Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία της συγγραφέως

Κριτικές του άρθρου

ISSN: 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 19 Ιουλίου 2019

“Εκπαιδευτικά διδακτικά μοντέλα στην εποχή του Διαφωτισμού”

Παπαδημητρίου Άννα – Νηπιαγωγός

“Educational teaching models at the time of Enlightenment”

Papadimitriou Anna - Kindergarten Teacher

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οι θέσεις του Διαφωτισμού, επηρέασαν με διάφορους τρόπους τον θρησκευτικό και πολιτικό τομέα, τον τομέα της δικαιοσύνης και της εκπαίδευσης.

Στον εκπαιδευτικό τομέα, οι διαφωτιστές υποστήριζαν ότι η μόρφωση ήταν μέσο για την πρόοδο του ανθρώπου.

Στα μέσα του 18^ου αιώνα δημιουργήθηκαν απόψεις που οδήγησαν στην ανάπτυξη του πνευματικού τομέα και στην τάση της «νέας αγωγής». Οι απόψεις αυτές, εκφράστηκαν από τους : Jon Lock, J. J. Rousseau, J. H. Pestalozzi, F. Frobel, J. και παρατίθενται στην παρούσα εργασία.

ABSTRACT

The theories of the Enlightenment influenced the religious and political fields as well as the field of justice and education in various ways.

In the educational field, the enlighteners argued that education was a means for the man’s progress .

In the middle of the 18^th century, opinions emerged that led to the evolution of the intellectual sector and the trend of “new education”. These views were expressed by Jon Lock, J. J. Rousseau, J. H. Pestalozzi, F. Frobel and are presented in this paper.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Διαφωτισμός ουσιαστικά ήταν η νίκη και η ανάδυση του ανθρώπινου πνεύματος μετά από αιώνες σκοταδισμού. Οι προκαταλήψεις, οι πλάνες και όλες οι υπόλοιπες σκοταδιστικές θεωρίες που είχαν επικρατήσει κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, και είχαν εκπορευθεί κυρίως από την Καθολική Εκκλησία, καταρρίφθηκαν και τη θέση τους πήρε η πίστη στο ανθρώπινο πνεύμα, η γνώση, η αλήθεια και το δικαίωμα της ελεύθερης σκέψης.

Το τι ακριβώς ήταν ο Διαφωτισμός το διατυπώνει ακριβέστερα ο Γερμανός φιλόσοφος Εμμανουήλ Καντ: «Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του για την οποία είναι υπεύθυνος ο ίδιος». Και συμπληρώνει: «Ανωριμότητα είναι η αδυναμία του ανθρώπου να μεταχειρίζεται τον νου του χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Φταίει γι’ αυτή την ανωριμότητά του ο άνθρωπος όταν η αιτία της έγκειται όχι σε ανεπάρκεια του νου αλλά στην έλλειψη της απόφασης και του θάρρους να μεταχειρισθεί το νου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude! (τόλμα να γνωρίζεις). Να έχεις το θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου!» ( Mendelson, Kant, Τι είναι Διαφωτισμός, σελ. 19 ).

Η Γαλλική Επανάσταση και ο Διαφωτισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μέσω της συνέχειας που τα διέπει. Αποτέλεσε την ιδεολογική βάση, τη θεωρία μπορούμε να πούμε, και η Γαλλική Επανάσταση, την εφαρμογή. Εξάλλου, οι πιο πολλοί ηγέτες της Γαλλικής Επανάσταση ήταν οι ίδιοι Διαφωτιστές, οι οποίες παράλληλα με την εξάπλωση των ιδεών τους, παράλληλα προετοίμαζαν το έδαφος για τη πραγμάτωση τους, την κοινωνική και λαϊκή επανάσταση.

Στον εκπαιδευτικό χώρο οι Διαφωτιστές πρέσβευαν τη μόρφωση όλων των ανθρώπων και ειδικά στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που κατά κανόνα ήταν αναλφάβητα. Ειδικότερα στο παιδαγωγικό τομέα, αμφισβήτησαν τη νοοτροπία του παρελθόντος που αντιμετώπιζε το παιδί ως ένα μικρό ενήλικα που πρέπει να λαμβάνει αγωγή ανάλογη των κοινωνικών συνθηκών, και υποστήριξαν ότι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιομορφίες της παιδικής ηλικίας θέτοντας με αυτό τον τρόπο τη βάση για όλη τη σύγχρονη παιδαγωγική ( Άριες, Αιώνες, σελ.11-12.) .

Εκπαιδευτικά διδακτικά μοντέλα την εποχή του διαφωτισμού.

Η εξέλιξη της διδακτικής επιστήμης ξεκινά από πολύ παλιά. Η αρχή γίνεται με τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και κυρίως τον Πλάτωνα ( Πολιτεία, Θεαίτητος ) και του Αριστοτέλη ( Remble A., Η Ιστορία, σελ., 44 – 53, Burnet J., Aristotle on Education, σελ., 1 – 9, 105 – 128) , οι οποίοι μεταξύ των πολλών και διαφορετικών παιδαγωγικών απόψεών τους αναφέρονται και στη διδακτική πράξη. Γνωστή από τους διαλόγους του Πλάτωνα ( Μένων, Ευθύφρων ),ήταν και η Σωκρατική ή Μαιευτική μέθοδος διδασκαλίας ( Ξωχέλλης Π., Θεμελιώδη Προβλήματα, σελ., 27 – 28, Piaget J., Ψυχολογία, σελ., 149 ) , η οποία εφαρμόζεται μέχρι και σήμερα στην εκπαίδευση ( Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 74 ) και μπορεί να χαρακτηριστεί ως δασκαλοκεντρική διδασκαλία κατά μία έννοια ( Παπάς Α. Ε., Μαθητοκεντρική, σελ., 29 – 31) .

Σημαντική ήταν επίσης και η συμβολή των σοφιστών όπως του Ιππία του Ηλείου και του Πρωταγόρα του Αβδηρίτη που απ’ όσα γνωρίζουμε ήταν οι « πρώτοι επαγγελματίες δάσκαλοι », που έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην εμπειρία ( Πολυχρονόπουλου Π., Φιλοσοφία, σελ., 150 – 151, Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 72 – 73).

Γενικότερα κατά την ελληνική αρχαιότητα η διδακτική διαδικασία στις κατώτερες και μέσες βαθμίδες ήταν αυστηρά δασκαλοκεντρική. Ο εκπαιδευτικός κατείχε τη γνώση και προσπαθούσε με το μονόλογο ή τον κατευθυνόμενο διάλογο να τη μεταφέρει αυτούσια στο μαθητή, απαλλάσσοντάς τον από την άγνοια και την ανεπάρκεια. Ο δε μαθητής έδειχνε υπακοή και σεβασμό στο δάσκαλο του και προσλάμβανε παθητικά τη γνώση ( Παπάς Α. Ε., Μαθητοκεντρική, σελ., 21 – 23 ) .

Κατά το Μεσαίωνα ο τρόπος διδασκαλίας δεν είχε μεταβληθεί ουσιαστικά. Εξακολουθούσε να κυριαρχεί η αυθεντία και ο αυταρχισμός του εκπαιδευτικού, ο οποίος χρησιμοποιούσε τη « ράβδο » ως μέσο μάθησης. Η μάθηση ταυτίζονταν με την απομνημόνευση. Ο μαθητής άκουγε παθητικά και αποστήθιζε απόψεις ( Remble A., Η Ιστορία, σελ., 90 – 91 ) .

Η θεμελίωση της νέας παιδαγωγικής γεννήθηκε τον 18^ο αιώνα. Σ’ έναν αιώνα όπου έπνεε ο αέρας του ευρωπαϊκού πνεύματος, δημιουργώντας μια πνευματική δομή με κύρια συστατικά τη σκέψη και την εθνική συνείδηση. Ο αιώνας αυτός ήταν ο αιώνας του καθαρού ορθολογισμού και των εγκυκλοπαιδιστών. Στα μέσα του 18^ου αιώνα οι νέες ιδέες που δημιουργήθηκαν, με τη βοήθεια και της γαλλικής επανάστασης, έφεραν καινούριες φιλοσοφικές τάσεις, εγκαθιδρύοντας σ’ όλα σχεδόν τα κράτη της Ευρώπης την αστική τάξη. Για την Ελλάδα και τους άλλους σλαβικούς λαούς, κυρίως τους Σέρβους, οι απόψεις που δημιουργήθηκαν συνέβαλλαν στην ανάπτυξη του πνευματικού τους τομέα, διαμορφώνοντας τελικά ένα ουσιαστικό πνεύμα εθνικής συνείδησης. Στον αιώνα αυτόν κορυφώθηκε η τάση της « νέας αγωγής », η οποία στηρίχτηκε στο « φυσικό ρυθμό του παιδιού ». Οι απόψεις αυτές εκφράστηκαν κυρίως από τους : Jon Lock, J. J. Rousseau, J. H. Pestalozzi, F. Frobel ( Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 97 – 98 ) .

1. Jon Lock ( 1632 – 1704 ) Γεννήθηκε στο Wrington της Αγγλίας και αποτέλεσε τον πρόδρομο του διαφωτισμού και φιλελευθερισμού στην Ευρώπη. Η πολιτική του σκέψη επηρέασε σημαντικά τη γαλλική διανόηση και προετοίμασε το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση. Σπούδασε ιατρική στην Οξφόρδη αλλά τον κέρδισε η φιλοσοφία και η παιδαγωγική. Στα παιδαγωγικά του έργα « Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση ( 1960 ) και « Σκέψεις για την αγωγή » ( 1963 ) ο Lock συμφωνεί με τον Bacon και θεωρεί ως πηγή της γνώσης την εμπειρία και τη συνήθεια ( Brehier E., The History, σελ., 267 – 269 ) .

Οι πραγματικές γνώσεις, έλεγε ο ίδιος, πηγάζουν από τις αισθήσεις και την αντίληψη. Τίποτα δεν υπάρχει στη νόηση, αν δεν περάσει πρώτα από την αίσθηση ( Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη, σελ., 27 – 28 ) .

Το παιδί είναι άγραφος χάρτης, επισημαίνει ο Lock και παρατηρεί : « Πρέπει να θεωρούμε καθετί a priori ως ανύπαρκτο και ως επιφανειακό. Το πνεύμα είναι tabula rasa (άγραφος χάρτης). Προτού εξασκηθεί, δεν είναι τίποτε, δε γνωρίζει τίποτε. Οφείλει το παν να μάθει, το παν ν’ αποκτήσει και να μορφωθεί, χωρίς καμιά άλλη βοήθεια ούτε άλλο καταφύγιο εκτός από τη δική του πείρα. Η τέχνη να σκέπτεται κανείς δε διαφέρει σε τίποτα από την τέχνη να ζει » ( Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 57 ) .

Τον Lock ενδιέφερε πιο πολύ η διαμόρφωση της βούλησης του παιδιού από τη διδασκαλία και τη γνώση. Ήταν της γνώμης ότι η συνήθεια, το περιβάλλον, η συμπεριφορά, το παράδειγμα είναι πολύ σπουδαιότερα από τη διδασκαλία ( Ρήγας Α., Παιδαγωγική, σελ., 217 ) .

Ο Lock πίστευε στη σημασία που είχε για την αγωγή και τη μάθηση η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ δασκάλου και μαθητών, επιθυμούσε να υπάρχει στη σχολική τάξη ζωντάνια, χαρά, ενεργητικότητα, στοιχεία απαραίτητα για τη δημιουργία ήπιου παιδαγωγικού κλίματος, ενώ θεωρούσε ότι η χρήση επαίνων και τιμωριών προξενεί αρνητικά αποτελέσματα. Επέκρινε τη μέθοδο των ραβδισμών και των μαστιγώσεων, που διαμορφώνουν δουλικούς χαρακτήρες. Υποστήριζε επίσης ότι ήταν προτιμότερο να καλλιεργηθεί στα παιδιά το αίσθημα της τιμής και ο φόβος της ντροπής παρά ο φόβος της τιμωρίας και της ποινής. Η άποψή του για το σεβασμό της ατομικότητας των παιδιών θεωρείται πρωτοποριακή. Ο σεβασμός των ατομικών διαφορών επιβάλλει να μη χρησιμοποιεί ο δάσκαλος την ίδια διδακτική μέθοδο για όλα τα παιδιά ( Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 89 – 90, Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 58, Remble A., Η Ιστορία, σελ., 217 ) .

Ο Lock ήταν υπέρ μιας χαλαρής, ξεκούραστης και ευχάριστης διδασκαλίας που καθιστά τη μάθηση παιχνίδι. Κάθε εργασία που δίνεται στα παιδιά πρέπει πρώτα να είναι στα μέτρα τους. Κατά την άποψή του μια διδασκαλία είναι επιτυχημένη, όταν είναι σύντομη και σταθερή και βασίζεται στην αρχή της εποπτείας και της άμεσης επαφής του μαθητή με τ’ αντικείμενα, καθώς και να στηρίζεται σε παιδοκεντρικό χαρακτήρα, λαμβάνοντας υπόψη τις ικανότητες των μαθητών ( Remble A., Η Ιστορία, σελ., 220, Ρήγας Α., Παιδαγωγική, σελ., 169 – 170 ) .

Οι παιδαγωγικές και φιλοσοφικές απόψεις του Lock άνοιξαν νέους δρόμους στην παιδαγωγική επιστήμη και έστρεψαν την έρευνα προς τη μελέτη των πραγμάτων και την εμπειρική γνώση. Αποτέλεσμα αυτής της στροφής ήταν ν’ αποκτήσει η εποπτική διδασκαλία εξέχουσα σημασία.

2. J. J. Rousseau ( 1712 – 1778 ). Υπήρξε ο κυριότερος εκπρόσωπος της φυσιοκρατίας του διαφωτισμού και ο πρωτοπόρος της Γαλλικής Επανάστασης. Γεννήθηκε στη Γενεύη, αλλά από το 1742 και μετέπειτα έζησε περισσότερο στο Παρίσι, όπου γνωρίστηκε με τους Condillac, Voltaire, D’ Alembert, Diderot και Holbach. Οι απόψεις του για την ελευθερία, τη φύση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια του ατόμου αποτέλεσαν σταθμό στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος ( Copleton Fr., A History, σελ., 75 – 78, Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 98)

Αν και δεν ασχολήθηκε με την παιδαγωγική, υπήρξε μια παιδαγωγική ιδιοφυΐα, καθώς οι απόψεις του επηρέασαν την αγωγή του παιδιού σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δημιουργήσουν μια νέα αντίληψη για την αντιμετώπισή του ( Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 99, Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 61 ) .

Στο παιδαγωγικό μυθιστόρημά του « Αιμίλιος » γράφει σχετικά : « Όλα όσα εξέρχονται από τα χέρια του Δημιουργού είναι καλά, όλα όμως εκφυλίζονται στα χέρια του ανθρώπου » και περιγράφει με χάρη τον τρόπο υλοποίησης της φυσικής αγωγής, η οποία πρέπει να συμβαδίζει προς τις τέσσερις φάσεις ανάπτυξης του ανθρώπου ( Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη, σελ., 28, Ρήγας Α., Παιδαγωγική, σελ., 175 ) .

Ο Rousseau ήταν ο πρώτος που διακήρυξε το σεβασμό της προσωπικότητας και των δικαιωμάτων των παιδιών, ενώ η αντιμετώπισή τους από τους δασκάλους τους ως μικρών ενήλικων είναι ανεπίτρεπτη και καταδικαστέα ( Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 62, Remble A., Η Ιστορία, σελ., 234 ) .

Γενικά πρέπει να τονιστεί ότι ο Rousseau απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στην ελευθερία του παιδιού και στα ενδιαφέροντά του για αυτομόρφωση και αυτοανάπτυξή του, ενώ δεν παρέλειπε να επισημαίνει την αξία της αυτενέργειας, της παρατήρησης και της άμεσης επαφής με πράγματα για μάθηση ( Piaget J., Ψυχολογία, σελ., 150 – 151 ) .

Παρά τα θετικά στοιχεία που υπάρχουν στις απόψεις του Rousseau, δε παύει να πέφτει σε αντιφάσεις και να παίρνει πολλές φορές απόλυτες θέσεις. Ο Rousseau βρίσκεται σε αντίφαση όταν, είναι αφενός υπέρ μιας « ατομοκεντρικής αγωγής »και αφετέρου όταν επιθυμεί για το άτομο μια « πλατωνική αγωγή » στην οποία αυτό χάνει την αυτονομία και τον αυτοκαθορισμό του. Ως απόλυτες θέσεις θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν η υπεραισιοδοξία για την αγαθότητα της ανθρώπινης φύσης, η αποκοπή του παιδιού από το κοινωνικό του περιβάλλον, ο αυθαίρετος καθορισμός των σταδίων της πνευματικής ανάπτυξης του ατόμου, η περιφρόνησή του προς το βιβλίο και την επιστημονική γνώση για χάρη της εμπειρίας ( Κουτζαμάνης Αρ., Περιγραφική, σελ., 191 – 192, Ρήγας Α., Παιδαγωγική, σελ., 183 – 184, Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 63 – 64 ) .

3. J. H. Pestalozzi ( 1746 – 1827 ) Ο Pestalozzi από τη Ζυρίχη υιοθέτησε και φρόντισε να υλοποιήσει τις βασικές απόψεις του Rousseau στη διδακτική πράξη. Συνδυάζοντας τη θεωρία με τη πράξη ανάλωσε τη ζωή του στη διαπαιδαγώγηση φτωχών και ορφανών παιδιών και στη συγγραφή εξαίρετων παιδαγωγικών συγγραμμάτων, τα οποία διεύρυναν τους ορίζοντες της παιδαγωγικής επιστήμης. Κατά την άποψή του η αγωγή όφειλε να είναι καθολική για όλους τους πολίτες και ν’ αποτελεί βασικό μέλημα της πολιτείας. Κύριος σκοπός της αγωγής είναι η ανύψωση του ανθρώπου σε άνθρωπο. Επιζητούσε, δηλαδή, την ολοκλήρωση του ανθρώπου, ιδανικό που χαρακτηρίζει τον ανθρωπισμό ( Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, σελ., 100, Remble A., Η Ιστορία, σελ., 335 ) .

Ο ίδιος έλεγε : « Ας φροντίσουμε για μια ολοκληρωμένη αγωγή, που θα διαμορφώσει την καρδιά, το νου, το χέρι ». Αυτό δείχνει ότι ο Pestalozzi απέβλεπε στην αρμονική ανάπτυξη και των τριών στοιχείων της ψυχής του ατόμου, δηλαδή, την ηθική – θρησκευτική μόρφωση, τη διανοητική καλλιέργεια και την αγωγή της βούλησης, ενώ απέρριπτε κάθε τάση για μονομερή αγωγή ( Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 65, Piaget J., Ψυχολογία, σελ., 151 ) .

Για να υλοποιηθεί ένας τέτοιος σκοπός απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εξερεύνηση της κατάλληλης μεθόδου, κάτι που απασχόλησε σοβαρά τον Pestalozzi. Στο βιβλίο του « Πως η Γετρούδη μορφώνει τα παιδιά της » ( 1801 ) υποστηρίζει ότι ο σκοπός της αγωγής θα υλοποιηθεί μόνο με βάση τις γενικές αρχές της αυτενέργειας, της συνάφειας και της αναγωγής κάθε πνευματικού στοιχείου στον κόσμο των αισθήσεων. Η τελευταία αρχή συνδέεται με εκείνη της εποπτείας. Η αυτενέργεια ωθεί τον μαθητή να μαθαίνει πράττοντας. Με την πράξη η μάθηση γίνεται πληρέστερη και μονιμότερη. Σχετικά με τη συνάφεια λέει ότι αυτή επιτρέπει στο μαθητή να προχωρεί με σιγουριά προς τη δημιουργία σαφών εννοιών από διάφορες παραστάσεις. Με την αναγωγή κάθε πνευματικού στοιχείου στον κόσμο των αισθήσεων, διαφαίνεται, ο πρωταρχικός ρόλος των αισθήσεων και στο φυσικό κόσμο σε κάθε γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό στοιχείο ( Remble A., Η Ιστορία, σελ., 347 – 348, Ρήγας Α., Παιδαγωγική, σελ., 208 ) .

Ο Pestalozzi επισημαίνει τρία βασικά στοιχεία σε κάθε εποπτεία τη μορφή, τον αριθμό και τη γλώσσα, τα οποία δεν έρχονται σε αντίθεση με τα στοιχεία του περιεχομένου της μόρφωσης. Ο Α. Δανασσής – Αφεντάκης παρατηρεί : « Τα στοιχεία για τα οποία μιλάει ο Pestalozzi, δεν αντιφάσκουν προς τα στοιχεία του περιεχομένου της μορφώσεως : Το ένα, ή ορθότερα η βασική σχέση του περισσότερο ή ολιγώτερο, σαν στοιχείο, δηλ. ο αριθμός και η αρίθμηση η ευθεία γραμμή σαν στοιχείο του λόγου. Ξεκινώντας ο Pestalozzi από τα τρία αυτά βασικά στοιχεία της εποπτείας θεωρεί σαν στοιχειώδη μαθήματα τη Γεωμετρία ( που εξετάζει τη μορφή των αντικειμένων ), την Αριθμητική ( την κύρια βάση του αριθμείν ένα ή πολλά αντικείμενα ) και το γλωσσικό μάθημα, την ανάγνωση δηλ. και γραφή ( το όνομα των πραγμάτων ) » (Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη, σελ., 41 – 42 ) .

Σχετικά με το πρόγραμμα της στοιχειώδους εκπαίδευσης ο Pestalozzi απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στη φυσική αγωγή, στα παιχνίδια, στους περιπάτους, στις χειροτεχνικές δραστηριότητες και τα ταξίδια, γιατί πίστευε ότι τα μαθήματα αυτά διαφυλάσσουν την υγεία των μαθητών. Επιπλέον θεωρούσε απαραίτητες τις γνώσεις που είναι χρήσιμες στη ζωή των παιδιών και ένιωθε μεγάλη απέχθεια για τις γνώσεις που μεταδίδονται με τον λόγο. Πάνω απ’ όλα όμως έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιέργεια της ηθικής, θρησκευτικής και κοινωνικής αγωγής και στην ανάπτυξη του πατριωτικού φρονήματος ( Ρήγας Α., Παιδαγωγική, σελ., 212 ) .

Όσον αφορά στις σχέσεις δασκάλου και μαθητών η θέση του Pestalozzi είναι ότι αυτές πρέπει να διέπονται από αμοιβαίο σεβασμό και αγάπη. Η αμοιβαιότητα αυτή όμως δε συμβαίνει στην πραγματικότητα, αφού ο ίδιος υποστηρίζει ότι η « τέχνη του παιδαγωγού μοιάζει με την τέχνη του κηπουρού », πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει ένας μονόδρομος στη σχέση δασκάλου και μαθητών και ότι ο εκπαιδευτικός συμπεριφέρεται ως αυθεντία. Ο Piaget ασκώντας κριτική στις απόψεις του Pestalozzi σημειώνει τα εξής : « Για παράδειγμα ο Pestalozzi πίστευε επίμονα στην αναγκαιότητα του να προχωρεί κανείς από το απλό στο σύνθετο, σε όλους τους τομείς της διδασκαλίας. Κι όμως, ο καθένας ξέρει πόσο η έννοια του απλού είναι σχετική με ορισμένους τρόπους της ενήλικης σκέψης και πόσο το παιδί ξεκινάει από το συνολικό και αδιαφοροποίητο. Γενικά ο Pestalozzi είχε επηρεαστεί από ένα συστηματικό φορμαλισμό, στο βάθος όμως φαίνονταν ότι έπαιρνε σοβαρά υπόψη του την πραγματική ανάπτυξη του πνεύματος.» ( Piaget J., Ψυχολογία, σελ., 153 ) .

4. F. Frobel ( 1782 – 1852 ) Ο Frobel εστίασε τη προσοχή του στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας χαράσσοντας όχι μόνο το σκοπό της προσχολικής αγωγής, αλλά και προσδιορίζοντας τη διδακτική διαδικασία, με την οποία θα μπορούσε ο σκοπός αυτός να πραγματοποιηθεί. Διακρίθηκε για την ανεξαρτησία της σκέψης του, αν και σ’ αυτήν βρίσκονται κάποιες επιδράσεις του Pestalozzi, του Rousseau και των ιδεαλιστών : Fichte, Herder, Schelling, Schiller και Humbolt ( Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη, σελ., 44, Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 70 ) .

Στη σκέψη του Frobel κυριαρχεί μια βαθιά πίστη στο θεό και ένας μυστικισμός, που βλέπει σε όλα τα φαινόμενα την παρουσία της θεότητας. Πίστευε ότι ο άνθρωπος και η φύση είναι μέρη της ολότητας του Θεού, επομένως βασικός σκοπός της αγωγής είναι αφενός η συνειδητοποίηση από τον άνθρωπο της θείας προέλευσης του εαυτού του και της φύσης, αφετέρου η ενοποίηση της ζωής, για την οποία συμβάλλει κατά μεγάλο ποσοστό η σχολική εργασία. Σχετικά με την ενοποίηση της ζωής ο Α. Δανασσής – Αφεντάκης παρατηρεί : « Κατά τον Frobel το πνεύμα του ανθρώπου ενεργεί σαν ορμή εκ των έσω προς τα έξω, ενώ η φύση ενεργεί σαν ερέθισμα εκ των έξω προς τα έσω. Το πνεύμα και γενικά το εσωτερικό είναι του ανθρώπου, καθώς η φύση και το εξωτερικό είναι μια ενότητα του κόσμου. Τα πρωταρχικά αυτά στοιχεία του σύμπαντος – εσωτερικός και εξωτερικός κόσμος ενοποιούνται στο ενεργείν και πράττειν » ( Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη, σελ., 45)

Η εσωτερίκευση του εξωτερικού κόσμου παρατηρείται κυρίως στη βρεφική ηλικία, κατά την οποία το βρέφος δέχεται πλήθος ερεθισμάτων, τα οποία προσπαθεί ν’ αντιληφθεί με τις αισθήσεις του, προβαίνοντας σε υποτυπώδεις αντιδράσεις. Στην ηλικιακή αυτή βαθμίδα τα όρια μεταξύ του Εγώ και του κόσμου είναι αδιαφοροποίητα. Κατά τη νηπιακή ηλικία όμως, το Εγώ και ο κόσμος διαχωρίζονται και σ’ αυτό συντελεί κατά μεγάλο ποσοστό η ύπαρξη του γλωσσικού οργάνου. Η γλώσσα δεν ξεχωρίζει μόνο το Εγώ από τον κόσμο, αλλά γίνεται και μέσον έκφρασης. Αυτό σημαίνει ότι σ’ αυτή την ηλικία κυριαρχεί η εξωτερίκευση του εσωτερικού κόσμου του παιδιού, πράγμα που φαίνεται στις δραστηριότητές του ( κίνηση, μίμηση, ομιλία, τραγούδι, ζωγραφική, παιχνίδι ). Ιδιαίτερα το παιχνίδι, το οποίο αποτελεί το κυριότερο μέσο δραστηριοποίησης στο νηπιαγωγείο, κατά τη φάση αυτή γίνεται σοβαρή απασχόληση για το παιδί. Γι’ αυτό και η παιδαγωγική και ψυχολογική αξία του είναι ανυπολόγιστη ( Remble A., Η Ιστορία, σελ., 354 – 355, Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη, σελ., 49 – 50 ) .

Ο Frobel ενδιαφέρονταν ακόμη και για την κατασκευή εποπτικών μέσων διδασκαλίας, τα οποία καθιστούν σαφώς πιο αποτελεσματική τη διδασκαλία και μονιμότερη τη μάθηση, τόσο στο δημοτικό όσο και στη Μέση Εκπαίδευση. Επιπλέον συνέθεσε και τραγούδια για μικρά παιδιά ( Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη, σελ., 71 ) .

Όσον αφορά τις σχέσεις εκπαιδευτικού και μαθητών, ο Frobel υποστήριζε ότι ο εκπαιδευτικός οφείλει να σέβεται τις επιθυμίες, τις επιδιώξεις και την προσωπικότητα του μαθητή, να ενισχύει την ανεξαρτησία και την αυτονομία του και να μην τον βλέπει ως αντανάκλαση του εαυτού ή ως μέσον εκπλήρωσης των προσδοκιών του ( Remble A., Η Ιστορία, σελ., 360 – 361 ) .

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι Διαφωτιστές αγωνίστηκαν ιδιαίτερα για την ελευθερία του πνεύματος σε όλους τους τομείς. Ένας από αυτούς τους τομείς ήταν ο θρησκευτικός και πιο συγκεκριμένα το θέμα της πίστης. Στις «σκοτεινές» εποχές του Μεσαίωνα η διατύπωση οποιασδήποτε άλλης ερμηνείας σε θρησκευτικά θέματα μετέτρεπε σε διωκόμενους αυτούς που τις εξέφραζαν.

Στο χώρο της δικαιοσύνης ο Διαφωτισμός θεωρούσε ότι όλο το δικαστικό σύστημα έπρεπε να αναδιαρθρωθεί γιατί μέχρι τότε εκδικούνταν τον δράστη καταδικάζοντας τον στην πιο εξοντωτική ποινή και δεν τον σωφρόνιζε και στον τομέα της εκπαίδευσης οι Διαφωτιστές επιδίωκαν ως στόχο την μόρφωση όλων των κοινωνικών στρωμάτων και κυρίως των χαμηλών.

Ο προηγούμενος αιώνας είχε ήδη χαράξει το δρόμο για αυτή τη νέα πορεία. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις που είχαν επιτευχθεί αλλά και η στροφή προς τον ανθρωπισμό και τις αξίες του παρελθόντος, είχαν αρχίσει να επηρεάζουν τους ανθρώπους του πνεύματος οι οποίοι πιστεύοντας βαθιά στην εξέλιξη του ανθρώπου είχαν αποφασίσει να συμβάλουν στην αφύπνιση των συνειδήσεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ξένη

1.Brehier E., The History of Philosophy, the Seventeenth Century, the University of

Chicago Press, Chicago 1968.

2.Burnet J., Aristotle on Education :Burnet J., Aristotle on Education, Cambridge

University Press 1967.

3.Copleton Fr., A History :Copleton Fr., A History of philosophy, τόμος 6, Image

Book, New York 1964.

4.Mendelson, Kant, Τι είναι Διαφωτισμός :Mendelson, Kant, Hamann, Wieland,

Riem,Herder, Lessing, Erhard, Sciller, Τι είναι Διαφωτισμός, μετάφραση Ν. Μ.

Σκουτερόπουλος, Αθήνα, Εκδ. Κριτική, 1989.

5.Piaget J., Ψυχολογία :Piaget J., Ψυχολογία και Παιδαγωγική, μτφ., Α. Βερβερίδης,

Αθήνα 1979.

6.Remble A., Η Ιστορία :Remble A., Η Ιστορία της Παιδαγωγικής, μτφ. Θ.

Χατζηστεφανίδης – Σ. Χατζηστεφανίδη, Αθήνα 1990.

Ελληνική

7.Άριες, Αιώνες :Άριες Φιλίπ, Αιώνες παιδικής ηλικίας, Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα

1990.

8.Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη :Δανασσής Α. – Αφεντάκης, Η εξέλιξη της

παιδαγωγικής και διδακτικής σκέψης, 2^η έκδοση Αθήνα 1985.

9.Κουτζαμάνης Αρ., Περιγραφική :Κουτζαμάνης Αρ., Περιγραφική και Αναλυτική

Φιλοσοφία Παιδείας, Μυτιλήνη 1985.

10.Ξωχέλλης Π., Θεμελιώδη Προβλήματα :Ξωχέλλης Π., Θεμελιώδη Προβλήματα της

Παιδαγωγικής Επιστήμης 3^η έκδοση Θεσ/νίκη 1985.

11.Παπάς Α. Ε., Μαθητοκεντρική :Παπάς Α. Ε., Μαθητοκεντρική διδασκαλία, 3

τόμοι, εκδόσεις Βιβλία για Όλους, Αθήνα 1987.

12.Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη :Παπάς Α. Ε., Σύγχρονη θεωρία και πράξη της Παιδείας,

εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1988.

13.Πολυχρονόπουλου Π., Φιλοσοφία :Πολυχρονόπουλου Π., Φιλοσοφία της

Παιδείας, 2^η έκδοση, Αθήνα 1987.

14.Ρήγας Α., Παιδαγωγική :Ρήγας Α., Παιδαγωγική Επιστήμη, Αθήνα 1984.

15.Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική :Φράγκου Χ., Ψυχοπαιδαγωγική, εκδόσεις

Gutenberg, Αθήνα 1996.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved