ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία του συγγραφέα

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 8 Ιανουαρίου 2020

«Διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση»

Μπουγιουκλής Γ. Χρήστος

«Teaching of climate change in Secondary Education»

Bougiouklis G. Christos

Περίληψη

Η κλιματική αλλαγή είναι ο πιο συναρπαστικός επιστημονικός, πολιτικός και κοινωνικός γρίφος της σημερινής εποχής. Οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν ότι η αλλαγή του κλίματος συμβαίνει και οι επιπτώσεις της πρόκειται να αυξηθούν. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει κάθε πτυχή των ανθρώπων στο παρόν και στο μέλλον.

Ενώ οι ηγέτες σε παγκόσμιο επίπεδο καθορίζουν τον τρόπο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, οι καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αντιμετωπίζουν μια σειρά προκλήσεων σχετικά με τη διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι να παρουσιάσει τις ειδικές πτυχές διδασκαλίας της κλιματικής αλλαγής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Abstract

Climate change to be the most fascinating scientific, political and social puzzle in nowadays. Scientists confirm that climate change is happening and its impacts are set to increase. Climate change impacts on every aspect of human beings in the present and the future.

While leaders worldwide determine how to address climate change, the high school teachers face a number of challenges about the teaching of climate change in Secondary Education.

The purpose of this article is to present the special aspects teaching of climate change in Secondary Education.

1. Εισαγωγή

Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου συνδέεται με πολλές παρανοήσεις και η σημαντικότερη και η πιο διαδεδομένη είναι η λανθασμένη ταύτισή του με το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη (Κατσαρού 2015). Τo φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι μια φυσική διαδικασία με την οποία τα αέρια της ατμόσφαιρας της Γης διατηρούν τη μέση θερμοκρασία στο επίπεδο των 15 ^oC, διαφορετικά η Γη θα ήταν κρύα με μέση θερμοκρασία -20 ^oC (Ζιώμας 2007). Ο μηχανισμός του φαινομένου προσομοιώνεται συχνά με τη λειτουργία ενός πραγματικού θερμοκηπίου, ωστόσο η προσομοίωση αυτή αποτελεί υπεραπλούστευση, καθώς τα θερμοκήπια στηρίζονται στην απομόνωση της θερμότητας και την εξάλειψη φαινομένων μεταφοράς της (Τσούνης 2019). Τα αέρια του φαινόμενου του θερμοκηπίου είναι περίπου είκοσι και έχουν όγκο μικρότερο από 1% του συνολικού όγκου της ατμόσφαιρας και τα σημαντικότερα είναι οι υδρατμοί (H₂O), το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄), το υποξείδιο του αζώτου (N₂O), οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs) και το τροποσφαιρικό όζον (O₃) (Καρδαρά 2011). Οι υδρατμοί έχουν τη μεγαλύτερη συνεισφορά στο φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου όμως η παρουσία τους στην ατμόσφαιρα επηρεάζεται σε μικρότερο βαθμό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες (Ζιώμας 2007). Τo φαινόμενο του θερμοκηπίου ενισχύεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία συμβάλλει στην αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου (Ζιώμας 2007). Ο όρος υπερθέρμανση του πλανήτη (global warming) δηλώνει μία ειδική περίπτωση κλιματικής μεταβολής και αναφέρεται στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και των ωκεανών της γης. Ο όρος είναι εν γένει ουδέτερος ως προς τα αίτια πρόκλησης της υπερθέρμανσης, ωστόσο έχει επικρατήσει να υπονοεί την ανθρώπινη παρέμβαση (Μπαντούνας 2018). Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι συνέπεια της ενίσχυσης του φαινομένου του θερμοκηπίου λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων όπως η αποψίλωση των δασών (τα οποία είναι καταβόθρες του διοξειδίου του άνθρακα) αλλά και άλλων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων (καύση ορυκτών καυσίμων, κτηνοτροφία κ.ά.) με τις οποίες αυξάνει η συγκέντρωση διαφόρων θερμοκηπικών αερίων (όχι μόνο του διοξειδίου του άνθρακα).

Το κλίμα είναι η σύνθεση (συνδυασμός όλων των στοιχείων) του καιρού σε ένα συγκεκριμένο τόπο. Με άλλα λόγια, και το κλίμα αναφέρεται στη θερμοκρασία, στην πίεση, στην υγρασία και στα ατμοσφαιρικά φαινόμενα σε έναν τόπο, αλλά τα αποτελέσματα προκύπτουν μετά από πολυετείς παρατηρήσεις των παραμέτρων αυτών (Στάθης 2015).

Ως κλιματική μεταβλητότητα χαρακτηρίζεται η διακύμανση των μέσων τιμών διαφόρων κλιματικών παραμέτρων και μεταβλητότητα μπορεί να υπάρξει είτε λόγω των φυσικών εσωτερικών διεργασιών στο κλιματικό σύστημα (εσωτερική κλιματική μεταβλητότητα) είτε λόγω φυσικών ή ανθρωπογενών εξωτερικών εξαναγκαστικών μηχανισμών (εξωτερική κλιματική μεταβλητότητα) (Κατσαφάδος & Μαυροματίδης 2015). Ο όρος κλιματική αλλαγή δεν υπάρχει στην επιστήμη της μετεωρολογίας και είναι συνώνυμος με την εξωτερική κλιματική μεταβλητότητα λόγω ανθρώπινης παρέμβασης. Ο όρος κλιματική αλλαγή χρησιμοποιείται κατά βάση από διαχειριστές πολιτικής που δεν έχουν σχέση με την επιστήμη του κλίματος και είναι απλώς ένα σύνθημα, επικοινωνιακά κατάλληλο για πολιτικοοικονομικούς σκοπούς (Αλεξανδρής 2017). Έτσι διάφοροι πολιτικοί οργανισμοί δίνουν για την κλιματική αλλαγή ορισμούς όπως οι παρακάτω:

«Ο όρος κλιματική αλλαγή αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα που μεταβάλλει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας του πλανήτη και η οποία προστίθεται στις φυσικές κλιματικές διακυμάνσεις που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια συγκρίσιμων χρονικών περιόδων» (United Nations 1992).

«Οι άνθρωποι επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο το κλίμα και τη θερμοκρασία της Γης μέσω της χρήσης ορυκτών καυσίμων, της αποψίλωσης των ομβρόφιλων δασών και της κτηνοτροφίας. Οι δραστηριότητες αυτές προσθέτουν τεράστιες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου στα αέρια που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα, προκαλώντας αύξηση του φαινομένου του θερμοκηπίου και υπερθέρμανση του πλανήτη» (Ευρωπαϊκή Ένωση 2017).

Σήμερα λοιπόν ο όρος «κλιματική αλλαγή», με τον οποίο δεν εννοούμε τη φυσική μεταβολή του κλίματος αλλά κυρίως το πρόβλημα των αλλαγών που παρατηρούνται στο κλίμα του πλανήτη (αλλαγές στα μοτίβα βροχόπτωσης, αυξημένος επιπολασμός ξηρασιών, καύσωνες και άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα) και σχετίζονται με την αλλαγή στη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα και δεν ταυτίζεται με τους όρους ενισχυμένο φαινόμενο του θερμοκηπίου και υπερθέρμανση του πλανήτη έχει γίνει όρος της καθημερινότητάς μας αλλά και χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο και στις διάφορες επιστήμες και μεταξύ ερευνητών.

Επίσης από άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, εκπομπές στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο, βιβλία, πληροφορίες στο διαδίκτυο και άλλες πηγές δεχόμαστε σχεδόν καθημερινά πληροφορίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή, όμως πολλές από αυτές τις πληροφορίες προέρχονται από μη αξιόπιστες πηγές. Αλλά και μεταξύ των επιστημόνων υπάρχουν διαφωνίες για το αν και σε τι βαθμό οι ανθρώπινες δραστηριότητες σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Επίσης η κλιματική αλλαγή δεν είναι μόνο επιστημονικό πρόβλημα αλλά ταυτόχρονα πολύ σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα με προεκτάσεις και στην οικονομία και την υγεία των ανθρώπων. Επειδή λοιπόν ο όρος κλιματική αλλαγή χρησιμοποιείται ευρέως στην καθημερινή μας ζωή είναι πολύ σημαντικό οι σημερινοί έφηβοι να διδαχθούν την κλιματική αλλαγή γιατί είναι περισσότερο πιθανό να βιώσουν τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος από ό,τι οι σημερινοί ενήλικες. Οι μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα πρέπει αποφοιτήσουν από το σχολείο έχοντας κατανοήσει σαφέστατα τα αίτια της αλλαγής του κλίματος και των επιπτώσεων που έχει αυτή η αλλαγή στον πλανήτη και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Επίσης, τα σχολεία οφείλουν να σχεδιάσουν/διδάξουν τι θα πρέπει να μάθουν εν γένει οι μαθητές και να συμπεριλαμβάνουν το τι θα πρέπει να μετριάσουν για μια ευκολότερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Η εκπαίδευση μπορεί να δείξει στους ανθρώπους ότι, ως συνειδητοί καταναλωτές και υπεύθυνοι πολίτες, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον επαναπροσδιορισμό του τρόπου ζωής τους για την αντιμετώπιση των σημερινών ζητημάτων βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα (Boon 2016).

2. Δυσκολίες κατά τη διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής

Η διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση, καθώς απαιτεί τη γνώση διαφόρων επιστημών, όπως μεταξύ άλλων, η γεωγραφία, η γεωλογία, η χημεία, η φυσική, η οικολογία, και περιλαμβάνει μια ποικιλία επιστημονικών εννοιών (Ekborg & Areskoug 2006).

Όμως οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν εξοικείωση με πληροφορίες σε πολλούς επιστημονικούς τομείς. Επίσης σχετικά με τους εκπαιδευτικούς, διάφορες παρανοήσεις και αποκλίσεις από την επιστημονική γνώση επισημαίνονται στις αντιλήψεις τους, τόσο για βασικές οικολογικές έννοιες, όσο και για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, πορίσματα που συμφωνούν με ανάλογες διαπιστώσεις στο διεθνή χώρο (Νείλα & Κώτσης 2007).

Η σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται κατά την κλιματική αλλαγή δεν επιτρέπει στον μέσο άνθρωπο να αισθάνεται τα αποτελέσματα σε καθημερινή βάση και υπάρχει σύγχυση σχετικά με τη σύνδεση με τον καιρό, την υπερθέρμανση του πλανήτη και τα ακραία καιρικά φαινόμενα (Farmer & Cook 2013). Έτσι οι μαθητές δυσκολεύονται να συνδέσουν το θέμα με την καθημερινή τους ζωή και την επίδραση και στους άλλους ζωντανούς οργανισμούς.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει επίσης να αγωνιστούν για να αλλάξουν οι μαθητές τους τις παρανοήσεις που έχουν σχετικά με την κλιματική αλλαγή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τα οποία συχνά παραποιούν το ζήτημα και ενισχύουν τις κοινές παρανοήσεις που εξακολουθούν να υπάρχουν μέσα στην τάξη (Gayford 2002).

Η διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής προϋποθέτει τη διδασκαλία της έννοιας του κλίματος, του καιρού, της κλιματικής μεταβλητότητας καθώς και πολλών άλλων εννοιών των φυσικών επιστημών, της μετεωρολογίας και της κλιματολογίας. Όμως σημαντικό ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού δεν έχουν αποδεκτή και ολοκληρωμένη άποψη για τις έννοιες καιρός και κλίμα ή να απαντούν με στοιχεία άμεσης φαινομενολογίας ή έχουν περιορισμένη εστίαση στην έννοια της θερμοκρασίας σα μοναδικό στοιχείο του καιρού και του κλίματος (Σπυροπούλου & Κωστόπουλος 1997).

Σε κάποιες περιπτώσεις οι γνώσεις που προσφέρουν τα κείμενα και οι εικόνες των σχολικών βιβλίων είναι επιστημονικά λανθασμένες ή παρουσιάζονται με τρόπο που δημιουργεί παρανοήσεις στους μαθητές. Τα βιβλία πολλές φορές είναι κακογραμμένα, με πλήθος ανορθογραφίες και ασυνταξίες και το περιεχόμενο επίσης, πολλών σχολικών βιβλίων θεωρείται παρωχημένο επιστημονικά και για αυτό το λόγο απορρίπτεται από πολλούς μαθητές (Μαραγκού 2011).

3. Διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Σύμφωνα με έρευνα μελέτης των σχολικών βιβλίων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Δαβιδούδη & Παπαδοπούλου 2012) η ενημέρωση των μαθητών σχετικά με την κλιματική αλλαγή μέσω του επισήμου αναλυτικού προγράμματος είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Σύμφωνα με μελέτη των σχολικών βιβλίων θετικών επιστημών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γεωργούση 2017) ενώ το φαινόμενο του θερμοκηπίου αναφέρεται 34 φορές και η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αναφέρεται 33 φορές, η κλιματική αλλαγή αναφέρεται (άμεσα ή έμμεσα) τέσσερις φορές στο μάθημα Χημεία Γ΄ Γυμνασίου και μια φορά (στο μάθημα Γεωλογία – Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου), ενώ αυτούσια ενότητα που αναφέρεται στη κλιματική αλλαγή περιέχεται στο βιβλίο Γεωλογία και Διαχείριση Φυσικών Πόρων Α΄ Λυκείου.

Τα τέσσερα σημεία στα οποία αναφέρεται η κλιματική αλλαγή στο βιβλίο Χημεία Γ΄ Γυμνασίου είναι τα παρακάτω.

«Ο ατμοσφαιρικός αέρας περιέχει CO₂ σε ποσοστό 3-4 ‰ που αυξάνεται λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το CO₂ είναι απαραίτητο στα φυτά για τη φωτοσύνθεση, ευθύνεται όμως και για την υπερθέρμανση του πλανήτη, επειδή είναι αέριο του θερμοκηπίου». (Θεοδωρόπουλος κ.ά. 1999, σελ. 66).

Με το παραπάνω κείμενο δεν δίνεται ευθέως ο ορισμός της κλιματικής αλλαγής και δημιουργούνται οι παρανοήσεις ότι το διοξείδιο του άνθρακα είναι απαραίτητο μόνο για τη φωτοσύνθεση (και όχι και τη διατήρηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδα που ευνοούν την ύπαρξη των ζωντανών οργανισμών) και ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη οφείλεται μόνο στο πρόσθετο ποσό διοξειδίου του άνθρακα λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων.

«Τα καυσαέρια διακρίνονται σε αδρανή (μη τοξικά) και σε τοξικά. Αδρανή: Tο Η₂Ο και το CO₂. Το CO₂ δεν είναι τοξικό, αλλά είναι αέριο του θερμοκηπίου και ενοχοποιείται για την υπερθέρμανση του πλανήτη» (Θεοδωρόπουλος κ.ά. 1999, σελ. 84).

Με το παραπάνω κείμενο επίσης δεν δίνεται ευθέως ο ορισμός της κλιματικής αλλαγής αλλά επαναλαμβάνεται ότι το πρόσθετο ποσό διοξειδίου του άνθρακα λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων ενοχοποιείται για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

«Oι ανθρώπινες δραστηριότητες όμως έχουν αυξήσει τα αέρια του θερμοκηπίου και ιδιαίτερα το CO₂, με αποτέλεσμα μεγαλύτερο μέρος υπέρυθρης ακτινοβολίας να εγκλωβίζεται κοντά στη Γη και να την υπερθερμαίνει. Έτσι υπάρχει κίνδυνος να αλλάξει το κλίμα με συνέπειες την τήξη των πάγων, την άνοδο της στάθμης των ωκεανών και το πλημμύρισμα παράκτιων περιοχών, τη μετατροπή πόσιμου νερού σε υφάλμυρο, την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων κ.ά.» (Θεοδωρόπουλος κ.ά. 1999, σελ. 94).

Στο παραπάνω κείμενο αναφέρεται η πιθανότητα αλλαγής του κλίματος λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, περιγράφεται σωστά ότι το φυσικό φαινόμενο ενισχύεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία συμβάλλει στην αύξηση συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου, χωρίς όμως να αναφέρονται όλα τα θερμοκηπικά αέρια και οι πηγές παραγωγής τους.

Για τελευταία φορά στο σχολικό βιβλίο Χημεία Γ΄ Γυμνασίου υπάρχει το παρακάτω κείμενο, το οποίο αναφέρεται έμμεσα στην κλιματική αλλαγή ως μια διατάραξη της περιβαλλοντικής ισορροπίας, αλλά δημιουργεί την παρανόηση ότι μόνο το διοξείδιο του άνθρακα είναι υπεύθυνο για την υπερθέρμανση του πλανήτη.

«Τα τελευταία χρόνια η ανθρώπινη δραστηριότητα αυξάνει την ποσότητα του CO₂ κατά 3 δισεκατομμύρια τόνους κάθε χρόνο, με αποτέλεσμα τη διατάραξη της περιβαλλοντικής ισορροπίας και την εμφάνιση προβλημάτων, όπως το λιώσιμο των πάγων στους πόλους και την ερημοποίηση, εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη» (Θεοδωρόπουλος κ.ά. 1999, σελ. 107),

Στο βιβλίο Γεωλογία – Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου γίνεται μια αναφορά στην κλιματική αλλαγή:

«Η κλιματική αλλαγή, που εντείνεται τα τελευταία χρόνια, κάνει λιγότερο ψυχρούς τους χειμώνες στη χώρα μας, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται (από τη δεκαετία του 1950) σταδιακή μείωση των βροχοπτώσεων. Σύμφωνα με τα κλιματικά σενάρια για το μέλλον της χώρας μας, είναι πολύ πιθανό μέχρι το 2070 να υπάρξει σοβαρή κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα, με θερμότερα καλοκαίρια, περισσότερα περιστατικά καύσωνα και σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων, φαινόμενα που θα προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα σε μεγάλο αριθμό κατοίκων της χώρας» (Ασλανίδης κ.ά. 2015, σελ. 71).

Στο παραπάνω κείμενο αναφέρεται για πρώτη φορά ο όρος ''κλιματική αλλαγή'', δεν δίνεται σαφής ορισμός της έννοιας και δεν περιγράφονται τα αίτια της κλιματικής αλλαγής.

Στο βιβλίο Γεωλογία και Διαχείριση Φυσικών Πόρων Α΄ Λυκείου αφιερώνεται ολόκληρη ενότητα στην έννοια της κλιματικής αλλαγής και στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπου αναφέρεται μόνο ο όρος κλιματική αλλαγή χωρίς να δίνεται ο ορισμός του όρου, ενώ το κείμενο της ενότητας δημιουργεί την παρανόηση ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου οφείλεται σε αέρια προερχόμενα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες:

«Μια πολύ σοβαρή συνέπεια της ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου που έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή του κλίματος της γης. Αέρια προερχόμενα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (βιομηχανία, καύσεις, αποδασώσεις κ.λπ.) δημιουργούν στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας ένα πυκνό στρώμα που επιτρέπει βέβαια στις ακτίνες του ήλιου να διαπερνούν την ατμόσφαιρα και να θερμαίνουν την επιφάνεια της γης» (Βούτσινος κ.ά. 2013, σελ. 32).

Στην πρώτη υποενότητα περιγράφεται με δυσνόητο τρόπο το ενισχυμένο φαινόμενο του θερμοκηπίου το οποίο συγχέεται με το ενισχυμένο φαινόμενο του θερμοκηπίου λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ενώ η ενότητα κλίνει με την αναφορά ότι έχουν διατυπωθεί πολλά σενάρια για τις συνέπειες από το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Στο παραπάνω σχολικό βιβλίο η ενότητα ''2.7. Αλλαγή του κλίματος της γης'' περιέχει τις υποενότητες ''Το φαινόμενο του θερμοκηπίου /Greenhouse Effect'', ''Η ελάττωση του στρατοσφαιρικού όζοντος (τρύπα του όζοντος) / Stratospheric Ozone Depletion (Ozone Hole)'' και ''Το φαινόμενο «Ελ Νίνιο» / El Nino - Southern Oscillation (ENSO)'' (Βούτσινος κ.ά. 2013). Όμως το φαινόμενο Ελ Νίνιο οφείλεται σε εσωτερική κλιματική μεταβλητότητα (εμφανίζεται συνήθως τα Χριστούγεννα) και το κείμενο του σχολικού βιβλίου δεν αποσαφηνίζει ότι η κλιματική αλλαγή ίσως επηρεάζει την παραδοσιακή δυναμική του φαινομένου Ελ Νίνιο.

4. Συζήτηση - Συμπεράσματα

Στον σύγχρονο κόσμο, οι πολίτες υποχρεώνονται να λαμβάνουν αποφάσεις βασισμένες σε τεκμήρια χρησιμοποιώντας τις επιστημονικές γνώσεις τους με έναν συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό. Ο δημόσιος λόγος για αμφιλεγόμενα ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή συμβαίνει καθημερινά και για να συμμετάσχουν σε αυτή τη συζήτηση οι παγκόσμιοι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών, πρέπει να έχουν επαρκείς επιστημονικές γνώσεις. Για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική μάθηση και η βαθιά κατανόηση του θέματος, η εκπαίδευση για την κλιματική αλλαγή πρέπει να ενσωματωθεί σε όλα τα επίπεδα σχολικών προγραμμάτων σπουδών (United Nations (2013). Όμως τα περισσότερα σχολικά βιβλία είναι πολύ παλιά, γραμμένα περίπου πριν είκοσι χρόνια, εποχή που δεν απασχολούσαν την επιστημονική κοινότητα και την κοινή γνώμη τα σημερινά προβλήματα, όπως το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Έτσι οι αναφορές στην κλιματική αλλαγή είναι στα σχολικά βιβλία ελάχιστες, χωρίς μάλιστα να δίνεται ο ορισμός της έννοιας και χωρίς να περιγράφονται τα αίτια της κλιματικής αλλαγής. Τα κείμενα των σχολικών βιβλίων είναι κακογραμμένα, ασαφή, περιέχουν αντιεπιστημονικές απόψεις και δημιουργούν πολλές παρανοήσεις.

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί είναι σχετικά μεγάλης ηλικίας και οι περισσότεροι δεν διδάχθηκαν οι ίδιοι αυτά θέματα, καθιστούν τα κείμενα των σχολικών βιβλίων ανίκανα να μεταδώσουν στους μαθητές την ανησυχία για την κλιματική αλλαγή και τη σοβαρότητα του προβλήματος, δεν βοηθούν τους μαθητές να μάθουν πώς να αντιμετωπίζουν τις πολύπλοκες πληροφορίες και τις διαφορετικές απόψεις για την αλλαγή του κλίματος, δεν τους προβληματίζουν πως να βρουν λύσεις και για το τι μπορεί να κάνει ο καθένας στη Γη για τη Γη.

Η διδασκαλία της κλιματικής αλλαγής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση δεν γίνεται με διαθεματική προσέγγιση, εναλλακτικές διδακτικές τεχνικές και σχέδια εργασίας και δεν δίνονται στους μαθητές ευκαιρίες να ασχοληθούν με πρακτικές δραστηριότητες που τους επιτρέπουν να εξερευνήσουν αυτό το περίπλοκο ζήτημα και να βοηθηθούν να αναπτύξουν τις δεξιότητες κριτικής σκέψης που θα χρειαστούν ως πολίτες αυτής της εποχής.

Βιβλιογραφία

Αλεξανδρής, Σ. (2017). Διδασκαλία σε… λάθος κλίμα, Νέα Σελίδα, 24 Αυγούστου. Διαθέσιμο στο https://neaselida.gr/ideogrammata/didaskalia-se-lathos-klima/ (Πρόσβαση 17 Νοεμβρίου 2019).

Ασλανίδης, Α., Ζαφειρακίδης, Γ. & Καλαϊτζίδης, Δ. (2015). Γεωλογία – Γεωγραφία Β΄ Γυμνασίου, βιβλίο μαθητή, Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α., Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Αθήνα, ΙΤΥΕ Διόφαντος. ISBN:9789600627084.

Βούτσινος, Γ., Καλκάνης, Γ., Κοσμάς, Κ. & Σούτσας, Κ. (2013). Γεωλογία και Διαχείριση Φυσικών Πόρων Α΄ Γενικού Λυκείου, βιβλίο μαθητή, Υ.Π.Ε.Θ., Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Αθήνα, ΙΤΥΕ Διόφαντος. ISBN: 0212201130120124.

Boon, Η. (2016). Pre-Service Teachers and Climate Change: A Stalemate?, Australian Journal of Teacher Education, 41(4) σ. 38-63. Διαθέσιμο στο http://ro.ecu.edu.au/cgi/viewcontent.cgi?article=3075&context=ajte (Πρόσβαση 1 Δεκεμβρίου 2019).

Γεωργούση, Α. (2017). Η προσέγγιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής μέσα από τα βιβλία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, από τη σκοπιά μιας εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία, διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία, Αθήνα, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδεευσης και Τμήμα Βιολογίας. Διαθέσιμο στο http://ikee.lib.auth.gr/record/293197/files/GRI-2017-20029.pdf (Πρόσβαση 17 Νοεμβρίου 2019).

Δαβιδούδη, Α. & Παπαδοπούλου, Π. (2012). Διερεύνηση αντιλήψεων μαθητών δημοτικού σχολείου για τους τρόπους αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, 6^ο Συνέδριο της ΠΕΕΚΠΕ με τίτλο "Περιβαλλοντική Εκπαίδευση-Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία στη σημερινή πραγματικότητα. Η εμπειρία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Κέντρο Διάδοσης Ερευνητικών Αποτελεσμάτων Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης , 30 Νοεμβρίου – 2 Δεκεμβρίου, Θεσσαλονίκη. Διαθέσιμο στο http://www.kpe.gr/proceedings/2_Educational_Research/50_Davidoudi_Papadopoulou.pdf (Πρόσβαση 17 Νοεμβρίου 2019).

Ευρωπαϊκή Ένωση (2017). Αίτια της κλιματικής αλλαγής, Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής στην ΕΕ και σε διεθνές επίπεδο. Διαθέσιμο στο https://ec.europa.eu/clima/change/causes_el (Πρόσβαση 10 Νοεμβρίου 2019).

Ekborg, M. & Areskoug, M. (2006). How student teachers’ understanding of the greenhouse effect develops during a teacher education programme. Nordic Studies in Science Education, 5, σ. 17–29. Διαθέσιμο στο https://journals.uio.no/nordina/article/download/411/473/ (Πρόσβαση 11 Νοεμβρίου 2019).

Ζιώμας, Γ. (2007). Ατμόσφαιρα – Ατμοσφαιρική Ρύπανση, Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα, Αθήνα, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Διαθέσιμο στο https://ocw.aoc.ntua.gr/modules/document/file.php/CHEMENG134/Atmosfaira_Atmosfairikh%20kai%20rypansh.pdf (Πρόσβαση 21 Νοεμβρίου 2019).

Θεοδωρόπουλος, Π., Παπαθεοφάνους, Π. & Σιδέρη, Φ. (1999). Χημεία Γ΄ Γυμνασίου, βιβλίο μαθητή, Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α., Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Αθήνα, ΙΤΥΕ Διόφαντος. ISBN: 978-960-431-536-9.

Farmer, G. T., & Cook, J. (2013). Climate Change Science: A Modern Synthesis, Volume 1-The Physical Climate (Vol. 1). Berlin, Germany, Springer Science & Business Media. ISBN 978-94-007-5757-8 (eBook). Διαθέσιμο στο https://link.springer.com/content/pdf/bfm%3A978-94-007-5757-8%2F1.pdf (Πρόσβαση 11 Νοεμβρίου 2019).

Gayford, C. (2002). Controversial environmental issues: a case study for the professional development of science teachers. International Journal of science education, 24(11), 1191-1200. DOI: 10.1080/09500690210134866 (Πρόσβαση 01 Δεκεμβρίου 2019).

Κατσαρού, Ε. (2015). Σύγκριση μεταξύ εν δυνάμει εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων αναφορικά με τις εναλλακτικές τους ιδέες για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και αναζήτηση των αιτίων τυχόν διαφορών, ερευνητική εργασία, Αθήνα, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Χημείας. Διαθέσιμο στο https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1319916/theFile (Πρόσβαση 04 Νοεμβρίου 2019).

Καρδαρά, Γ. (2011). Ναυτιλία, ατμοσφαιρική ρύπανση και φαινόμενο του θερμοκηπίου: Το διεθνές και κοινοτικό ρυθμιστικό και οργανωτικό πλαίσιο (ΙΜΟ, ΟΗΕ, ΕΕ), διπλωματική εργασία, Πειραιάς, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών, μεταπτυχιακό πρόγραμμα. Διαθέσιμο στο http://dione.lib.unipi.gr/xmlui/bitstream/handle/unipi/4658/Kardara.pdf?sequence=3&isAllowed=y (Πρόσβαση 20 Νοεμβρίου 2019).

Κατσαφάδος, Π. & Μαυροματίδης, Η. (2015). Κλιματική μεταβλητότητα και κλιματικά φαινόμενα. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Κατσαφάδος, Π., Μαυροματίδης, Η. 2015. Εισαγωγή στη φυσική της ατμόσφαιρας και την κλιματική αλλαγή. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. κεφ 7. Διαθέσιμο στο http://hdl.handle.net/11419/3716 (Πρόσβαση 10 Νοεμβρίου 2019).

Μαραγκού, Σ. (2011). Οι σημειώσεις των μαθητών στα σχολικά βιβλία: παρακείμενα στα κείμενα του επίσημου σχολικού θεσμού, μεταπτυχιακή διατριβή, Αθήνα, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Διαθέσιμο στο http://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/107/187_009983.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Πρόσβαση 27 Νοεμβρίου 2019).

Μπαντούνας, Α. (2018). Απόψεις, στάσεις και αντιλήψεις εκπαιδευτικών αναφορικά με την κλιματική αλλαγή και την παγκόσμια υπερθέρμανση. Μελέτη περίπτωσης: Εκπαιδευτικοί κλάδου ΠΕ70 Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Δωδεκανήσου, μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Ρόδος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού. Διαθέσιμο στο http://hdl.handle.net/11610/18531 (Πρόσβαση 27 Νοεμβρίου 2019).

Νείλα, Ι. & Κώτσης, Κ. (2007). Οικολογική γνώση και φιλοπεριβαλλοντική στάση μαθητών και εκπαιδευτικών: αποτίμηση της ελληνικής πραγματικότητας, Διδακτική Φυσικών Επιστημών και Νέες Τεχνολογίες στην Εκπαίδευση. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 15-18 Μαρτίου. Ιωάννινα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, σ. 878-888. ISSN 1791-1281.

Σπυροπούλου, Δ. & Δ. Κωστόπουλος, Δ.(1997). Οι εναλλακτικές ιδέες/αντιλήψεις των μαθητών/ριων για τις έννοιες “καιρός” και “κλίμα”, Διημερίδα/Συνέδριο "Οι Φυσικές Επιστήμες και η Τεχνολογία στην Α΄βάθμια Εκπαίδευση". Πανεπιστήμιο Αθηνών, 7 - 8 Φεβρουαρίου, Αθήνα, Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών, σ. 10-15. Διαθέσιμο στο http://www.enephet.gr/library/praktika/1997-praktika.pdf (Πρόσβαση 31 Νοεμβρίου 2019).

Στάθης, Δ. (2015). Μαθήματα Δασικής Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας: Εισαγωγή. [Κεφάλαιο Συγγράμματος]. Στο Στάθης, Δ. 2015. Μαθήματα δασικής μετεωρολογίας και κλιματολογίας. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. κεφ 1. Διαθέσιμο στο http://hdl.handle.net/11419/4658 (Πρόσβαση 31 Νοεμβρίου 2019).

Τσούνης, Ζ. (2009). Το ψυκτικό μέσο HFO-1234yf (τετραφθοροπροπένιο) και οι επιπτώσεις του στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, πτυχιακή εργασία, Αθήνα, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Τ.Ε. Διαθέσιμο στο http://okeanis.lib2.uniwa.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/5006/mec_40236.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Πρόσβαση 20 Νοεμβρίου 2019).

United Nations (1992). United Nations Framework Convention on Climate Change, Αρ.1, παρ.3. Διαθέσιμο στο https://unfccc.int/resource/docs/convkp/conveng.pdf (Πρόσβαση 10 Νοεμβρίου 2019).

United Nations (2013). Resource Guide for Advanced Learning onIntegrating Climate Change in Education at Primary and Secondary Level. Διαθέσιμο στο https://www.uncclearn.org/sites/default/files/inventory/resource_guide_on_integrating_cc_in_education_primary_and_secondary_level.pdf (Πρόσβαση 15 Νοεμβρίου 2019).

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved