ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία των συγγραφέων

Κριτικές του άρθρου

C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης ISSN: 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 18 Ιανουαρίου 2022

Οι διαπροσωπικές σχέσεις και διαφοροποίηση στην τάξη

Biljana Mladenovic-Stosic,

MSc Νομική Σχολή, Διμοκρατία της Σερβίας

Aleksandra Jankovic, PhD

Παιδαγωγική Σχολή, ΤΕΙ Νότια Σερβία

Maja Filipovic,

Παιδαγωγική Σχολή, ΤΕΙ Νότια Σερβία

Caslav Stoiljkovic,

Παιδαγωγική Σχολή, ΤΕΙ Νότια Σερβία

Randjel Stosic, PhD

Παιδαγωγική Σχολή, ΤΕΙ Νότια Σερβία

Περίληψη: Ο άνθρωπος ως μοναδικό και αυτεξούσιο ον που ανοίγεται τόσο στον φυσικό κόσμο όσο και στον κόσμο πνεύματος, μπορεί να ξεπεράσει μέσω της ελεύθερης βούλησης την ατομικότητα του και να φτάσει στην σφαίρα του πνεύματος. Τούτο αποδεικνύει ότι μόνο ό άνθρωπος έχει την δυνατότητα να συνάπτει εις τούτο τον κόσμο διαπροσωπικές σχέσεις με το Θεό αλλά και με το πλησίον, σχέσεις οι οποίες κάνουν τον άνθρωπο ως ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό πρόσωπο, ένα προοδευτικό όν, όπως τον χαρακτηρίζει ο Carl Rogers άνθρωπος που διαθέτει ικανότητα για την αυτοπραγμάτωση. Και όμως το παιδί ως δημιουργικό - προοδευτικό ον με την είσοδο του στο σχολικό περιβάλλον ενώ να έχει ένα απέραντο χαμόγελο, βλέπουμε το πρόσωπο του κατεβασμένο, μια βαθιά απογοήτευση. Μήπως φταίει το ίδιο που δεν θέλει να είναι πάπυρος όπου όλοι γράφουν τα θελήματα τους, αλλά ζητά να εκφράζει το μεγαλύτερο δώρο του Θεού την δημιουργικότητα.

Τι είναι η σχέση

Στα πλαίσιο τα ανθρώπινης συμπεριφοράς ο όρος σχέσης τονίζει, το σύνδεσμο, κρίκο του κάθε ανθρώπου ως προσώπου με το εαυτό τους, τον πλησίον και το Θεό, αλλά και με τον κόσμο του πολιτισμού, τις ιδέες, αξίες κ.τ.λ. Ειδικότερα στην θετική της μορφή δηλ. η γνήσια σχέση αντιπροσωπεύει μια βαθιά, ήρεμη κατάσταση, μια κατάσταση που διακρίνεται από ισότητα και αλληλοσυμπληρωματικότητα (Λαππας, 2000).

Αντίθετα όταν το ψεύδος κυριαρχεί στην σχέσης δημιουργεί αποξένωση του ανθρώπου από την φύση του, μαυρίζει την ομορφιά του με αποτέλεσμα ο επικοινωνιακός λόγος να διαφέρει σε προσφορά σε έκφραση έχοντας δυσοσμία, είναι εκδητικός, βέβηλος, και λειτουργεί κατακτητικά και αλλοτριωτικά (Κογκούλης, 2004).

Στην σχολική τάξη, η σχέση ανάμεσα στον παιδαγωγό και το παιδαγωγούμενο εκφράζεται σε όλους τομείς, τον κοινωνικό, τον συναισθηματικό και τον νοητικό τομέα.

Είναι όμως από τη φύση της είναι μια σχέση ανισότητας, αφού ο δάσκαλος υπερέχει από κάθε άποψη: είναι πιο ώριμος, έχει περισσότερες γνώσεις, μεγαλύτερη εμπειρία, υπερέχει σωματικά και πνευματικά. Ο μαθητής καλείται κοντά του για αυτό ακριβώς τον λόγο, για να βοηθηθεί από αυτόν, να μεταβεί από την ανωριμότητα στην ωριμότητα, από την άγνοια στη γνώση, από την αδυναμία στην αυτοδυναμία και την αυτάρκεια. Αυτό δεν σημαίνει με κανένα τρόπο ότι ο εκπαιδευτικός έχει το δικαίωμα να καθυποτάξει τους μαθητές του ή δημιουργήσει αντίγραφα του εαυτού του. Αντίθετα, έχει χρέος να τους οδηγήσει στην αυτοαγωγή , καθιστώντας τον εαυτό του περιττό για τον μαθητή, γιατί έτσι μόνο θα τον βοηθήσει να ακολουθήσει τη δική του πορεία και θα του επιτρέψει να οδηγηθεί στην αυτάρκεια, την αυτοτέλεια και στην κοινωνική, νοητική ηθική, συναισθηματική ανάπτυξη (Πυργιωτάκης, 2000).

Λαμπρά παραδείγματα της παιδαγωγικής σχέσης όπου ο εκπαιδευτικός ως καλλιτέχνη …. οδηγεί το παιδί προς συγκεκριμένο σκοπό με τις κατάλληλες μεθόδους, αποτελούν πρόσωπα των τριών μεγάλων φιλοσόφων της ελληνικής αρχαιότητας: ο Σωκράτης, Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης.

Ο Σωκράτης είχε μαθητή του τον Πλάτωνα, τον οποίο δεν επιδίωξε να κάνει αντίγραφο του εαυτού του, δεν τον μεταμόρφωσε σε «Σωκρατίσκο», παρά τον άφησε να εξελιχθεί με τον δικό του τρόπο. Έτσι μπόρεσε κι εκείνος να ακολουθήσει τον δρόμο του και να γίνει ο ένας: ο Πλάτωνας. Αλλά και ο ίδιος ο Πλάτωνας, ως δάσκαλος του Αριστοτέλη αργότερα, έπραξε το ίδιο. Δεν προσπάθησε να τον κάνει αντίγραφο του αλλά ο Αριστοτέλης ακολούθησε και αυτός και δική του πορεία (Krulj, Kacapor, Kulic, 2002).

Εντούτοις μια παιδαγωγική σχέση εμφανίζεται ως προσωπική συνάντηση το εγώ με το σύ του μαθητή με το δάσκαλο διότι κάθε διδακτική ενέργεια δεν μπορεί να έχει απρόσωπο χαρακτήρα αλλά μια διαλογική συνάντηση , μια συνάντηση αλληλοβοηθείας, σεβασμού, μια εσωτερική προσωπική σχέση χωρίς απαραίτητη ύπαρξη του άλλο προσώπου. Ο διδάσκων, πηγή νέκρας ή πηγή της ζωής για τη μόρφωση του παιδιού, βοηθάει το μαθητή να συνδέσει την θεωρία με την πράξη, τον εσωτερικό του κόσμο με την πραγματικότητα (Κογκούλης, 2003).

Για να εκπληρώσει το έργο του με αποτελεσματικά, δηλ. να φέρει το μαθητή κοντά στην ύλη χρειάζεται να δημιουργήσει διαπροσωπικές σχέσεις . Η διαπροσωπική σχέση επισημάνει το επίπεδο της επικοινωνίας μεταξύ του παιδιού και του εκπαιδευτικού. Ο μαθητής αισθάνεται ως πρόσωπο, είναι ανοιχτός μπροστά στο δάσκαλό του και έτσι εύκολα εκφράζει και διατυπώνει την άποψή του (Βασιλόπουλος, 2002/ 2003).

Επομένως οι καλές διαπροσωπικές σχέσεις, η καλή επικοινωνία δημιουργούν μια κατάλληλη ατμόσφαιρα που συμβάλει στην δημιουργία των κινήτρων μάθησης και στην ωρίμανση του μαθητή.

Σίγουρα η ολοκληρωμένη επικοινωνία ανάμεσα στον διδάσκοντα και τον μαθητή είναι αμφίδρομη, αφού η ίδια εξ ορισμού είναι διπολική. Συγκεκριμένα το Εγώ και το Εσύ συνυπάρχουν σε ένα αμφίδρομο δούναι και λάβειν, σε μια διαλεκτική σχέση με το συνάνθρωπο, σε μια συνεχή αλληλοβοήθεια.

Επομένως ο άνθρωπος είτε είναι ο διδάσκων, είτε ο μαθητής μισός είναι μόνος του, ενδεής και ανάπηρος. Το βασικό και σημαντικό στοιχείο της ανάπτυξης διαπροσωπικής σχέσης, αλλά και συνολικής αναπτύξης του παιδιού, του ανθρώπου είναι η αγάπη, το πλήρωμα του νόμου, ο σύνδεσμος της τελειότητας.

Η αγάπη ως ενωτική αρχή της ζωής η οποία είναι ανάγκη να μεταμορφωθεί σε ένα ζωογονό αίμα της επικοινωνίας σε ανιδιοτελή αγάπη. Μια ανιδιοτελή αγάπη η οποία δεν ταυτίζεται απόλυτα ούτε με πατρική ούτε με το δούναι – λαβειν, αλλά με το σεβασμό της προσωπικότητας του μαθητή (Κογκούλης, 2004).

Μια τέτοια αγάπη συναντάμε στα λόγια του Piaget Έπρεπε τα παιδιά μου να αναγνωρίζουν από την αρχή της μέρας μέχρι το τέλος της βραδιάς και σε κάθε στιγμή πάνω στο μέτωπο και στα χείλη μου ότι η καρδιά μου ήταν σε αυτά δεδομένη , ότι η επιτυχία τους ήταν και η δική μου επιτυχία και οι χαρές τους χαρές μου (Πυργιωτάκης, 2000, 284).

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην σχέση

Στις πρώτες κοινωνικές ομάδες όπως είναι γνωστό δεν υπήρχαν ειδικοί εκπαιδευτικοί έχοντας ως αποκλειστικό το έργο τους την διδασκαλία και την αγωγή . Τα παιδιά διδάσκονταν την γλώσσα και άλλες πολιτικές δεξιότητες από την μητέρα , ενώ το κυνήγι, το ψάρεμα, την καλλιέργεια των χωραφιών μαθαίνανε κοντά στον πατέραν. Άρατο πρώτο και το βασικό σχολείο, το οποίο έφερνε το παιδί κοντά στην πραγματικότητα αποτελούσε η ίδια η οικογένεια.

Η ιδιαίτερη ψηλή κοινωνική και ταυτόχρονα οικονομική θέση του εκπαιδευτικού εμφανίζεται την εποχή της κατανομής εργασίας, όπως στην Ελληνική και Ρωμαϊκή κοινωνία, με βασικό στόχο του σχολείου την μεταβίβαση γνώσης στο παιδί. Έτσι στην Σπάρτη, υπάρχουν τα σχολεία για τα παιδιά των επτά έως δεκαοκτώ χρονών, ενώ στην Αθήνα επικρατεί άλλο σύστημα, υπάρχουν ξεχωριστοί δάσκαλοι για την γραμματική, την κιθάρα, σωματική άσκηση. Στην Ρώμη από την αρχή του έκτου αιώνα π.χ. ξεκίνησαν τα δημοτικά σχολεία και τα σχολεία για το παιχνίδι (lubus), ενώ το τρίτο αιώνα με την επιρροή των Ελλήνων ανοίγονται τα γυμνάσια και τα ρητορικά σχολεία. Αργότερα στην Ευρώπη εμφανίζονται τα πρώτα σχολεία, γνωστά ως εμπορικά, επαγγελματικά σχολεία (Krulj, Kacapor, Kulic, 2002).

