|
Σύντομη βιογραφία της συγγραφέως |
ISSN: 2241-4665
Ημερομηνία
έκδοσης: Αθήνα 22 Μαρτίου 2019
Ο Ρόλος του
Διευθυντή και των Εκπαιδευτικών στην Προώθηση της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης
Ρούσσου
Μαρία
MSc- Επιστήμες
Αγωγής-Εκπαιδευτική Ηγεσία και Διοίκηση
Εκπαιδευτικός
Φυσικής Αγωγής-Υποδιευθύντρια Σχολικής Μονάδας
Περίληψη
Το συγκεκριμένο
άρθρο εξετάζει αρχικά τη σημαντικότητα του ρόλου του διευθυντή στην προώθηση
της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσω της ανάπτυξης
συμπεριληπτικής και συνεργατικής κουλτούρας αλλά και μέσω της διαπολιτισμικής
του επιρροής στους εκπαιδευτικούς. Ακολούθως εστιάζει στη
σημαντικότητα του ρόλου των εκπαιδευτικών στην προώθηση της διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης μέσω της απόκτησης διαπολιτισμικής ικανότητας αλλά και μέσα από τη
χρήση διαπολιτισμικών στρατηγικών που σχετίζονται με την μαθησιακή την
συναισθηματική και την κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών. Τέλος καταδεικνύεται η αναγκαιότητα της συμβολής και του διευθυντή
αλλά και των εκπαιδευτικών, στην αποτελεσματική ανάπτυξη μιας παιδείας με
διαπολιτισμική κατεύθυνση.
Abstract
This article
elaborates first of all on the importance of the role of the principal as far
as the promotion of the intercultural education is concerned, using as a means
the development of an all-inclusive education, but also by using his influence
on the teaching staff about intercultural subjects. Consequently,
it focuses on the importance of the role of the educators of a school in the
promotion of intercultural education by acquiring intercultural ability and by
using intercultural strategies relevant to the academic, emotional and social
development of students. Last but not least, it is demonstrated that the
contribution of the principal and the educators is necessary so that an
effective development of an education with an intercultural orientation can be
achieved.
Περιεχόμενα
Εισαγωγή
Κεφάλαιο 1ο. Παρουσίαση των
όρων
1.1 Πολυπολιτισμικότητας και της Διαπολιτισμικότητα-Συγκριτική θεώρηση
1.2 Διαπολιτισμική
Εκπαίδευση και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση
Κεφάλαιο 2ο. Ο Ρόλος του Διευθυντή στην Προώθηση της
Διαπολιτισμικότητας
2.1 Διαπολιτισμικά
χαρακτηριστικά του Διευθυντή-Ηγέτη
2.2 Ο Διευθυντής με
Συμπεριληπτική και Συνεργατική Κουλτούρα
2.3 Η Διαπολιτισμική επιρροή του
Διευθυντή στους Εκπαιδευτικούς
Κεφάλαιο 3ο. Ο Ρόλος του
Εκπαιδευτικού στην Προώθηση της Διαπολιτισμικότητας
3.1 Η Διαπολιτισμική Ικανότητα
3.2 Διαπολιτισμικές Στρατηγικές του
Εκπαιδευτικού
Αποτελέσματα-Συζήτηση
Εισαγωγή
Η σύνθεση της
ελληνικής κοινωνίας τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει άρδην εξαιτίας του μεγάλου
κύματος μετανάστευσης και της παγκοσμιοποίησης. Η Ελλάδα που από χώρα αποστολής
έγινε χώρα υποδοχής μεταναστών, είναι πλέον πολυπολιτισμική.
Η μεταβολή αυτή δημιουργεί νέα δεδομένα, νέες ανάγκες και νέες
προκλήσεις στη σχολική πραγματικότητα, για τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές
και γενικά για ολόκληρο το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (ΠΕΦ, 1998).[1]
Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που ακόμη και σήμερα έχει προσανατολισμό
μονοπολιτισμικό (Δαμανάκης 2000).[2]
Στο άρθρο
παρουσιάζεται η συγκριτική θεώρηση των όρων της πολυπολιτισμικότητας και της
διαπολιτισμικότητας καθώς και η αποσαφήνιση των όρων διαπολιτισμική εκπαίδευση
και συμπεριληπτική εκπαίδευση. Ακολούθως, αναλύονται τα στοιχεία εκείνα που
είναι απαραίτητο να έχει ένας διευθυντής σχολείου ώστε να συνδράμει ουσιαστικά στην
προώθηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στο
προφίλ που χρειάζεται να διαθέτει και στις στρατηγικές που είναι ωφέλιμο να
χρησιμοποιεί ένας εκπαιδευτικός με διαπολιτισμική κατεύθυνση.
Σκοπός του
άρθρου είναι να αναδείξει τις
δυνατότητες που έχουν ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί των σχολικών μονάδων
μέσα από τις εκπαιδευτικές τους
παρεμβάσεις, τις διδακτικές τους προσεγγίσεις και τις διαπολιτισμικές τους
δεξιότητες, ικανότητες και πρωτοβουλίες ώστε να καταστούν σημαντικοί συντελεστές
της διαπολιτισμικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Μιας μεταρρύθμισης «bottom up» που θα επιφέρει θετικές
αλλαγές στην εκπαίδευση και κατ’
επέκταση σε ολόκληρη την κοινωνία.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
Παρουσίαση των
όρων
1.1
Πολυπολιτισμικότητα και Διαπολιτισμικότητα-Συγκριτική
θεώρηση
Πολυπολιτισμικότητα
είναι η συνύπαρξη ποικίλων κοινωνικών ομάδων σε μια κοινωνία με
διαφορετικά εθνικά-εθνοτικά και πολιτισμικά στοιχεία. Είναι μία κατάσταση, στην
οποία βρίσκονται οι κοινωνίες (χώρες υποδοχής), όπου υπάρχουν γλωσσικές,
θρησκευτικές και εθνοτικές διαφορές (Δαμανάκης, 2004).[3] Είναι μια
πραγματικότητα που υφίσταται στις σημερινές κοινωνίες και τις χαρακτηρίζει,
είναι η φυσική τους κατάσταση.
