ISSN : 2241-4665
ISSN : 2241-4665
Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 11 Απριλίου
2014
“Η ενίσχυση των ηθικών αξίων διά της ηθικής σχολικής
δράσης”
·
Bisera Jevtić, επίκουρη Καθηγήτρια και
Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Τμήματος Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ναϊσσoύ,
Σερβία
·
Randjel Stosic, καθηγητής στο Εκκλησιαστικό Λύκειο, Ναϊσσός, Σερβία
Περίληψη
Η
διαδικασία σχηματισμού του ανθρώπου, ως ένα προσωπικό ον, έχει μεγάλη σημασία για την ανθρώπινη
κοινωνία. Αυτή είναι ένα από τα κύρια και βασικά κοινωνικά καθήκοντα, που την
καλούμε Παιδεία. Η ηθική αγωγή δεν είναι απλά μια προέκταση του ευρύτερου
κοινωνικού περιβάλλοντος, αλλά πρόκειται για μια κυρίαρχη κοινωνική συνιστώσα. Σκοπός της ηθικής αγωγής είναι να συμβάλει στην επίτευξη του κοινωνικού καθήκοντος. Το σχολείο, ως κύριος και βασικός παράγοντας της ηθικής
αγωγής, είναι χώρος μέσα στον
οποίο κατασκευάζονται και αναγνωρίζονται ηθικές δράσεις και αξίες προς μια ανάπτυξη θετικού ηθικού χαρακτήρα. Ο δάσκαλος είναι η κεντρική φιγούρα του
εκπαιδευτικού έργου στο σχολείο. Η
ποιότητα της προσωπικότητας του, της εξουσίας του, του ηθικού
χαρακτήρα, των ηθικών στάσεων, καθώς και το προσωπικό του παράδειγμα συμβάλλουν στην ηθική μόρφωση των
μαθητών. Ωστόσο, η δημιουργία ενός δίκαιου και ανθρώπινου σχολικού κλίματος στοχεύει στην ευαισθητοποίηση του μαθητή και την
άσκηση της ανθρώπινης του συνείδησης και την απόκτηση από το μαθητή ορθής
στάσης ζωής και σταδιακής ανάπτυξης του. Επομένως, η οργάνωση του
παιδαγωγικού/εκπαιδευτικού έργου στοχεύει στη δημιουργία συνθηκών που
επιτρέπουν την ενδυνάμωση των μαθητών, την έκφραση και την κατανόηση ηθικών
αξίων. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι ο σημαντικός συντελεστής της οικονομικής
επιτυχίας και της οικονομικής προόδου μιας χώρας βρίσκεται στα επιτυχή
αποτελέσματα της ηθικής αγωγής.
1. Η
θεωρητική βάση της έρευνας
Ένα κύριο και βασικό πρόβλημα της εποχής μας είναι το πρόβλημα της ηθικής αγωγής.
Οι
αλλαγές που έχουν επέλθει στην εποχή μας, επηρεάσαν αρνητικά την ηθική προσωπικότητα του
ανθρώπου. Τίθεται το πρώτο και
βασικό ερώτημα: Πόσο η κοινωνία βοηθάει
στην καλλιέργεια ηθικών αξίων και ειδικότερα στην ανάπτυξη του πλαισίου
εκείνου, όπου ο άνθρωπος θα ανακαλύψει το
ηθικό καλό;
Η Παιδαγωγική έρευνα έχει
αποδείξει, τις τελευταίες δεκαετίες, ότι υπάρχει κάποιο χάσμα ανάμεσα στις
προσδοκίες του εκπαιδευτικού και την ηθική επίδοση των μαθητών, δηλαδή κάτι που
κάποτε ήταν ηθικά απαράδεκτο, έχει γίνει το θεμέλιο της ανθρώπινης
συμπεριφοράς. Τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ερευνητές της εξελικτικής ηθικής αγωγής, είναι οι κατάλληλες έννοιες/όροι για την περιγραφή και την ερμηνεία των ηθικών φαινομένων. Μια ολόκληρη σειρά ηθικών
εννοιών προέρχεται από την παιδαγωγική και τη φιλοσοφική σφαίρα (δικαιοσύνη, καλοσύνη, κατανόηση,
φροντίδα, υπακοή), καθώς, επίσης, και από την κοινωνική ψυχολογία (κοινωνικοποίηση,
αξίες, αλτρουισμός). Προκειμένου να εξεταστεί το ζήτημα της
ηθικής αγωγής των παιδιών και των εφήβων, είναι απαραίτητη η αλληλεξάρτηση των ηθικών
εννοιών. Κάθε μία από αυτές τις έννοιες
είναι άσκοπο να
προσδιοριστεί ως μονομερής. Αντ' αυτού, πρέπει να έχουμε, κατά νου, την
αλληλεπίδραση και την ιδιαιτερότητα των παρακάτω εννοιών/όρων: ηθική, ηθική αγωγή, ήθος, ηθική προσωπικότητα, ηθική συνείδηση, ηθική ευθύνη, ηθική στάση, ηθική κρίση και ηθικός
χαρακτήρας.
Η
σύγχρονη ανθρωπότητα βιώνει πια ταραχώδεις
αλλαγές. Οι αλλαγές είναι τόσο ραγδαίες και βαθιές, που προκαλούν σημαντική αναστάτωση
στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου. Η Ηθική είναι ένα από
τα φαινόμενα που,
συνεχώς και ραγδαία, αλλάζει. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν σημαντικά την άνθρωπινη προσωπικότητα. Ο άνθρωπος ζει ένα είδος σοκ- οι
βασικές ηθικές αξίες χάνονται μπροστά στα μάτια
του και οι ουσιαστικές υποθέσεις του καταρρέουν, απειλώντας την ψυχική και πνευματική ισορροπία του (Zedler,
Kifer, 2003).
Η ηθική αγωγή είναι μια
περίπλοκη παιδαγωγική έννοια και διαδικασία. Περιέχει τη διαμόρφωση ηθικής
συνείδησης, ηθικών πεποιθήσεων, στάσεων, συμπεριφορών και δράσης συγκεκριμένων
ζωικών συνθηκών. Αυτό σημαίνει ότι η ηθική αγωγή διαμορφώνει μια ολοκληρωμένη
προσωπικότητα και το χαρακτήρα της. Συνεπώς, πρόκειται για τη διαδικασία
διαμόρφωσης των ηθικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου, της θεώρησης του κόσμου,
της ανθρώπινης κοινωνίας και του ανθρώπου, των ηθικών αισθήσεων, των θετικών
ιδιοτήτων της βούλησης και του χαρακτήρα και της διαμόρφωσης των δεξιοτήτων και
των συνηθειών της ηθικής συμπεριφοράς και δράσης, κατά τις αποδεχόμενες
αντιλήψεις. Γι’ αυτό το λόγο, η
ηθική αγωγή εμπεριέχει τις 1) γνωστικές, 2) συναισθηματικές, 3) κοινωνικές και
4) ψυχομηχανικές διαστάσεις (Suzić, 2005, 547).
Η ηθική αγωγή γίνεται ένα όλο
και πιο δημοφιλές θέμα στον τομέα της εκπαίδευσης. Τα κοινωνικά προβλήματα
προέρχονται από την ηθική κρίση. Η αρρωστημένη κατάσταση της καταναλωτικής
κοινωνίας μας, το κυνήγι του κέρδους και των υλικών αγαθών, η αδιαφορία για την
καλλιέργεια της ευαισθησίας απέναντι στο συνάνθρωπο, της ευγένειας, της
αυτοθυσίας, η αύξηση της αδιαφορίας και της επιθετικότητας είναι αποτέλεσμα της
απουσίας της ηθικής αγωγής. Η λειτουργία του σχολείου και η σύναψη των
διαπροσωπικών σχέσεων στην τάξη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ηθική
ανάπτυξη των νέων. Η ηθική αγωγή στοχεύει στην προετοιμασία ενός αναπτυσσόμενου
ανθρώπου, ο οποίος καλείται να γίνει μέλος μιας κοινωνίας, και στην απόκτηση
ηθικής συνήθειας, η οποία θα αποτελεί ζωτικό στοιχείο. Με αυτή την έννοια, η
ηθική αγωγή συμβάλλει όχι στη ατομική, αλλά στην κοινωνική ανάπτυξη και επίδοση
των ανθρώπων, ενώ απαιτεί προσπάθειες και κόπους, οι οποίοι αναμένεται να
αποδώσουν καρπούς, μακροπρόθεσμα (Berkowitoz, & Oser, 1985).
Αυτομάτως λοιπόν, θα λέγαμε ότι
το υψηλότερο επίπεδο της ηθικής δράσης είναι ο απόλυτος αυτοέλεγχος του μαθητή. Τις ίδιες σκέψεις εκφράζουν οι
Ozer και Althof, οι οποίοι επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στη σαφή διατύπωση
των διδακτικών στόχων. Π.χ., ας υποθέσουμε ότι ο επιμέρους σκοπός είναι ο εξής:
Ο μαθητής πρέπει να μάθει να κρίνει
καλύτερα. Τι σημαίνει το "καλύτερα"; Οι ίδιοι τονίζουν ότι ο
σαφής σκοπός βοηθάει στην εμπέδωση του ηθικού χαρακτήρα των παιδιών και των
εφήβων και στην σωστή αντιμετώπιση των πραγμάτων της κοινωνίας. Η αποτυχία των
σκοπών της αγωγής οδηγεί σε χάσμα μεταξύ της ηθικής λογικής και της ηθικής
δράσης (Oser & Althof, 1997 ).
Συνοψίζοντας, φαίνεται ότι η ηθική
αγωγή οδηγεί στην ηθική δράση, η οποία βασίζεται στην ηθική συνείδηση, ως πρώτη
και απαραίτητη προϋπόθεση της ηθικότητας. Όμως, η ηθική συνείδηση δεν
δημιουργείται από μόνη της, αλλά αναπτύσσεται μέσα στις ηθικές αξίες και
βρίσκει διαύλους ανατροφοδότησης, μέσα σε προσωπικές εμπειρίες. Ο σκοπός της
ηθικής αγωγής είναι η κατανόηση, με προσωπικό και ζωντανό τρόπο, του ζητήματος
της πλουραλιστικής κοινωνίας, ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν την ικανότητα, τις
γνώσεις και τις αξίες, προκειμένου να πάρουν λογικές και ηθικές αποφάσεις
(Milat, 2005, 123).
Μέσα σε αυτήν την προοπτική,
καλούμαστε οι εκπαιδευτικοί όχι σε στερεοτυπική αντιμετώπιση της ηθικής αγωγής,
αλλά να καλύψουμε ανεπάρκειες
της κοινωνίας, δηλαδή να επισημάνουμε τους σημαντικούς παράγοντες, οι οποίοι
εμπλέκονται στην ηθική δράση και την ηθική αυτονομία του παιδιού. Τέλος, πρέπει
να διευκρινιστεί ότι με κατάλληλους παιδαγωγικούς χειρισμούς, είναι ανάγκη να
ενισχύονται και να ενθαρρύνονται τα παιδιά. Ένα ερώτημα, όμως, παραμένει: Το σημερινό
εκπαιδευτικό σύστημα πετυχαίνει στο να αναπτύξει το παιδί την πίστη στην
αποστολή και στην αξία της εκπαίδευσης/μόρφωσης;
1.1.
Αξίες
και ηθική αγωγή
Μέχρι σήμερα ίσως, έχουν υπάρξει
κοινωνίες χωρίς επιστημονικές γνώσεις και τεχνολογία, χωρίς μαθηματικές γνώσεις
και φιλοσοφικές αναζητήσεις, αλλά δεν υπήρξε ανθρώπινη κοινωνία χωρίς
στοιχειώδεις ηθικές αξίες. Το θέμα των ηθικών αξίων βρέθηκε στο επίκεντρο
διάφορων κοινωνικών ερευνητών. Οι ίδιοι επιστήμονες τονίζουν ότι οι αξίες
αποτελούν την κατευθυντήρια γραμμή και τη βάση για την οργάνωση και τον
καθορισμό διδακτικών σκοπών και στόχων. Η λέξη αξία προέρχεται από τη λατινική λέξη "valeo" που σημαίνει
υγιής, τραχύς, δυνατός. "Το
πλήρωμα της ανθρώπινης ζωής βρίσκεται στις αξίες. Η ζωή του ανθρώπου είναι ζωή
αξίων. Είναι πνευματικές ιδιότητες, οι οποίες δίνουν ζωή στο ανθρώπινο
γίγνεσθαι... έχοντας οικουμενικό,
διαχρονικό – καθολικό χαρακτήρα, εκφράζουν την ποιότητα των σχέσεων του
ανθρώπου με τον πολιτισμό, δηλαδή την αποδοχή της διαφορετικότητας" (Narvaz, 2009, 138).
Ο σύγχρονος κόσμος, ως μια
πλουραλιστική πραγματικότητα, αναπτύσσεται ραγδαία. Υπό αυτές τις συνθήκες,
υπάρχουν πολλές ασάφειες και αβεβαιότητες στην κατανόηση ορισμένων αξίων.
Αναφέρουμε διάφορα σημαντικά ερωτήματα που σχετίζονται με το σύνθετο αυτό το
πρόβλημα: Ποιες είναι οι βασικές αξίες
της σύγχρονης κοινωνίας μας; Υπάρχουν κοινές αξίες; Ποιες αξίες
καλλιεργεί το σχολείο; Ποιές αξίες αλλάζουν εύκολα;
Στα σχολεία μας, δίνεται
ανεπαρκής προσοχή στις προσωπικές και κοινωνικές αξίες. Η αγωγή, στον τομέα
αυτό, χαρακτηρίζεται από επιφανειακή επεξεργασία διδακτικών υλικών, καθώς και
τη χρήση ακατάλληλων μεθόδων και διαδικασιών. Ασφαλώς, το σχολείο προσφέρει στο
παιδί ορισμένες ηθικές αρχές και αξίες, όπως είναι: η δικαιοσύνη, η τιμή, η
αλήθεια, η ελευθερία κτλ.. Όμως, ''οι
μαθητές δεν συμμορφώνονται με τις αξίες, δεν γνωρίζουν πόσο οι ίδιες είναι
σημαντικές για τη συμπεριφορά των μελών σε έναν οργανισμό, τα οποία γνωρίζοντας
τι είναι επιθυμητό, προσπαθούν να μετασχηματίζουν τις αξίες σε νόρμες
συμπεριφοράς'' (Stright, 2001, 463).
Ουσιαστικές αναφορές στο σύστημα
των αξίων εμφανίζονται στα μέσα της δεκαετίας του Εξήντα και, από τότε, τούτο
το θέμα γίνεται ολοένα και πιο επίκαιρο. Ο ρόλος του σχολείου και των
εκπαιδευτικών είναι να βοηθήσουν το παιδί να ανακαλύψει τις δικές τους
προσωπικές αξίες. Έτσι, ο μαθητής αισθάνεται ότι είναι μέρος μιας κοινότητας
που αγαπάει και μεριμνά, όπου αυτός έχει επαρκή ελευθερία να ανακαλύψει το νόημα
στη ζωή του.
Αρκετοί ερευνητές τονίζουν ότι ο
σκοπός των αξίων είναι να εστιάσουν στις θετικές προοπτικές μιας κατάστασης και
να ενθαρρύνουν τους μαθητές στην επιλογή 1) της ηθικής συμπεριφοράς, 2) της
ηθικής κοινωνικής ζωής και 3) της ηθικής απόφασης (Usakli, 2010).
Αδυναμίες και ελλείψεις της
παραδοσιακής κοινωνικο-ηθικής εκπαίδευσης φαίνονται στο εξής: παθητικότητα (η έμφαση δίνεται στη
διδασκαλία, ο μαθητής είναι υποχρεωμένος να μάθει τις αρχές), αυταρχισμός (χαρακτηρίζεται κυρίως από
το δασκαλοκεντρικό προσανατολισμό, οι μαθητές συνηθίζουν να υπακούν χωρίς
συζήτηση), αρνητικότητα (επεξεργασία,
κυρίως, αρνητικού διδακτικού περιεχόμενου καθοδηγεί το μαθητή στο τι δεν πρέπει
να κάνει και όχι στο τι πρέπει να κάνει). Επίσης, μία από τις μεγαλύτερες
αδυναμίες της παραδοσιακής ηθικής αγωγής είναι η άγνοια της σύγκρουσης αξιών σε
διαφορετικές ηθικές καταστάσεις. Η άκαμπτη προσκόλληση σε ορισμένες αρχές και
αξίες, ως μοναδικές στην ηθική λογική, είναι ανεπαρκής (Bull, 1973, 215).
Η σωστή βάση της ηθικής αγωγής
δεν συνίσταται στη απλή περιγραφή των αξίων, αλλά στους παράγοντες, στις
μεθόδους και στα μέσα που εμπλέκονται στην ενεργοποίηση του ανθρώπινου ηθικού
δυναμικού. Αξίες, όπως είναι η
αλήθεια, η ελευθερία, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η ανεκτικότητα κλπ. στο σχολικό
περιβάλλον, τοποθετούνται ως παθητικές επιδιώξεις του μαθητή. Υποτίθεται ότι ο
μαθητής μόνος του, με έναν έμμεσο τρόπο, θα υιοθετήσει αυτές τις αξίες, κάτι
που, συνήθως, δεν γίνεται.
Η αγωγή και η διδασκαλία, για να επιτύχουν
τους σκοπούς και στόχους, προϋποθέτουν, καταρχήν, μια κατά το δυνατό απρόσκοπτη σχέση μεταξύ του
μαθητή και των αξίων. Το σχολείο, διά των διδακτικών σκοπών και στόχων,
εξακολουθεί, παρά τις έξωθεν πιέσεις, να συνιστά τον κατεξοχήν θεσμοθετημένο
φορέα της αγωγής, φορέα ενδυνάμωσης της ηθικής σταθερότητας του μαθητή.
Οι αξίες διαμορφώνουν τον κόσμο
του μαθητή. Προσδιορίζουν την αξία της ζωής του σε υπάρχουσες κοινωνικές
διαφορές. Βοηθούν τον ίδιο σε αναζήτηση, ανεύρεση και παραχώρηση της ηθικής
αλήθειας. Για αυτό, ο διδακτικός σκοπός δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός,
όπως, π.χ., η αποδοχή και η υιοθέτηση του
ηθικού καλού. Η οργάνωση της διδακτέας ύλης πρέπει, πάντοτε, να αποβλέπει
στην επίτευξη των στόχων. Άρα η
διδασκαλία είναι αποτελεσματική στο μέτρο που καταφέρνει να μεταβάλλει τη
συμπεριφορά του μαθητή, ως προς την επιθυμητή ηθική κατεύθυνση.
Όμως, στις ειδικές εθνικές αξίες
που είναι απαραίτητες για την ιδιοπροσωπία ενός λαού, δεν δίνεται η δέουσα
προσοχή. Πιστεύουμε ότι οι βασικές εθνικές αξίες είναι οι εξής: η αγάπη προς το
συνάνθρωπο και το έθνος, σχέσεις με το κοινωνικό σύνολο, κανονική και δίκαιη σχέση απέναντι στο άλλο φύλο, φροντίδα για
τους μεγάλους και τους αδυνάτους. Ένας σημαντικός άξονας γύρω από τον οποίο
περιστρέφονται οι εθνικές αυτές αξίες, είναι η πνευματική ζωή, η οποία εμπεριέχεται στη γλώσσα, τα έθιμα, τις παραδόσεις, την
επιστήμη, τον πολιτισμό, την τέχνη, τη θρησκεία και την ηθική (Schwartz, SH,
& Boehnke, Κ. 2004).
Το σύστημα των αξιών εικονίζει
την ιδεολογία και τον πολιτισμό μιας κοινωνίας. Οι αξίες εκφράζουν, επίσης, την
εσωτερική διάθεση του ανθρώπου και ισχυροποιούν
τις κοινωνικές, ηθικές και πνευματικές του ενέργειες. Ως εκ τούτου, αν και οι
αξίες είναι η ουσία της εκπαίδευσης, δεν έχουν το ίδιο νόημα σε όλες τις
κοινωνικές ομάδες. Επομένως, σε μερικές κοινωνίες, θεωρούνται ως αιτίες του
καλού, ενώ στις άλλες, ως φορείς μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας και σημείο
προσανατολισμού στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και των νέων, ώστε οι ίδιοι να
μπορούν να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της εποχής. Είναι προφανές, λοιπόν,
ότι οι αξίες δεν είναι απόλυτες, αλλά
χρηστικές σε σχέση με μια συγκεκριμένη εποχή, τον πολιτισμό,
την κοινωνία, και ως εκ τούτου, υπόκεινται σε διαφορετικές κοινωνικές μεταβολές.
Όμως, κάποιες αξίες, παρά την πρόοδο της κοινωνίας και τη μεγάλη ταχύτητα των
πολιτισμικών αλλαγών, παραμένουν και σήμερα καθολικές.
2.
Στόχοι, υποθέσεις της έρευνας
Αναφορικά με τους σχολικούς
συμβούλους και το έργο τους στην ηθική ανάπτυξη του παιδιού διαπιστώθηκε η
απουσία αξιόλογων θεωρητικών και εμπειρικών εργασιών. Το παιδαγωγικό τους έργο
είναι σαφές, σε ένα ορισμένο και οργανωμένο πλαίσιο εμβάθυνσης των ηθικών αρχών:
την αρχή της ευθύνης, της αξιοπρέπειας και της εμπιστοσύνης, (για να κρατήσει
τις πληροφορίες που λαμβάνει από αυτόν), την αρχή της εμπιστευτικότητας και την
αρχή του αμοιβαίου σεβασμού και της αλληλεπίδρασης.
2.1.Κεντρικός
σκοπός
Κεντρικό σκοπό της έρευνας
αποτέλεσε η εμπειρική προσέγγιση του θέματος του έργου του σχολικού συμβούλου,
προκειμένου να εκτελέσει τη συνεπή και πλήρη εφαρμογή των ηθικών αρχών στο έργο
της, σε σχέση με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.
2.2.Κεντρική
υπόθεση
Κεντρική υπόθεση της έρευνας είναι η πρόταση πώς οι
εκπαιδευτικοί και οι μαθητές αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα του θεσμού του
σχολικού συμβούλου και την αναγκαιότητά του, προκειμένου να αναπτύξουν οι ίδιοι
ηθικές αρχές και αξίες.
2.3.Τα
υποκείμενα της έρευνας
Τα υποκείμενα της έρευνάς μας
αποτελούσαν σχολικοί σύμβουλοι, εκπαιδευτικοί και οι μαθητές τεχνικών και
γενικών λυκείων στη Σερβία. Από αυτούς, 70 είναι σχολικοί σύμβουλοι, 130
εκπαιδευτικοί και 150 μαθητές. Η επεξεργασία των δεδομένων της έρευνας κινείται
στο πλαίσιο της περιγραφικής στατιστικής, γίνεται ανάλυση όλων των συχνοτήτων
και συσχέτιση των μεταβολών.
3.Αποτέλεσμα της έρευνας
Οι εξελίξεις αλλά και οι
σύγχρονες ανάγκες στις συνθήκες της ζωής που δημιουργεί η κοινωνία, έχουν
επιπτώσεις και στις λειτουργίες που επιτελεί ο ρόλος του σχολικού συμβούλου. Το
σχολείο φαίνεται να χάνει έδαφος στο πεδίο του εμπλουτισμού των ηθικών αξίων
και γνώσεων. Οι ηθικοί κανόνες και οι ηθικές αρχές χάνονται για χάρη κάποιων
άχρωμων αξίων. Επομένως, ο ρόλος του σχολικού συμβούλου στην ηθική
ευαισθητοποίηση και δραστηριοποίηση του εκπαιδευτικού και του μαθητή, είναι
μεγάλος.
Στην έρευνα, οι μαθητές, στο
μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, αυτοαξιολόγησαν τις ηθικές τους πράξεις, ενώ οι
εκπαιδευτικοί, αυστηρά, βαθμολογούσαν την ηθικότητα των μαθητών.
Υπήρξε μια στατιστική συσχέτιση,
περί της ηθικότητας των μαθητών, ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς. Οι εκπαιδευτικοί
μεγαλύτερης ηλικίας, με περισσότερα έτη υπηρεσίας, αξιολόγησαν την ηθικότητα
των μαθητών, σε υψηλό βαθμό, ενώ αντίθετα, οι εκπαιδευτικοί, με λιγότερα έτη
υπηρεσίας, έκριναν αυστηρά τις ηθικές πράξεις των μαθητών.
Όσον αφορά το ποσοστό της
αυτοαξιολόγησης των μαθητών, η έρευνα έδειξε ότι δεν υπάρχουν σημαντικές
συσχετίσεις μεταξύ των μαθητών, δηλαδή ανεξάρτητα από το σχολείο, το φύλο, την
ηλικία και τη συνεργασία με το σχολικό σύμβουλο.
Επίσης, διαπιστώθηκε στατιστική
συσχέτιση μεταξύ των σχολικών σύμβουλων, σχετικά με τα έτη υπηρεσίας. Οι
σχολικοί σύμβουλοι με λιγότερα χρόνια υπηρεσίας, στη συντριπτική τους
πλειοψηφία, και σε μεγαλύτερο βαθμό από τους παλαιότερους, επιθυμούν την
εφαρμογή του ηθικού έργου στο σχολικό
περιβάλλον.
Από το σύνολο των ερμηνειών,
είναι δυνατό να θέσουμε ερωτήματα: Υπερεκτιμούν
οι μαθητές τις ηθικές αξίες ή οι εκπαιδευτικοί έχουν ελλιπή γνώση της ηθικής
ανάπτυξης των μαθητών;
Όπως εξάλλου, διαπιστώνεται
διαφορά μεταξύ της αυτοεικόνας του μαθητή και της πραγματικής του συμπεριφοράς,
που έχει αρνητικές επιπτώσεις στις καταστάσεις διαπροσωπικών σχέσεων και
επικοινωνίας. Οι ηθικές αρχές θεμελιώνονται στην ηθική αυτοσυνείδηση του
μαθητή. Υπό το πρίσμα αυτό, το σχολείο πρέπει να επανακατευθύνει την ατομική
πορεία του μαθητή, παρέχοντάς του τη δυνατότητα στην απόκτηση ηθικών δράσεων.
Η έρευνα κατέδειξε ότι το 50%
των εκπαιδευτικών δεν είχαν παρακολουθήσει ποτέ κάποιο παιδαγωγικό Συνέδριο.
Ένα καλά οργανωμένο πρόγραμμα Συνέδριου επιτρέπει την κατάλληλη σύνδεση της
παιδαγωγικής θεωρίας και πράξης και τη συνεργασία των συμμετεχόντων, των
εκπαιδευτικών και των άλλων ερευνητών, οι οποίοι ασχολούνται με το θέμα της
ηθικής βελτίωσης.
Η σημασία του έργου του σχολικού
συμβούλου είναι μεγάλη, διότι παρέχει στους νέους τη δυνατότητα να
συνειδητοποιήσουν τη σημασία και την ανάγκη της παιδαγωγικής συμβουλευτικής
βοήθειας, για την αναγνώριση και την κατανόηση των ηθικών δράσεων. Η παροχή
παιδαγωγικής βοήθειας στους εκπαιδευτικούς, εκ μέρους του σχολικού συμβούλου,
είναι ανεκτίμητη για δύο λόγους: Πρώτον, χωρίς την επαρκή τεχνική βοήθεια του
σχολικού συμβούλου, δεν βοηθιέται ο μαθητής στη διαμόρφωση της ηθικής
προσωπικότητας, και δεύτερον, η συνεργασία του εκπαιδευτικού με το σχολικό
σύμβουλο, οδηγεί τον εκπαιδευτικό στην ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων και
ιδιοτήτων που συνδέονται με το πρόβλημα του κοινωνικού-ηθικού περιβάλλοντος.
Η ελλιπής κατάρτιση και
επιμόρφωση, η απουσία θωράκισης του θεσμού του σχολικού συμβούλου με
ουσιαστικές αρμοδιότητες, η έλλειψη ξεκάθαρων σκοπών και στόχων, άκρως αντικειμενικών,
είναι βασικές αιτίες για την γενικότερη απαξίωση και τις αρνητικές κριτικές που
δέχεται το σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί του δείγματος της έρευνας αναγνωρίζουν μεν
την παρουσία του θεσμού του σχολικού συμβούλου, διατηρούν, όμως, σοβαρές επιφυλάξεις,
ως προς τον τρόπο της παιδαγωγικής βοήθειας.
Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι
πολύ λίγοι μαθητές σε ολόκληρη τη φοίτηση τους, ζήτησαν παροχή της βοήθειας των
σχολικών συμβούλων (μόνο 7 %). Ο αριθμός αυτός θα πρέπει να είναι πολύ ψηλός
και οφείλεται στο γεγονός ότι οι μαθητές έχουν δυσκολίες στην αυτοαξιολόγηση
δικών τους ιδιοτήτων, δηλαδή έχουν
πρόβλημα με την ανάπτυξη της αυτοσυνείδησης και, ως εκ τούτου, έχουν πρόβλημα
με τη διαπροσωπική επικοινωνία και την ηθική τους συμπεριφορά. Το παραπάνω
πρόβλημα μπορεί να μειωθεί ή να εξαλειφθεί μέσω της επιτυχούς δημιουργικότητας
του σχολικού συμβούλου. Όμως, είναι απαραίτητη η ευαισθητοποίηση των μαθητών,
σχετικά με τη σημασία και την ανάγκη του ρόλου του σχολικού συμβούλου, δηλαδή η
θέληση των μαθητών να ζητήσουν βοήθεια, να επιθεωρήσουν, να γνωρίσουν την πνευματική τους κατάσταση: "Η γνώσις της νόσου εστίν
θεραπεία".
Στην έρευνα, διακινείται, μεταξύ
των σχολικών συμβούλων, μια τάση διαφοράς του ισχύοντα τρόπου
διδακτικής-εκπαιδευτικής εργασίας. Οι νεότεροι σχολικοί σύμβουλοι, σε σχέση με
την ηλικία και τα έτη υπηρεσίας τους, έτειναν να δώσουν έμφαση σε θέματα που
σχετίζονται με τις ηθικές αρχές και την ηθικότητα του μαθητή. Η συνειδητοποίηση
από τους ίδιους του γεγονότος της ηθικής κρίσης, αλλά και η επιθυμία τους να
ανταποκριθούν καλύτερα στο έργο τους, τους οδηγεί στην επιδίωξη αυτής της
παιδαγωγικής εργασίας και με δική τους, ενδεχομένως, πρωτοβουλία.
Η αποτελεσματικότητα του έργου
του σχολικού συμβούλου, που πραγματοποιείται μέσα στο πλαίσιο συναντήσεων των
μαθητών, δηλαδή με την έκφραση ηθικών δράσεων, πέρα από την εφαρμογή των
σκοπών, των στόχων και των μεθόδων διδασκαλίας, βασίζεται σε δυο προϋποθέσεις:
την αποδοχή της διαφορετικότητας του μαθητή και την ικανότητα της ταύτισης με
το μαθητή.
4.
Συμπέρασμα
Σ’ αυτό το σημείο της έρευνάς
μας, εύκολα μπορούμε να παρατηρήσουμε το φαινόμενο της ελλιπούς γενίκευσης των
ηθικών κανόνων και αρχών. Όπως επισημάναμε και στο θεωρητικό μέρος της εργασίας
μας, πολλές φορές οι άνθρωποι άλλα υποστηρίζουν, όταν το ηθικό πρόβλημα δεν
τους αφορά άμεσα, και άλλα πράττουν, όταν έρχονται σε επαφή με το ίδιο το
πρόβλημα.
Είναι γεγονός ότι το πρόβλημα
των ηθικών αξίων και της αυτοβελτίωσης παραμένει ανοικτό και γόνιμο. Μια
παιδαγωγική συμβουλή είναι απαραίτητη, αν κάποιος θέλει να αποκτήσει την
ασφάλεια και την αυτοπεποίθηση, να είναι παρών σε όλες τις σφαίρες της
κοινωνικής ζωής και του κοινωνικού έργου.
Οι αξίες ενθαρρύνουν το άτομο να
αποκτήσει και να λάβει θέση στη σύγχρονη και οργανωμένη κοινωνία. Οι ίδιες
βοηθούν τους μαθητές να αναπτύξουν βασικές δεξιότητες πρόσληψης και παραγωγής
ηθικών στάσεων και να δείξουν οι μαθητές την πραγματική και εσωτερική τους
κατάσταση, ώστε να μην υπάρχει ένταση στην κοινωνική σχέση.
Εξετάζοντας, διαχρονικά, τις
προτεινόμενες ηθικές αξίες, αντιλαμβάνεται, εύκολα, κανείς τη σημασία τους για
μια καλύτερη ένταξη στην κοινωνική ζωή. Σκοπός της ηθικής αγωγής είναι ο
μαθητής να καταφέρει να δημιουργήσει μια διαρκή και σταθερή αίσθηση του εαυτού
του, του Εγώ του, και να αποκτήσει την
ηθική αυτοπεποίθηση.
Φαίνεται, τέλος, ότι οι ηθικές
αξίες πρέπει να έχουν ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Φαίνεται,
επίσης, ότι η ηθική αξία στη σημερινή κοινωνία αποτελεί μια πρόσκαιρη ανάγκη με
''ημερομηνία λήξης''. Η ανάπτυξη ηθικών γνώσεων, ικανοτήτων και
αξίων που επιτρέπουν την κοινωνική συνεργασία και κατανόηση, απαιτούν
προγραμματισμένες εκπαιδευτικές ενέργειες. Αυτό που, τελικά, μπορεί να
συμπληρώσει καθοριστικά την ολοκλήρωση της προσωπικότητας των μαθητών, είναι η
συνειδητοποίηση ότι το σχολείο είναι θεμελιώδης φορέας ηθικής μόρφωσης (Jevtic, 2012).
Οι ηθικές αξίες είναι ο μόνος
επιτυχής τρόπος καταπολέμησης της κοινωνικής αδιαφορίας, της διαπροσωπικής
έλξης και της ανάπτυξης ηθικής αυθεντικότητας. Μέσω της ηθικής διδασκαλίας,
διαμορφώνεται η ηθική προσωπικότητα των μαθητών, ενώ οι ίδιοι γίνονται
σχεδιαστές και κατασκευαστές του καλύτερου ηθικού μέλλοντος. Η εργασία αυτή θα
έπρεπε να θεωρηθεί ως συμβολή στην πρόοδο της θεωρίας και της πράξης στο τομέα
της ηθικής αγωγής.
Βιβλιογραφία
Berkowitoz, Marvin W. & Oser, F. (1985). Moral
Education. Theory and Application. Hillsdale. NJ: Lawrence Erlbaum.
Bull, N. (1973). Moral Judgement from childhood to
adolescence. London: Press.
Zedler, D. & Kifer, M. (2003). The role of moral reasoning and the status of
socioscientific issues in science education. Moral reasoning and sociscientific issues, 7-38.
Jevtić, B. (2012). Pedagogy of morality.
Niš: Faculty of Philosophy.
Milat, J. (2005). Pedagogy - theory about osposobljavanja.
Zagreb: School book.
Narvaez, D. (2009). Triune Ethics Theory and moral personality.
In D. Narvaez & D.K. Lapsley (Eds.), Moral Personality, Identity and
Character: An Interdisciplinary future New York: Cambridge University
Press. 136-158.
Oser, F. & Althof, W. (1997). Moralishe selbstbestimmung-Modelle der
Entwicklung und Erziehung in Wertebereiche. Sttutgart: Klett-Cotta.
Stright, A. D. (2001). Instruction
begins in the home: Relations between parental instruction and children's
self-regulations the classroom. Journal of Educational, Psychology, 93, 456-466.
Suzić, N. (2005). Pedagogy to XXI vijek. Banja Luka:
TT-Center.
Usakli, H. (2010). Recurrent
issues in the moral development of children and the need for a new approach.
Occasional Papers in Education: An
International Journal, Vol, 4, 1-2, 97-109.
Schwartz, S. H., & Boehnke, K. (2004). Evaluating
the structure of human values with confirmatory factor analysis. Journal of Research in Personality,
38, 230-255.
© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved
