η διδακτική ικανότητα,s194)

Ο Leithwood, K. (1994). Leadership for school restructuring. Educational Administration Quarterly, 30:498-518.

, (Leithwood K.& Duke, D.L.(1999). Acentyry’s guest to understand school leadership.Sto J.Murphy and K.S. Louis, (Eds.) Handboo of Research on Ekucational Administration: a project of the American Educational Research Assocation (pp.45-72). San Francisco:Jossey-Bass

Leithwood,Κ. Jantzi, D. & Steinbach, R.(1999).Changing leadership for changing times. Buckingham: Open University Press.

, , (Myers, E. and Murphy, I.1 (1995). Suburban secondary school principals:perceptions of administrative control In schools. journal of educational Adminisration, 33:14-37.,

Sergiovanni , T.(1984).Leadership and excellence in schooling. Educational Leadership, 41(5):4-13)

Southworth, G. (2002). Instructional Leadership in schools: reflections and emprirical evidence. School Leadership and Management, 22:73-92.

Sest-Burnhamam, J. And lreson J. (2004). Leadership development and personal effectiveness. Nottingham:National College for School Leadership. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.ncsl.org.uk/researchpublications.

Θεοφιλίδης,X. (1994. Ο ηγετικός ρόλος του διευθυντή στη δημιουργία αποτελεσματικού σχολείου, Παρουσία, 1,48-56.

, Ιορδανίδης,Γ.(2002). Ο ρόλος του Προϊσταμένου Διεύθυνσης και Γραφείου Εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκης:Εκδοτικός Οίκος Αδελών Κυριακίδη.

Μπουραντάς, Δ.( 2005). Ηγεσία: Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Αθήνα:κριτική

,Πασιαρδής,Π.( 2004). Εκπαιδευτική Ηγεσία. Από την περίοδο της ευμενούς αδιαφορίας στη σύγχρονη εποχή. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο Επιστήμες.

,Καμπουρίδης Γ.(2002) Οργάνωση και Διοίκηση σχολικών μονάδων. Εκδόσεις:Κλειδάριθμος. Αθήνα

Κατσαρός, Ι.,(2006). «Σχολική μονάδα και τοπική αυτοδιοίκηση:ένα νέο πλαίσιο δράσης για τον διευθυντή σύγχρονο ηγέτη». Διδακτοική Διατριβή:Τμήμα δημόσιας διοίκησης Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών.

Κατσαρός, Ι. (2008). Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα

,Σαΐτης,Χ,(2000). Οργάνωση και Διοίκηση της εκπαίδευσης. Αθήνα

Σαΐτης,Χ,(2005). Οργάνωση και Διοίκηση της εκπαίδευσης. Αθήνα:Αυτοέκδοση

Σολομών, Ι.(1999). Εσωτερική Αξιολόγηση και Προγραμματισμός του Εκπαιδευτικού ΄Εργου στη Σχολική Μονάδα. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Φρειδερίκου, Α. και, Φολερού –Τσερούλη,Φ.,(1991). Οι δάσκαλοι του δημοτικού σχολείου.Αθήνα: ΄Υψιλον/βιβλία.

Φωτόπουλος Ν. Αποτελεσματική Ηγεσία στην Εργασία. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Γενική Γραμματεία δια Βίου Μάθησης. Πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2007-2013.

Χατζηπαναγιώτου ,Π.(2001) Η διοίκηση του σχολείου και η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα ΦΠΨ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης(2001:150

Χατζηπαναγιώτου, Π. (2005). Το σχολείο ως εκπαιδευτικός οργανισμός .Στο Α.Καψάλης (επιμ.),Οργάνωση και διοίκηση σχολικών μονάδων Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

vipapharm