Διαπολιτισμικότητα
είναι ο τρόπος με τον οποίο άτομα ή ομάδες ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής
προέλευσης διαχειρίζονται την πολιτισμική διαφορετικότητα και δημιουργούν μέσα
από την συνεργασία και τον συγκερασμό χαρακτηριστικών διαφορετικών πολιτισμών,
μια καινούργια ταυτότητα (Γεωργογιάννης, 2008).[4] Είναι μια
δημιουργική διαδικασία αλληλεπίδρασης, αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης διαφορετικών
πολιτισμών (Δαμανάκης, 1995).[5] Είναι η σχέση-συσχέτιση μεταξύ των πολιτισμών
και όχι απλά η παράλληλη διαβίωση-συνύπαρξή τους, με έμφαση στην αλληλεπίδραση και στην επικοινωνία
και με βάση την ισοτιμία και την πραγματική αλληλεγγύη ανάμεσα στους
πολιτισμούς (Παλαιολόγου και Ευαγγέλου,
2003) [6]
Η Πολυπολιτισμικότητα
και Διαπολιτισμικότητα δεν είναι όροι ταυτόσημοι. Η πολυπολιτισμικότητα είναι
μία κατάσταση, στην οποία βρίσκεται μία συγκεκριμένη κοινωνία, ενώ η
διαπολιτισμικότητα, έχοντας ως αρχή την ισότητα των πολιτισμών, συμβάλλει
ουσιαστικά στην ισότιμη αντιμετώπισή των πολιτισμών αυτών στο πλαίσιο μιας
οργανωμένης κοινωνίας. Δεν είναι όμως και άσχετοι μεταξύ τους.
Η
διαπολιτισμικότητα είναι το αποτέλεσμα της πολυπολιτισμικότητας (Δαμανάκης, 2004)[7] ενώ η πολυπολιτισμικότητα
αποτελεί αφετηρία και αντικείμενο της διαπολιτισμικότητας καθώς και της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και αγωγής. Η πολυπολιτισμικότητα αναφέρεται στην
απλή συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών ενώ η διαπολιτισμικότητα αναφέρεται
επιπλέον και στην συνεχή αλληλεπίδραση που πρέπει να έχουν οι πολιτισμοί αυτοί.
(Auernheimer, 1996).[8]
Πολυπολιτισμικότητα
είναι η εθνοτική πολυμορφία των κοινωνιών ενώ διαπολιτισμικότητα είναι η
προσπάθεια ανάδειξης της σημαντικότητας των εμπειριών όλων των μελών της
κοινωνίας, ντόπιων και μεταναστών (Σωτηριάδου, 2000).[9] Η
πολυπολιτισμικότητα εκφράζει την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στις κοινωνίες
ενώ η διαπολιτισμικότητα επισημαίνει τις διαδικασίες με τις οποίες θα
πραγματωθεί η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών (Δαμανάκης, 2004).[10] Συνεπώς, η πολυπολιτισμικότητα
είναι κάτι που υφίσταται, ενώ η διαπολιτισμικότητα είναι αυτό που χρήζει πραγμάτωσης.
Η ασφαλέστερη και
αποτελεσματικότερη οδός για την ανάπτυξη της διαπολιτισμικότητας είναι η
σχολική παιδεία και η εφαρμογή μιας εκπαίδευσης διαπολιτισμικής με
χαρακτήρα συμπεριληπτικό.
1.2
Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση
Στην Ελλάδα, με
τον νόμο 2453/1996, δημιουργήθηκε ένα
θεσμικό πλαίσιο εκπαίδευσης, το οποίο
στηρίζεται στις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και συγκεκριμένα στο
πνεύμα του αντιρατσισμού, στην παιδαγωγική της ειρήνης, στο σεβασμό της
διαφορετικότητας και στην αναγνώριση των διαφορετικών πολιτισμικών (Νικολάου, 2005).[11]
Σύμφωνα με την διαπολιτισμική εκπαίδευση, η διδασκαλία και η μάθηση βασίζεται
σε δημοκρατικές αξίες και δημοκρατικά πιστεύω, δημιουργώντας ένα πλαίσιο
ισότητας που επιβεβαιώνει τον πολιτισμικό πλουραλισμό. Η δημιουργία ενός
πλαισίου ίσων ευκαιριών αποτελεί βασικό στοιχείο της και δεν
αφορά μόνο την εκπαίδευση των παιδιών μεταναστών ή των παλιννοστούντων αλλά το
σύνολο της μαθητικής κοινότητας. «Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση στοχεύει στο να υπερβεί την απλή
συνύπαρξη, να πετύχει έναν εξελισσόμενο και βιώσιμο τρόπο συμβίωσης στις
πολυπολιτισμικές κοινωνίες μέσα από τη δημιουργία κατανόησης, σεβασμού και
διαλόγου των διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων» (UNESCO, 2007).[12] Στοχεύει
δηλαδή στη δημιουργία μιας κοινωνίας η οποία θα συμπεριλαμβάνει ισότιμα όλους
τους πολίτες της. Πολίτες με κοινές αξίες, κοινά ιδανικά και εθνικές επιδιώξεις
που θα προωθούν και θα πρεσβεύουν όλα τα μέλη της κοινωνίας, ανεξαρτήτως της πολιτισμικής
τους καταγωγής,
Για να είναι
αποτελεσματική η ανάπτυξη της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, αναγκαίο είναι να
βασίζεται στην συμπερίληψη όλων των μαθητών, στους οποίους θα παρέχει ίσες
ευκαιρίες για μάθηση και εξέλιξη χωρίς διαχωριστικές γραμμές, στιγματισμούς και
ταμπέλες, ακόμα και αν αυτοί ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Ως συμπεριληπτική
εκπαίδευση νοείται η εκπαιδευτική στρατηγική που διαχειρίζεται τη
διαφορετικότητα καθώς και τις αιτίες που προκαλούν περιθωριοποίηση μαθητών ή
ομάδων μαθητών στις σχολικές κοινότητες (Ainscow et al, 2004).[13] Η
συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι «μια συνεχής διαδικασία ανάπτυξης ενός σχολείου
για όλους» και «μια πρωταρχική προσέγγιση στην εκπαίδευση και στην κοινωνία ενώ οι συμπεριληπτικές πρακτικές της,
προσφέρουν το κατάλληλο μαθησιακό πλαίσιο για ίσες ευκαιρίες σε όλους τους
μαθητές (Booth and Ainscow,
2011).[14] Στόχος της είναι η ανάπτυξη ενός σχολείου που προσπαθεί
να ανταποκρίνεται σε όλους τους μαθητές
ατομικά και όπου όλα τα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα ανεξάρτητα από τις ικανότητες και τις ανάγκες
τους (Κυπριωτάκης, 2001).[15]
Η διαπολιτισμική
και η συμπεριληπτική εκπαίδευση δεν στοχεύουν αποκλειστικά στην ακαδημαϊκή
επιτυχία των μαθητών μεταναστευτικής προέλευσης ή των μαθητών με ειδικές
εκπαιδευτικές ανάγκες αντίστοιχα. Τα δύο αυτά μοντέλα στοχεύουν στην όσο πιο
άρτια και ολοκληρωμένη εκπαίδευση και αγωγή εκείνων των παιδιών που έχουν τις
μεγαλύτερες πιθανότητες περιθωριοποίησης, στιγματισμού και ακαδημαϊκής
υστέρησης/αποτυχίας (Bennett,
2007).[16] Επιδιώκουν δε την
ευρύτερη κοινωνική ανάπτυξη αυτών όπως και όλων των άλλων παιδιών του σχολείου,
μέσω μιας ανθρωπιστικής προσέγγισης, δημοκρατικών αρχών και αξιών. Οι κοινές
αξίες πάνω στις οποίες στηρίζουν τις δράσεις τους είναι η ισότητα, η
δημοκρατία, η ίση πρόσβαση και η συμμετοχή, ο σεβασμός και η αποδοχή, η
κοινωνική δικαιοσύνη.
Η διαπολιτισμική
εκπαίδευση αποτελεί σήμερα μια πραγματική πρόκληση για όλους τους εμπλεκόμενους
στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στοχεύει στο να προετοιμάσει ώριμους αυριανούς
πολίτες που θα έχουν αποκτήσει κριτική σκέψη και ικανότητες αντίστασης σε πάσης
φύσεως ποδηγέτηση, ειδικά αν αυτή προέρχεται από προκαταλήψεις και στερεότυπα, και θα έχουν
ενεργή συμμετοχή σε αποφάσεις που τους αφορούν σε όλη τη διάρκεια της ζωής
τους.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
Ο Ρόλος του Διευθυντή στην Προώθηση της
Διαπολιτισμικότητας
2.1Διαπολιτισμικά χαρακτηριστικά του
Διευθυντή-Ηγέτη
Κύρια ευθύνη για
την εφαρμογή και την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσα στη σχολική
μονάδα έχει ο διευθυντής. Ένας διευθυντής δημοκρατικός καινοτόμος, με ηγετικά
χαρακτηριστικά που θα συμβάλλει περισσότερο από κάθε άλλον στην αποδοτικότητα
και στην επιτυχία της σχολικής μονάδας που διευθύνει. Οι διευθυντές στο σημερινό σχολείο χρειάζεται
να είναι σε θέση να μετασχηματίσουν το σχολικό περιβάλλον σε ένα περιβάλλον
οικείο και φιλικό για όλους τους μαθητές αλλά και για τους εκπαιδευτικούς, έτσι
ώστε να μπορούν όλοι να συμβιώνουν αρμονικά, να συνεργάζονται και εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο (Blair, 2002). [17] Ο Sergiovanni χρησιμοποιεί δύο
λατινικές λέξεις για να περιγράψει τον σχολικό ηγέτη: «communis» και «communitas» (Sergiovanni, 2001)[18]. Η
πρώτη σημαίνει κοινός και η δεύτερη εταίρος. Το «κοινό» εμπεριέχεται στην από
κοινού διαμόρφωση με τους εκπαιδευτικούς ενός σχολικού οράματος και στην
ανάπτυξη σχεδίου δράσης για την υλοποίησή του. Το «εταίρος» αφορά την ενότητα
σκοπού και δράσης προς την πραγμάτωση του συγκεκριμένου οράματος. Βρίσκεται
στην κορυφή της σχολικής κοινότητας και είναι διοικητικός αλλά και
επιστημονικός-παιδαγωγικός υπεύθυνος στο χώρο αυτό (ΦΕΚ 1340/2002).[19]
Η σχολική μονάδα που διευθύνει αποτελεί
ένα κοινωνικό σύστημα ανοιχτό, που βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με το
περιβάλλον και χρειάζεται να έχει την ικανότητα να εξελίσσει και να
αναπροσαρμόζει τη λειτουργία του. Εισάγει εκπαιδευτικές καινοτομίες,
διασφαλίζει την παροχή ίσων ευκαιριών, καλλιεργεί την αποδοχή της
διαφορετικότητας και το σεβασμό στην πολιτισμική πολυμορφία μέσα στο σχολείο.
Υπάρχουν ωστόσο
διευθυντές που εθελοτυφλούν στα «νέα δεδομένα», της πολυπολιτισμικής δηλαδή
πλέον σύνθεσης των σχολείων, και εφαρμόζουν εκπαιδευτικές πολιτικές περασμένων
δεκαετιών. Αρνούνται τη διαφορετικότητα και δεν έχουν επίγνωση της πολιτισμικής
ετερότητας (Johnson, 2002).[20]
Ο διευθυντής είναι αναγκαίο να αναγνωρίσει και να συνειδητοποιήσει ότι
συντελείται αλλαγή δεδομένων στο σχολείο εξαιτίας της αύξησης των μεταναστών
μαθητών. Διαθέτει ενσυναίσθηση και κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες ώστε να
αποδέχεται και να διαχειρίζεται δημιουργικά την ετερότητα. Διαθέτει
διαπολιτισμική ικανότητα έτσι ώστε να εντοπίζει τις προκαταλήψεις του και να
εναντιώνεται στη θεωρία του πολιτισμικού ελλείμματος (Μάγος, 2013).[21]
Με τις δράσεις και τις πρωτοβουλίες του αλλά και την συνεργασία του με
διευθυντές άλλων σχολικών μονάδων, δύναται να συμβάλει στη βελτίωση της
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης αλλά και της εκπαίδευσης γενικότερα ακόμα και σε
εθνικό επίπεδο. Εισάγει εκπαιδευτικές καινοτομίες, διασφαλίζει την παροχή ίσων
ευκαιριών, καλλιεργεί την αποδοχή της διαφορετικότητας και το σεβασμό της
πολιτισμικής πολυμορφίας μέσα στο σχολείο, υλοποιεί σχολικές διαπολιτισμικές
γιορτές. Συνεργάζεται άμεσα με τους γονείς των μαθητών μεταναστών οι οποίοι
αποτελούν πηγή πληροφόρησης για το σχολείο σε ότι έχει σχέση με τα παιδιά τους.
Ενημερώνεται για τους φόβους των μαθητών, τα πιστεύω τους, τις ανησυχίες τους,
τις ανάγκες τους, τον πολιτισμό τους. Διατηρεί επαφή με τις κοινότητες και με
τους πολιτισμικούς οργανισμούς που ανήκουν οι μαθητές, όπου αισθάνονται άνετα
ώστε να εκδηλώνουν τις ανησυχίες τους και τους προβληματισμούς τους. Η ανάμειξη
των κοινοτήτων αυτών στα σχολικά δρώμενα, συντελεί τόσο στην αύξηση της
σχολικής επιτυχίας των μεταναστών μαθητών όσο και στην βελτίωση του σχολείου (Hidalgo et al, 2004).[22] Τέλος ένας διευθυντής με διαπολιτισμικό
προσανατολισμό, αναπτύσσοντας στη σχολική κοινότητα κλίμα συμπερίληψης,
δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές να είναι
ευτυχισμένοι μέσα στο σχολείο και καθημερινά μετά τη λήξη των μαθημάτων να
φεύγουν για το σπίτι τους χαμογελαστοί.
2.2 Ο Διευθυντής με Συμπεριληπτική και Συνεργατική Κουλτούρα
Στα πλαίσια της
διαπολιτισμικότητας και των αλλαγών που συνεπάγεται στις σχολικές κοινότητες η
σχολική εκπαίδευση και ο διευθυντής σκοπεύει στην ανάπτυξη της συμπερίληψης
(Κατσίρας, 2010).[23] Ο
διευθυντής έχει πλέον χρέος να προάγει τις αρχές του αλληλοσεβασμού, της
διαφορετικότητας και της συμπερίληψης, της αμοιβαίας αναγνώρισης και του
κοινωνικού ρόλου όλων αυτών που εμπλέκονται στη σχολική ζωή (Σιδηρόπουλος,
2014).[24] Σκοπός του είναι πρώτιστα
η ενδυνάμωση των μειονοτήτων μέσα από την εκπαίδευση με ανθρωπιστική προσέγγιση
και έπεται η σχολική επιτυχία μεταναστών μαθητών αλλά και η ενδυνάμωση όλων
ανεξαιρέτως των μαθητών του σχολείου μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής και
συνεργασίας. Είναι ανάγκη να διασφαλίζεται η
αλληλεπίδραση των διαφόρων πολιτισμών και να μην εξαφανίζεται η ιδιαίτερη
ταυτότητα κανενός ( Γκόβαρης 2001). [25]
Στις μέρες
μας υπάρχει έκδηλη η ανάγκη δημιουργίας από τους σχολικούς ηγέτες μιας ασφαλούς
συνεργατικής κοινότητας αποδοχής όπου ο κάθε μαθητής θα αποτελεί τη βάση για
επιτεύγματα από όλους τους άλλους μαθητές. (Booth and Aisncow, 2002).[26] Σε αυτή συνεργατική κοινότητα
απαραίτητο κρίνεται να εμπλέκονται και οι γονείς των μαθητών αποτελώντας μια
από τις συνιστώσες των ομάδων εργασίας, με τις οποίες το σχολείο βρίσκεται σε
συνεχή αλληλεπίδραση. Με αυτόν τον τρόπο, οι αξίες που αναπτύσσονται και
διαχέονται μέσα στη σχολική κοινότητα, υιοθετούνται και στηρίζονται από διευθυντές, εκπαιδευτικούς,
μαθητές και οι γονείς, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η δυναμική τους (Αγγελίδης
και Χατζησωτηρίου, 2013).[27]
2.3 Η Διαπολιτισμική Επιρροή του Διευθυντή
στους Εκπαιδευτικούς
Ο διευθυντής
είναι υπεύθυνος σε μεγάλο βαθμό για την αλληλεπίδρασή του με την εκπαιδευτικούς
και σε θέματα διαπολιτισμικότητας και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.
·
Μεριμνά ώστε να διασφαλίζει τη διαρκή βελτίωση
του σχολείου.
·
Δημιουργεί, σε συνεργασία με την εκπαιδευτική
κοινότητα, διαπολιτισμικούς στόχους που προσπαθούν όλοι να τους
πραγματοποιήσουν και στη συνέχεια αξιολογεί την πορεία τους.
·
Θέτει σε εγρήγορση την σχολική κοινότητα για
προβλήματα που ανακύπτουν και απορρέουν από την πολυπολιτισμικότητα.
·
Υποστηρίζει και αναπτύσσει τις διαπολιτισμικές
δεξιότητες των εκπαιδευτικών.
·
Ωθεί τους εκπαιδευτικούς στην τυπική και άτυπη διαπολιτισμική
επιμόρφωση.
·
Δημιουργεί πνεύμα συνεργασίας και
αλληλοδιάδρασης.
·
Ενισχύει την ικανότητα λήψης αποφάσεων στο
πλαίσιο άνθησης μιας κουλτούρας με γνώμονα την συνεργατικότητα
·
Βοηθά τους εκπαιδευτικούς στην υλοποίηση
εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δράσεων σχετικών με τη διαπολιτισμικότητα
Σε ότι αφορά την
υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δράσεων σχετικών με τη
διαπολιτισμικότητα, πολλοί διευθυντές τα τελευταία χρόνια κινούνται προς αυτές
τις κατευθύνσεις και σ’ αυτό έχει
συμβάλει και η διαδικασία της αξιολόγησή τους κατά την οποία η υλοποίηση
επιμορφώσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων παίζει σημαντικό ρόλο. Τα
προηγούμενα χρόνια υπήρχαν διευθυντές που απέφευγαν διακριτικά και έντεχνα και
τα δύο παραπάνω. Η πραγματοποίηση επιμορφωτικών σεμιναρίων εντός διδακτικού ωραρίου
παρακώλυε την ομαλή λειτουργία του σχολείου. Ενώ σε ότι αφορά την υλοποίηση
εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η είσοδος στο σχολείο των αρμόδιων-εξωσχολικών, ή η
έξοδος των μαθητών από το σχολείο αλλά και η σύνταξη των απαιτούμενων
πρακτικών, αποτελούσαν ανασταλτικούς παράγοντες. Έστω και με αυτό τον τρόπο, το
αποτέλεσμα είναι θετικό.
Στα καθήκοντα και στις αρμοδιότητες των Διευθυντών
συμπεριλαμβάνονται η καθοδήγηση, ο συντονισμός, η θετική ενίσχυση των
εκπαιδευτικών, καθώς και οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που προάγουν την
συνενεργατικότητα, την συνυπευθυνότητα και την αλληλεξάρτηση. (ΦΕΚ 1340/2002).[28]
Κατά τον Ζεμπύλα, «Ο σχολικός ηγέτης για να προωθήσει τη
διαπολιτισμική εκπαίδευση πρέπει να ευνοεί τη συνεργασία και την κατανεμημένη
ηγεσία ώστε να αναπτύσσεται η ομαδική εργασία στην ηγετική ομάδα και στην
ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα. Να διαχειρίζεται την ξενοφοβία των
εκπαιδευτικών. Στις συνεδριάσεις τα διαπολιτισμικά θέματα να έχουν
προτεραιότητα. Να τους παροτρύνει να χρησιμοποιούν συμπληρωματικό διδακτικό
υλικό για τη διαπολιτισμικότητα» ( Zembylas, 2010).[29] Ο διευθυντής οφείλει τέλος να
καθοδηγεί και να βοηθά τους εκπαιδευτικούς αλλά
και όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας που ηγείται, ώστε να αποβάλλουν κάθε ίχνος
προκαταλήψεων και ρατσισμού και να τους μεταλαμπαδεύσει τον σεβασμό προς τον
συνάνθρωπό μας ανεξαρτήτως εθνικότητας, φύλου ή οποιασδήποτε άλλης διαφοράς.
Τα ερωτήματα που
τίθενται εδώ είναι τα εξής: Διαθέτει ο σημερινός Έλληνας διευθυντής τη γνώση,
την κατάρτιση, την επιμόρφωση, την ικανότητα, την επάρκεια να ανταπεξέλθει στον
απαιτητικό αυτό ρόλο; Έχει βοήθεια από την Πολιτεία; Έχει την απαιτουμένη
καθοδήγηση και στήριξη από το αρμόδιο υπουργείο; Σίγουρα έχουν γίνει και
συνεχίζουν να γίνονται σημαντικά βήματα στην Εκπαίδευση προς αυτή την
κατεύθυνση. Και σίγουρα τα βήματα που θα γίνουν εφεξής ώστε να ανταποκριθούμε
στην πρόκληση της διαπολιτισμικότητας δεν πρέπει να είναι απλά βήματα. Πρέπει
να έχουν τη μορφή αλμάτων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο
Ο Ρόλος του Εκπαιδευτικού στην Προώθηση της
Διαπολιτισμικότητας
3.1
Η Διαπολιτισμική Ικανότητα
Ο εκπαιδευτικός
για να διαχειριστεί την ετερότητα είναι
απαραίτητο να διαθέτει διαπολιτισμική ικανότητα. Ως διαπολιτισμική
ικανότητα ορίζεται «η ικανότητα αποτελεσματικής επικοινωνίας σε
διαπολιτισμικές καταστάσεις και η σύναψη κατάλληλων σχέσεων σε μια ποικιλία
πολιτισμικών πλαισίων» (Bennett, 2001).[30] Η διαπολιτισμική ικανότητα (μεταξύ άλλων), προϋποθέτει την κριτική θεώρηση του εκπαιδευτικού σε
ότι αφορά την προσωπική του ταυτότητά , την αναγνώριση της αξίας των άλλων
ταυτοτήτων, την κατανόηση της δυναμικής των προκαταλήψεων, την προσέγγιση των
εμπειριών των μαθητών, την προσέγγιση του διαφορετικού τρόπου μάθησης των
μαθητών, την δημιουργία θετικών προσδοκιών σχετικά με τις δυνατότητες μάθησης
και βελτίωσης των μαθητών, τη δημιουργία θετικού κλίματος, καλής επικοινωνίας,
συνεργασίας και αλληλεπίδρασης, ανάπτυξη
της αποδοχής και της ενσυναίσθησης (Παλαιολόγου και Ευαγγέλου, 2003).[31]
Προαπαιτούμενα τίθενται η διαπολιτισμική του επιμόρφωση και η απαγκίστρωσή του από κοινωνικά στερεότυπα
και προκαταλήψεις. Ο εκπαιδευτικός δεν θέτει τον εαυτό του εκτός της
διαπολιτισμικής εκπαιδευτικής διαδικασίας, σαν να είναι, αόρατος,
αδιαπραγμάτευτος, και σαν να μην διαθέτει ο ίδιος τη δική του ταυτότητα (Μάγος
και Σιμόπουλος, 2009).[32] Αποκτά γνώσεις για τους ξένους πολιτισμούς τους
οποίους σέβεται, έχει θετική στάση και αντίληψη απέναντι στις διαφορές των
πολιτισμών και στην ετερότητα και είναι
έτοιμος να τοποθετηθεί κριτικά απέναντι και στον δικό του πολιτισμό. Αποτελεί
μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, με παιδαγωγικές γνώσεις, με αξίες
πανανθρώπινες, με δημοκρατικές αντιλήψεις και να λειτουργεί προς όφελος των
μαθητών του. Είναι ανοιχτός και ευέλικτος στη
χρήση ποικίλων εκπαιδευτικών πρακτικών ώστε να ανταποκρίνεται στην πολιτισμική
ταυτότητα και τον τρόπο εκμάθησης όλων των μαθητών. Αναπτύσσει την
διαπολιτισμική του επάρκεια. Μια επάρκεια βασισμένη
σε ένα σύνολο θεωρητικών, επιστημονικών, ερευνητικών και διδακτικών γνώσεων που
αφορούν τους πολιτισμούς, τις γλώσσες, τις συνθήκες διαβίωσης κ.α. των ατόμων
από άλλες χώρες προέλευσης (Γεωργογιάννης, 2009).[33]
3.2 Διαπολιτισμικές Στρατηγικές του
Εκπαιδευτικού
Ο εκπαιδευτικός για
να συμβάλει ουσιαστικά στην προώθηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσα στην
τάξη του οφείλει να ακολουθεί
συγκεκριμένες στρατηγικές ως προς την μαθησιακή, την συναισθηματική και την κοινωνική
ανάπτυξη των μαθητών του.
Στρατηγικές
μαθησιακής ανάπτυξης
·
Συμπεριληπτικές πρακτικές διδασκαλίας
·
Σχεδιασμός και εφαρμογή εξατομικευμένης
διδασκαλίας,
·
Διαφοροποίηση μαθησιακών στόχων
·
Ομαδοσυνεργατική μέθοδο
·
Συχνή ανατροφοδότηση
·
Ανάπτυξη κριτικού πνεύματος,
Στρατηγικές συναισθηματικής ανάπτυξης
·
Διαχειρίζεται τις συγκρουόμενες απόψεις και τις συναισθηματικές
φορτίσεις των μαθητών.
·
Τους δίνει χρόνο για αναστοχασμό.
·
Δημιουργεί το ιδανικό περιβάλλον ώστε οι μαθητές
να εκφράζονται, να συνδιαλέγονται να ανταλλάσουν απόψεις.
·
Παρέχει κίνητρα και ίσες ευκαιρίες σε όλους.
·
Επιδοκιμάζει τις προσπάθειες των μαθητών.
·
Ενισχύει την αυτοαντίληψη όλων των μαθητών.
·
Παρακινεί τους μαθητές να αναπτύξουν τις
δεξιότητες και τις κλήσεις τους.
·
Δημιουργεί θετικό κλίμα μέσα στην τάξη.
·
Οδηγεί στην διαπολιτισμική ενσυναίσθηση και στην
κατανόηση των προβλημάτων του «άλλου», του διαφορετικού. Την ενσυναίσθηση δηλαδή η οποία αναφέρεται στις ικανότητες και τις στάσεις
που ταυτίζονται με τον εθνοσχετικισμό και είναι αντίθετες με τον εθνοκεντρισμό(
Lambert, 1999).[34]
Στρατηγικές κοινωνικής ανάπτυξης
·
Δίνει πληροφορίες για την πολιτισμική κληρονομιά
των μεταναστών μαθητών της τάξης τους αλλά και για όλους τους άλλους
πολιτισμούς.
·
Διδάσκει τον σεβασμό στον συνάνθρωπό και τον
πολιτισμό του.
·
Κανένας πολιτισμός δεν θεωρείται ανώτερος από
τον άλλο.
·
Ωθεί τους μαθητές στην κριτική προσέγγιση του
ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας.
·
Κάνει γνωστές τις αρχές της δημοκρατίας και του
πλουραλισμού.
·
Προωθεί την αναγνώριση των πολιτισμικών
ιδιαιτεροτήτων των λαών διαμορφώνοντας ένα κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τα
άτομα θα μπορούν να συνυπάρχουν και να αποδέχονται με ευρύτερη ανεκτικότητα, κάθε πολιτισμική
διαφοροποίηση (Αραβανής, 2010).[35]
·
Ευαισθητοποιεί τους μαθητές του σε κοινωνικά
προβλήματα.
·
Ωθεί τους
μετανάστες μαθητές να γνωρίσουν τον υβριδικό χαρακτήρα των πολιτισμικών
ταυτοτήτων τους (Tiedt and Tiedt,
2009).[36] Οι ταυτότητές τους
θέτονται επί τάπητος και επανεξετάζονται.
·
Ωθεί τους μαθητές του στο να κατανοούν και να
διατηρούν την ιστορία, τις γλώσσες και τους πολιτισμούς τους.
·
Σκοπεύσει στην άμβλυνση των πολιτισμικών
ανισοτήτων της τάξης του.
·
Ενδυναμώνει τους μαθητές με το να τους βοηθά γνωρίσουν
τον εαυτό τους και το διαφορετικό άλλο
αλλά και να κατανοήσουν τις σχέσεις που
διέπουν το άτομο και την κοινωνία προετοιμάζοντάς τους να γίνουν ώριμοι και ενεργοί
πολίτες που θα έχουν την ικανότητα να
συνδιαλέγονται κριτικά ( Pinto Minerva,
2005).[37]
Οι
κοινωνικές συνθήκες έχουν μεταβάλλει τη σχολική πραγματικότητα και επομένως και
τον ρόλο των εκπαιδευτικών ο οποίος έχει ξεφύγει από τα παραδοσιακά πρότυπα. Ο
εκπαιδευτικός δεν είναι αρκετό πλέον μόνο να κατέχει και να μεταλαμπαδεύει τη
γνώση. Οφείλει να αναδεικνύει την ηθική
και την εκπαιδευτική διάσταση της εκπαίδευσης ανταποκρινόμενος στις απαιτήσεις
του παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε.
Αποτελέσματα-Συζήτηση
Στην σημερινή
εποχή η διαμόρφωση μιας κοινωνίας όπου θα διατηρούνται οι εθνικές ταυτότητες
και όπου όλες οι πολιτισμικές ομάδες θα μπορούν να συνυπάρχουν και να
αλληλοεπικοινωνούν μέσα σε συνθήκες ισότητας σε όλους τους τομείς, αποτελεί μια
πραγματική πρόκληση (Παπάζογλου, 2008).[38] Η αλλαγή αυτή, όπως άλλωστε και κάθε άλλη
κοινωνική αλλαγή, μπορεί να πραγματωθεί μόνο μέσα από το σχολείο, μέσα από την
εκπαίδευση, μέσα από τους λειτουργούς της εκπαίδευσης. Διευθυντής και
εκπαιδευτικοί έχουν ρόλο κομβικής σημασίας στην αποτελεσματική
διάχυση καλών διαπολιτισμικών πρακτικών μέσα στη σχολική μονάδα. Κατά
τον Hollins
(2007), [39] το σχολείο είναι χώρος διαμόρφωσης ταυτοτήτων και η κινητήρια
δύναμη κοινωνικών αλλαγών. Αλλά είναι επίσης
και ο χώρος όπου «Φανερά ή άδηλα, μεταφέρονται στερεότυπα, προκαταλήψεις και πρακτικές
διάκρισης» (Γκότοβος 1996). [40]
Ο διευθυντής
έχει ευθύνη για την ανάπτυξη και την εφαρμογή σχεδίου δράσης διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης. Μέσα στο σχολείο που ηγείται προωθεί τη συνεργατική κουλτούρα, τη
συμπεριληπτική εκπαίδευση, τον σεβασμό και την αποδοχή της ετερότητας. Καθοδηγεί,
συντονίζει, ενισχύει θετικά τους εκπαιδευτικούς, τους ωθεί και τους παρωθεί
τους στη διαπολιτισμική επιμόρφωση.
Κατάλληλος διευθυντής για το σύγχρονο
πολυπολιτισμικό σχολείο είναι αυτός που εργάζεται για να αλλάξει την
παραδοσιακή μονοπολιτισμική κουλτούρας του σχολείου και για να διαμορφώσει μια
σχολικής πολιτική που συνυπολογίζει την πολιτισμική διαφορετικότητα των μαθητών
(Ευαγγέλου και Παλαιολόγου, 2007) [41]
Ο
εκπαιδευτικός οφείλει να εξελίσσει την διαπολιτισμική ικανότητα και να
φροντίζει για την διαπολιτισμική του επάρκεια, ώστε να διαχειρίζεται
αποτελεσματικά την πολιτισμική ετερότητα
και την πολιτισμική διαφορά (Κεσίδου και Παπαδοπούλου, 2008).[42] Χρησιμοποιεί διαπολιτισμικές στρατηγικές
μαθησιακής συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης των μαθητών του. Οδηγεί
τους μαθητές στο αλληλοσεβασμό και στη αλληλοαποδοχή. Κάνει χρήση
συμπεριληπτικών πρακτικών διδασκαλίας και εξατομικευμένη διδασκαλία. Τους ωθεί
στην ελεύθερη έκφραση, στη συνεργατικότητα, στην κοινωνικοποίηση και στην
διαπολιτισμική ενσυναίσθηση. Αμβλύνει τις πολιτισμικές ανισότητες και βοηθά τους μαθητές μετανάστες να
γνωρίσουν την υβριδική τους ταυτότητα.
Διευθυντές και
οι εκπαιδευτικοί θέτουν τις βάσεις της επικοινωνίας και των σχέσεων των μαθητών
μεταξύ τους καθώς και τις βάσεις επικοινωνίας με το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον
το οποίο εξελίσσεται διαρκώς σε ένα πολυσύνθετο μόρφωμα. Βάσεις που στηρίζονται
στις θεμελιώδεις αρχές της διαπολιτισμικότητας και αποτελούν ταυτόχρονα και
τους στόχους της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης (Κανακίδου και Παπαγιάννη, 1998).[43]
Διευθυντές και εκπαιδευτικοί, ο καθένας
από τη δική του πλευρά, κινούνται και δρουν στοχευμένα, επιλύοντας τα
καθημερινά προβλήματα που δημιουργούνται από την συνύπαρξη διαφορετικών
πολιτισμικά μαθητών μέσα στο σχολείο, τοποθετώντας μικρά-μικρά λιθαράκια ώστε
κάποια στιγμή το όραμα της εγκαθίδρυσης της
διαπολιτισμικότητας να γίνει πραγματικότητα. Μόνο μέσω των λειτουργών
της εκπαίδευσης και του έργου επιτελούν αλλά και της συνεχούς αξιολόγησης του
έργου αυτού, θα πορευθούμε τελικά προς την επίτευξη της πολυπόθητης
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που θα μας οδηγήσει σε μια κοινωνία καθ’ όλα
διαπολιτισμική.
Βιβλιογραφικός Κατάλογος
[1] Πανελλήνια Ένωση
Φιλολόγων (ΠΕΦ) (1998). Σχολείο και ετερότητα. Ο ρόλος του φιλολόγου στη
σύγχρονη σχολική πραγματικότητα, Σεμινάριο 24. Αθήνα. Σκούρτου, Ε. (επιμ.)
(1997), Θέματα διγλωσσίας και εκπαίδευσης,
Αθήνα: Νήσος
[2] Δαμανάκης, Μ. (2004). Η Εκπαίδευση των Παλιννοστούντων και
Αλλοδαπών Μαθητών στην Ελλάδα. Διαπολιτισμική Προσέγγιση, Αθήνα: Gutenberg, σ.39
[3] Δαμανάκης, Μ, (2004). Η Εκπαίδευση των Παλιννοστούντων και
Αλλοδαπών Μαθητών στην Ελλάδα. Διαπολιτισμική Προσέγγιση, Αθήνα: Gutenberg, σ.39
[4] Γεωργογιάννης,
Π.(2008).Διαπολιτισμικότητα και Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Στο Γεωργογιάννης Π. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Πάτρα, σ.30
[5] Δαμανάκης, Μ. (1995).
Μετανάστευση και Εκπαίδευση, Αθήνα:
Gutenberg σ.145
[6] Παλαιολόγου,
Ν. και Ευαγγέλου , Ο. (2003) . Διαπολιτισμική
παιδαγωγική. Εκπαιδευτικές, διδακτικές και ψυχολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Ατραπός.
[7] Δαμανάκης, Μ.( 2004). Η Εκπαίδευση των Παλιννοστούντων και
Αλλοδαπών Μαθητών στην Ελλάδα. Διαπολιτισμική Προσέγγιση. Αθήνα: Gutenberg, σ. 39
[8] Auernheimer, G.(1996). Einfuhrung in die
interkulture Erziehung. Στο Ζωγράφου, Α.(2003) Διαπολιτισμική Αγωγή στην Ευρώπη και την
Ελλάδα, Αθήνα: ΤΥΠΩΘΥΤΩ/ΔΑΡΔΑΝΟΣ, σ. 48.
[9] Σωτηριάδου, Α.(2000). «Εμείς» και οι «Άλλοι»: Αναφορά στις
Τάσεις και τα Σύμβολα, Αθήνα: ΤΥΠΩΘΥΤΩ/ΔΑΡΔΑΝΟΣ, σ. 287
[10] Δαμανάκης, Μ.(2004). Η
Εκπαίδευση των παλιννοστούντων και αλλοδαπών στην Ελλάδα, Διαπολιτισμική Προσέγγιση, Αθήνα: Gutenberg, σ.39
[11] Νικολάου, Γ. (2005). Διαπολτισμική διδακτική: Το νέο περιβάλλον
- Βασικές αρχές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
[12] UNESCO (2007). Guidelines on
intercultural education. Paris: UNESCO Education Sector.
Carrington, S. & Robinson, R. (2004). A case study of inclusive school development: a journey of learning,
International Journal of Inclusive Education, Vol. 8, No. 2, pp. 141-153.
[13] Ainscow, M., Booth, T. & Dyson A. (2004). Understanding and developing inclusive practices in schools: a
collaborative action research network, International Journal of Inclusive
Education, Vol. 8, No. 2, pp.125-139
[14] Booth, T.
and Ainscow, M.(2011) Index for
Inclusion: developing learning and participation in schools (3rd ed). Bristol: Centre for Studies on Inclusive Education (CSIE), p.354
[15] Κυπριωτάκης, Α. (2001). Μια Παιδαγωγική : Ένα Σχολείο για Όλα τα
Παιδιά, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Προσπελάστηκε στις
15/2/2019
https://docplayer.gr/293235-Ekpaideytiki-diapolitismiki-eparkeia-kai-etoimotita-tone..
[16] Bennett, C.(2007). Comprehensive Multicultural Education: Theory and Practice. Sixth Edition. London: Allyn & Bacon
Publishers, Inc
[17] Blair, Μ. (2002). Effective School Leadership: The multiethnic
context, British Journal of Sociology of Education, 23 (2), 179-191.
[18] Sergiovanni, Τ.(2001). Leadership. What’s in it for schools? Στο
Θεοφιλίδης, Χ.(2012). Σχολική Ηγεσία και
Διοίκηση. Αθήνα: Γρηγόρης, σ.213
[19] 18 ΦΕΚ 1340/2002-Φ.353.1/324/105657΄Δ1.αρ. φύλλου 2 16-10-2002.
[20] Johnson, L.(2002). My eyes have been opened: white teachers and racial awareness. Journal of Teacher Education,p.p. 53, 153-167
[21] Μάγος, Κ.(2013). «Όταν το βασιλόπουλο συνάντησε τον Κέλογλαν»:
Το λαϊκό παραμύθι ως μέσο διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Στο: Αγγελίδης, Π. και
Χατζησωτηρίου, Χ. (2013), Διαπολιτισμικός
Διάλογος στην Εκπαίδευση: Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Πολιτικές Πεποιθήσεις και
Παιδαγωγικές Πρακτικές. Αθήνα: Διάδραση,
σ.478
[22] Hidalgo, N. M., Siu, S. F. & Epstein, J. L. (2004). ). Research on
families, schools, and communitaties : a
multicultural perspective. Στο: Αγγελίδης, Π. και Χατζησωτηρίου, Χ (2013). Διαπολιτισμικός Διάλογος στην Εκπαίδευση:
Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Πολιτικές
Πεποιθήσεις και Παιδαγωγικές Πρακτικές. Αθήνα: Διάδραση. σ. 45
[23] Κατσίρας,
Λ.(2010). Πολιτισμική Ετερότητα, Στοιχεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στο νέο
βιβλίο της Β΄ Λυκείου. Πολιτική
και Δίκαιο. Προσπελάστηκε
στις 15/1/2019
www.pi-schools.gr/download/publications/epitheorisi/teyxos17/070-091.pdf
[24] Σιδηρόπουλος,
Δ.( 2014). Οι Διευθυντές ως παράγοντες αλλαγής στη
λειτουργία και κουλτούρα των σχολικών μονάδων. Η περίπτωση Δημοτικών Σχολείων
του Νομού Θεσσαλονίκης.
[25] Γκόβαρης, Χ. ( 2001). Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική
Εκπαίδευση. Αθήνα: Ατραπός.
[26] Booth, T. and
Aisncow, M.(2002). Index
for inclusion: developing
learning a participation in schools. Bristol: Centre for Studies on Inclusive Education (CSIE), p. 8
[27] Αγγελίδης, Π. και Χατζησωτηρίου, Χ. (2013). Διαπολιτισμικός Διάλογος στην Εκπαίδευση: Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Πολιτικές Πεποιθήσεις και
Παιδαγωγικές Πρακτικές, Αθήνα : Διάδραση. σ.217
[28] ΦΕΚ 1340/2002-Φ.353.1/324/105657΄Δ1.αρ. φύλλου 2 16-10-2002
[29] Zembylas, Μ.(2010). The emotional aspects of leadership for social justice: implications for leadership preparation programs. Journal of Educational Administration, p.p.48, 611-625.
[30] Bennett, J. M. & Bennett, M. J. (2001). Developing intercultural sensitivity: An integrative approach to
global and domestic diversity. Προσπελάστηκε 10-4- 2010 από: The Diversity Symposium, www.diversitycollegium.org/pdf2001/2001Bennettspaper.pdf.
[31] Παλαιολόγου, Ν. & Ευαγγέλου, Ο. (2003).
Διαπολιτισμική παιδαγωγική. Εκπαιδευτικές, διδακτικές και ψυχολογικές
προσεγγίσεις, Αθήνα: Ατραπός.
[32] Μάγος, Κ., & Σιμόπουλος, Γ.
(2009). Εκπαίδευση ενηλίκων και διαπολιτισμική ικανότητα. Μια έρευνα στις
τάξεις διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας σε μετανάστες. Στο Δ. Βεργίδης, &
Α. Κόκκος (επιμ.), Εκπαίδευση Ενηλίκων:
διεθνείς προσεγγίσεις και ελληνικές διαδρομές, Αθήνα: Μεταίχμιο σ. 215-240.
[33] Γεωργογιάννης, Π.,(2009). Εκπαιδευτική, διαπολιτισμική επάρκεια και
ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης. Βηματισμοί
για μια αλλαγή στην εκπαίδευση, σ. 38
[34] Lambert, R.D. (1999). Language
and intercultural competence. In J. Lo Bianco, A.J. Liddicoat & C. Crozet
(Eds.), Striving for the third place: intercultural competence through
language education. Canberra: Language Australia, 65-72.
[35] Αραβανής, Γ.(2010) Η παγκοσμιοποίηση στη διαπολιτισμική διάσταση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Προσπελάστηκε 14/1/2019
www.pee.gr/wpcontent/uploads/praktika_synedrion_files/pr.../s.../arabanis.htm
[36] Tiedt, P. L. and Tiedt,
I. N.(2009). Στο
Αγγελίδης, Π. και Χατζησωτηρίου, Χ.(2013).Διαπολιτισμικός
Διάλογος στην Εκπαίδευση:Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Πολιτικές Προσεγγίσεις,
Πολιτικές Πεποιθήσεις και Παιδαγωγικές Πρακτικές. Αθήνα: Διάδραση, σ.254.
[37] Pinto Minerva, F. (2005).
L’intercultura. Roma, Bari: Laterza.
[38] Παπάζογλου, Ι. (2008).Η
διαπολιτισμική εκπαίδευση στο δημοτικό σχολείο.Επιστημονικό Βήμα, 9, 81-87.
[39]
Hollins, E.R. (2007). Ο πολιτισμός στη σχολική μάθηση. Αθήνα: Μεταίχμιο
[40] Γκότοβος Ε. Α.(1996). Ρατσισμός κοινωνικές ψυχολογικές και
παιδαγωγικές όψεις μιας ιδεολογίας και μιας πρακτικής, ΥΠ.Ε.Π.-Γ.Γ.Λ.Ε,
Αθήνα, σ. 66.
[41] Ευαγγέλου, Ο.,
Παλαιολόγου, Ν. (2007).Σχολικές επιδόσεις αλλόφωνων μαθητών. Εκπαιδευτική
πολιτική- Ερευνητικά δεδομένα, Αθήνα: Ατραπός.
[42] Κεσίδου, Α. και
Παπαδοπούλου, Β. (2008). Η διαπολιτισμική
διάσταση στη βασική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών: αναγκαιότητα και εφαρμογές,
υπό δημοσίευση στο: Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 45, 37-55
[43] Κανακίδου, Ε.
και Παπαγιάννη, Β. (1998). ∆ιαπολιτισµική
Αγωγή, έκδοση 4η, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα
© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved