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στα διάφορα κοινωνικά στερέματα έχει διαφορετική μορφή. Υπάρχουν οι διδάσκαλοι για τα παιδιά της αριστοκρατίας, και οι διδάσκαλοι για τα παιδιά του απλού λαού που κυρίως μάθανε ανάγνωση και γραφή.

Με την υποχρεωτική εκπαίδευση παύει να υπάρχει διαφορά ανάμεσα προαναφερόμενων εκπαιδευτικών, ο ρόλος των διδασκόμενων γίνεται ίσιος και όλο ίδιος. Η τούτη εξέλιξη διαμόρφωσε το ρόλο του σημερινού εκπαιδευτικού και ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να τον καθορίζει. Δυστυχώς όμως μερικοί θεωρούν το ρόλο του εκπαιδευτικού κατεξοχήν, ως απλό μεταδότη γνώσεων στο παιδί.

Τονίζουμε ότι ο ρόλος του διδάσκοντα στην σχολική αίθουσα, στο σχολικό περιβάλλον είναι η προσφορά υπηρεσίας, η εξυπηρέτηση, η διακονία του κοινωνικού συνόλου, η σύνδεση θεωρίας με την πράξη. Επομένως και ο εκπαιδευτικός καταφέρνει να βελτιώσει τις γνώσεις του, την θέση του στην κοινωνία, γίνεται αναπτυγμένο νοητικό και ηθικό πρόσωπο (Καψάλης, 1996).

Τον σημαντικό ρόλο του εκπαιδευτικού ως ηθικού προσώπου βλέπουμε στο έργο De magistro του Ιερού Αυγουστίνου 389 μ.Χ. Ο όσιος επισημαίνει ως προτυπο της διδασκαλίας, πρωτότυπο συμπεριφοράς ενός διδάσκοντα την μορφή του Χριστού εις την επίγεια ατμόσφαιρα, εικονογραφεί την προσωπικότητα του καλού, σωστού εκπαιδευτικού. Ο καλός, σωστός εκπαιδευτικός κατά τον Ι. Αυγουστίνο είναι ένας κοινωνικός άνθρωπος, άνθρωπος διαποτισμένος από την αγάπη για το παιδί, ένας εκπαιδευτικός – άνθρωπος – ψυχοπαιδαγωγός (Πυργιωτάκης, 2000).

Ο εκπαιδευτικός ως άνθρωπος

Ένας εκπαιδευτικός διαθέτοντας την ανθρώπινη συνείδηση , συμπεριφέρεται σε όλους του ανθρώπους ως άξια και μοναδικά πρόσωπα. Αντί να είναι αμθκτικός και προστατευτικός επιβάλλοντας προσωπικές του γνώσεις , ευχαριστείται να βρίσκεται σε συνεχόμενη σχέση με το πλησίον. Προσβλέπει το μαθητή ως ισότιμο πρόσωπο και όχι ως παθητικό άτομο (Λαππας, 2000).

Ο αληθινός διδάσκων να βλέποντας το ευ ζην του, να περνάει και να ενυλώνεται σε μια οικουμενική και καθολικότερη ευπραγία, βοηθάει τους μαθητές να αναπτύξουν μια αληθινή ενεργητική επικοινωνία, ειλικρινή σεβασμό και μια εσωτερική επικοινωνία.

Μια τέτοια ανθρώπινη συνείδηση δημιουργεί τα ακόλουθα προσωπικά γνωρίσματα εκπαιδευτικού.

Ø αυτοσυνείδητο πρόσωπο, δίνεται η δυνατότητα στον δάσκαλο να αναπτύξει ένα ασταμάτητο διάλογο με το εαυτό του, μέσα από την αυτογνωσία, αυτοκατανόηση, αυτοπαραδοχή. Έτσι σχηματίσει εικόνα για τις δυνατότητες, αλλά και τα μειονεκτήματα που έχει.

Ø το ελεύθερο, αλλά και πειθαρχημένο πρόσωπο. Το ελεύθερο πρόσωπο αποτελεί προϋπόθεσητου διαλόγου. Η ελευθερία της σκέψης είναι θεμέλιο και αρχή πάσης συζητήσεως. Το πειθαρχημένο, το διαλογικό πρόσωπο, αναλαμβάνει όλη την ευθύνη των πράξεων του, αλλά και του διπλανού, πράττει έχοντας πάντα σεβασμό στο διπλανό του.

Ø Το ανοιχτό πρόσωπο, ο ανθρωπος αναγνωρίζει το εαυτό του στα άλλα πρόσωπα. Με αυτό τον τρόπο ο εκπαιδευτικός αναζητώντας την αλήθεια μέσα από διάλογο με τους μαθητές, με τα παιδιά βελτιώνει τις προσωπικές του αρχές και αξίες.

Ø Το σχετιζόμενο πρόσωπο. Ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον αναζητά και επιθυμεί το διάλογο με το συνάδελφο. Δεν μπορούμε να είμαστε μόνοι, πορευόμενοι τους χωριστούς δρόμους μας. Είμαστε δεμένοι ο ένας με το άλλο και εξαρτώμαστε ένας από το άλλο (Αυθότι).

Σημαντική αναφορά για το σχετιζόμενο πρόσωπο έχει γίνει από τους Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι υποδεικνύουν ότι στην αναζήτηση της σοφίας, ο σοφός άνθρωπος δεν είναι ο μοναχός αλλά ο διαλογικός άνθρωπος.

Εντούτοις ο ευσυνείδητος διδάσκων δείχνει κατανόηση, συνειδητοποιεί τις ανάγκες των μαθητών, καταλαβαίνει τα ανθρώπινα σφάλματα των μαθητών κατά την διδακτική ώρας, αλλά και εκτός αυτής, διδάσκει αλλά και βιώνει τις μεγάλες ανθρώπινες αξίες, την αγάπη, την ειρήνη, την πίστη, την φιλία, την αδελφοσύνη, την αλήθεια, την δικαιοσύνη. Διαθέτει ήθος, κύρος, τιμιότητα δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα αισιοδοξία, ατμόσφαιρα που εκφράζει πίστη στο άνθρωπο και στην δύναμη της εκπαίδευσης (Jevtic, Stosic, 2015).

Η μεν Πίστη στο άνθρωπο, επισημάνει το καλό και το άξιο του ανθρώπου, διότι κάθε ανθρώπινο πλάσμα κατέχει το ανθρώπινο και ταυτόχρονα θετικό.

Η δε η Πίστη στην δύναμη της εκπαίδευσης, συμβάλλει εις την ανάπτυξη όλου του ανθρώπου σε μια προσωπική και όχι αντικειμενική εκπαίδευση.

Εκπαιδευτικός ως ψυχο-παιδαγωγός

Ως γνώστης και ερευνητής των Επιτίμων της Αγωγής του ανθρώπου, ιδιαίτερος Ψυχολογία, Παιδαγωγική, Διδακτική, Κοινωνία κ.τ.λ, συχνά αναζητά τα παιδαγωγικά στηρίγματα, τα στοιχεία που τον βοηθούν στην δημιουργία της διαπροσωπικής σχέσης, έχοντας ως βασικό στόχο τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. Ο εκπαιδευτικός διαθέτοντας παιδαγωγικό τακτ, στρέφεται προς τα ψυχολογικά στοιχεία του μαθητή, την ετοιμότητα του μαθητή, τονίζει παράγοντες που επηρεάζουν την ετοιμότητα ώστε το αγαθό προσωπικό χαρακτήρα του μαθητή το φέρει κοντά στη πραγματικότητα (Jevtic, Stosic, 2014).

Δημιουργεί ένα κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα, ένα κλίμα αβεβαιότητας και αμφιβολία.

Ø Η αμφιβολία περιέχει το στοιχείοτης έκπληξης, του καινούριου και του μυστήριου.

Ø Η αβεβαιότητα είναι το αλατοπίπερο της ζωής, διότι η ζωή θα ήταν αδιάφορη και ανιαρή χωρίς το ενδιαφέρον.

Έτσι οι δύο αυτές λειτουργίες μας κάνουν να στρεφόμαστε συχνά προς το έξω, προς το διπλανό για να βρούμε μια δύναμη και το έλεγχο.

Εντούτοις ένα τέτοιο παιδαγωγικό κλίμα επηρεάζει:

Ø το θετικά ή αρνητικά την στάση του μαθητή απέναντι στο σχολικό αντικείμενο

Ø τις διαπροσωπικές σχέσεις στην σχολική αίθουσα και εκτός αυτής

Ø την επιτυχία του ομαδικού έργου, ένας εργάζεται για όλους (Јанковић, Јовић, Стошић, 2018/2019).

Συμπεράσματα

Παρόλο που παρατηρούμε ένα χάσμα του επικοινωνιακού χαρακτήρα ανάμεσα του μαθητή και το εκπαιδευτικό τονίζουμε ότι διαπροσωπική αρετή μπορούμε να την καλλιεργήσουμε και να την αναπτύξουμε.

Έτσι το μοντέλο του εντολοδόχου εκπαιδευτικού αγνοεί τη δράση του μαθητή, γοητευμένος της επιστημονικής του ιδιότητας δεν βλέπει το παιδί ως αξιόλογο όν, πρέπει να περάσουμε στο μοντέλο Διαμεσολαβητικού διδάσκοντα ενός ''κριτικού'', ή σχετηζόμενου, στοχαζόμενου εκπαιδευτικού. Ο εκπαιδευτικός του παρόντος και του μέλλοντος, ο εκπαιδευτικός του αντιλαμβάνει τις ανάγκες των μαθητών. Ένα ανοιχτό διαλογικό πρόσωπο, ένας κρίκος που φέρνει σε συνεχόμενη επαφή το διδακτικό περιεχόμενο διά μέσω δραστηριότητας του μαθητή.

Βιβλιογραφία

Βασιλόπουλος, Χ. (2002-3). Διδακτικη του μαθηματος των θρησκευτικων. θες|νικη:

Αδελφοί Κυριακιδης.

Καψάλης, Α. (1996). Παιδαγωγική ψυχολογία , Γ έκδοση. Θες/νίκη – Αθήνα.

Κογκούλης, Ι. (2003). Εισαγωγή στη Παιδαγωγική. Θες/νικη: Αδελφοί Κυριακίδης.

Κογκούλης, Ι. (2004). Η σχολικη ταξη ως κοινωνικη ομαδα και ομαδοσυνεργατικη διδασκλια και μαθηση. Θες/νικη: Αδελφοί Κυριακίδης.

Krulj R, Kacapor S, Kulic R (2000). Pedagogika. Beograd.

Λάππας, Δ. (2000). Ο διαλογος και το μαθημα θρησκευτικων στη δευτεροβαθμια εκπαιδευση. Θες/νικη: Πουρναράς.

Јанковић, А, Јовић Ј, Стошић, Р. (2018/2019). Примена Конвенције Уједињених Нација о правима детета у Републици Србији. Зборник радова, 4/5. Бујановац: Висока школа за васпитаче струковних студија Гњилане-Бујановац,175-186.

Jevtic, B., Stosic, R. (2014). Η ενίσχυση των ηθικών αξίων διά της ηθικής σχολικής δράσης. C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαιδευτικής ISSN: 2241-4665, (Online).Αθήνα: VIPAPHARM.

Jevtic, B., Stosic, R. (2015). Ο εκπαιδευτικός ως βασικός παράγοντας της σχολικής αποτυχίας. Καινοτομές Εφαρμογές στην Διδακτική Πράξη, Πρακτικά εργασιών, (1ο Διεθνές Συνέδριο Εφαρμοζμένης Διδακτικής) 322-325. Δράμα ISBN 978-618-81545-6-8.

Πυργιωτάκης, Ι. (2000). Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved