ISSN : 2241-4665
|
Σύντομη βιογραφία των συγγραφέων |
Κριτικές του άρθρου |
ISSN : 2241-4665
Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 11 Ιουνίου
2020
“Οι
αναπαραστάσεις των φύλων στα κινούμενα σχέδια: Η περίπτωση του «Μπομπ
Σφουγγαράκη» ”
Σεμεντεριάδης Θεμιστοκλής Νηπιαγωγός,
Διδακτορικό στις Παιδαγωγικές Επιστήμες
Κατσάρα Ασπασία, Δασκάλα, Μεταπτυχιακό
στις επιστήμες της Αγωγής
Λεβογιάννη Άννα, Νηπιαγωγός,
Μεταπτυχιακό στις επιστήμες της Αγωγής
Ευαγγέλου Μαργαρίτα, Νηπιαγωγός
Ροΐδη Ευφροσύνη, Νηπιαγωγός
«Gender portrayal in cartoons: “Spongebob Squarepants”
case»
Sementeriadis
Themistoklis, Kindergarten teacher, PhD in Pedagogical Sciences
Katsara
Aspasia, Elementary school teacher, Ms in Education
Levogianni
Anna, Kindergarten teacher, Ms in Education
Evangelou
Margarita, Kindergarten teacher
Roidi
Effrosyni, Kindergarten teacher
Περίληψη
Τα κινούμενα σχέδια, ως μέρος του τηλεοπτικού προγράμματος, αποτελούν σημαντικό φορέα κοινωνικοποίησης. Αναπαράγουν κοινωνικούς κανόνες και στερεότυπα, προσδιορίζουν και κατευθύνουν τη συμπεριφορά -ιδιαίτερα των μικρών παιδιών. Το παρόν άρθρο συνιστά μια προσπάθεια διερεύνησης του τρόπου που παρουσιάζονται τα δύο φύλα στην τηλεοπτική σειρά κινουμένων σχεδίων "Μπομπ Σφουγγαράκης".
Abstract
Cartoons, as part of TV programs,
consist a vital means of socialization. They reproduce social rules and
stereotypes and, thus, determine and guide children’s behavior -especially
younger children’s conduct. In the following article an attempt is made to
investigate the way the two genders are presented in the cartoon series
“Spongebob Squarepants”.
1. Εισαγωγή
Τα παιδιά τον 21ο αιώνα μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου τα τεχνολογικά περιβάλλοντα και τα πολυτροπικά κείμενα κυριαρχούν. Αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς τους, είναι εξοικειωμένα με αυτά και κατανοούν το περιεχόμενό τους. Τα κινούμενα σχέδια συνιστούν πολιτισμικά προϊόντα που διαμορφώνουν και νομιμοποιούν το «φυσιολογικό» και το κοινωνικά αποδεκτό. Στο συγκεκριμένο πλαίσιο, κατασκευάζουν έμφυλες ταυτότητες, ενώ ταυτόχρονα φυσικοποιούν σεξιστικές συμπεριφορές. Με αυτόν τον τρόπο ενθαρρύνουν και προωθούν στάσεις και αντιλήψεις σε σχέση με το φύλο (Δουλκέρη, 1994). Οι συνεχείς και πανομοιότυπες αναπαραστάσεις των φύλων στα κινούμενα σχέδια γίνονται αντιληπτές ως κανονικές από τα παιδιά (England, Descartes, & Collier-Meek, 2011). Ουσιαστικά, τα κινούμενα σχέδια δε δημιουργούν μόνο πρότυπα και αξίες, και κατ' επέκταση νόρμες και συμβάσεις, αλλά λειτουργούν ως μηχανές διδασκαλίας (Giroux, 1998). Υποβοηθούν τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα έμφυλα στερεότυπα και να έχουν αντίστοιχες προσδοκίες από τον εαυτό τους και τους άλλους (England et al., 2011). Τα στερεότυπα του ρόλου των φύλων μπορούν να οριστούν ως το σύνολο των προσχηματισμένων και υπεραπλουστευμένων κοινωνικών αντιλήψεων σχετικά με τους τρόπους συμπεριφοράς, τους ρόλους, τις ικανότητες, τα επαγγέλματα κ.τ.λ. των ατόμων με μοναδικό κριτήριο το φύλο τους. Τα στερεότυπα που αναφέρονται στα δύο φύλα είναι εκ διαμέτρου αντίθετα. Συνήθως τους άντρες τούς χαρακτηρίζει η ισχύς, ο ορθολογισμός, η αποφασιστικότητα και τις γυναίκες η εκφραστικότητα, η αγάπη, η στοργικότητα (Κανατσούλη, 1999). Αρχικά, τα αγόρια και τα κορίτσια μαθαίνουν πως διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την εμφάνιση, στη συνέχεια μαθαίνουν ότι επιτελούν διαφορετικές δραστηριότητες και στο τέλος ότι διαφοροποιούνται ως προς τις ικανότητες (Δουλκέρη, 1994).
2. Θεωρητικό πλαίσιο
Οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα έχουν απασχολήσει πολλούς ερευνητές/ερευνήτριες στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών. Οι θεωρίες που προκύπτουν αιτιολογούν τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα είτε σε βιολογικούς είτε σε κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες και προσεγγίζονται υπό το πρίσμα άλλοτε της ψυχολογικής και άλλοτε της ανθρωπολογικο-κοινωνιολογικής οπτικής (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, 1999). Επιπλέον, σημαντική είναι η συνεισφορά στο πεδίο αυτό της ψυχαναλυτικής και της γνωστικής-αναπτυξιακής θεωρίας. Ειδικότερα, οι βιολογικές θεωρίες υποστηρίζουν πως οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα βασίζονται στη φύση και υπερτονίζουν τον ρόλο που διαδραματίζει η κληρονομικότητα (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, 1999). Σε αντίθεση με τις βιολογικές προσεγγίσεις, υπάρχουν ερμηνείες που δίνουν έμφαση στους κοινωνικούς παράγοντες. Συγκεκριμένα, η θεωρία της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει ότι το άτομο αποκτά την ταυτότητα του φύλου μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση της συμπεριφοράς -κυρίως του γονέα του ίδιου φύλου- και λαμβάνει ανταμοιβές ή τιμωρίες για συγκεκριμένες συμπεριφορές σχετικές με το φύλο του (Bandura, 1989· Lips, 1988). Ο Freud με την ψυχαναλυτική θεωρία υποστηρίζει πως το παιδί αποκτά την ταυτότητα του φύλου με τη διαδικασία της ταύτισης, γύρω στα πέντε με έξι χρόνια, κατά τη διάρκεια του φαλλικού σταδίου (Freud, 1976). Η γνωστική-αναπτυξιακή θεωρία, από την πλευρά της, θεωρεί ότι η ταυτότητα του φύλου είναι η πρώτη σημαντική κατηγοριοποίηση που επιτυγχάνουν τα άτομα και είναι το απότοκο της γνωστικής ανάπτυξής τους (Hargreaves, 1986).
Οι παραπάνω θεωρίες, υπό την οπτική της φεμινιστικής προσέγγισης, έχουν δεχθεί κριτική για τον ανδροκρατικό τους χαρακτήρα. Στη λογική της κριτικής αυτής, έχουν αναπτυχθεί τρεις φεμινιστικές θεωρίες: α)το συσχετιστικό μοντέλο, που προσδιορίζει τη γυναικεία ταυτότητα ως αποτέλεσμα των δεσμών που αναπτύσσονται με άλλα άτομα, β)η θεωρία της ηθικής της φροντίδας, που ασχολείται με την προκατάληψη που χαρακτηρίζει την εξέλιξη της ηθικής των γυναικών και γ)η θεωρία της κοινωνικής μητρότητας, που υποστηρίζει πως οι ρόλοι που υιοθετούν τα κορίτσια είναι κατά βάση διαπροσωπικοί και συναισθηματικοί συγκριτικά με τα αγόρια (Μποταΐτη, 2010).
Στην αντίληψη της ερμηνείας της ταυτότητας του φύλου η φεμινιστική προσέγγιση υπερβαίνει παραδοσιακές λογικές. Το φεμινιστικό κίνημα διακρίνεται σε τρία κύματα. Το πρώτο εκτείνεται χρονικά από τον 19ο έως τα μέσα του 20ου αιώνα και είναι γνωστό ως κίνημα για τα ίσα δικαιώματα. Το δεύτερο από τη δεκαετία του 1960 έως τα μέσα του 1980 και είναι γνωστό ως κίνημα της απελευθέρωσης, ενώ το τρίτο κύμα αρχίζει από τα μέσα του 1980 και φτάνει έως τις μέρες μας και επιδιώκει την αναγνώριση του πλουραλισμού και της ετερογένειας (Κυριακίδου, 2006). Οι σημαντικότερες φεμινιστικές τάσεις είναι ο φιλελεύθερος φεμινισμός, ο μαρξιστικός φεμινισμός, ο ριζοσπαστικός φεμινισμός, ο σοσιαλιστικός φεμινισμός, ο μαύρος φεμινισμός και ο μεταδομικός-μετανεωτερικός φεμινισμός (Μποταΐτη, 2010). Ο φιλελεύθερος φεμινισμός στηρίζεται στις θέσεις του Locke και του Rousseau και θεωρεί ότι άντρες και γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα, τα οποία είναι αδιαπραγμάτευτα πέρα από οποιαδήποτε εξουσία (Bryson, 2005). Ο μαρξιστικός φεμινισμός υποστηρίζει ότι η θέση των γυναικών απορρέει από τα χαρακτηριστικά των οικονομικών διαδικασιών και καθορίζεται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής (Tong, 1992). Ο ριζοσπαστικός φεμινισμός δίνει έμφαση στην «πατριαρχία» ως βασική αιτία καταπίεσης (Φρόση, Κουϊμτζή, & Παπαδήμου, 2001). Ο σοσιαλιστικός φεμινισμός αποτελεί συγκερασμό της μαρξιστικής με τη ριζοσπαστική θεώρηση (Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, 1999). Ο μαύρος φεμινισμός επιχειρεί να συνδυάσει τον αγώνα κατά της ανδρικής κυριαρχίας με τον αγώνα κατά του ρατσισμού και του καπιταλισμού (Bryson, 2005) και, τέλος, ο μεταδομικός-μετανεωτερικός φεμινισμός αποδέχεται την πολυπολιτισμικότητα και την κοινωνική ρευστότητα ενάντια στις ορθολογικές θέσεις του στρουκτουραλισμού. Δεν θεωρεί την ταυτότητα ως φυσικά δεδομένη, αλλά ως κοινωνικά καθιερωμένη μέσα από τον λόγο (Αθανασίου, 2006). Μάλιστα, μία έκφρασή του θεωρεί το φύλο ως ιδεολογική κατασκευή και ασπάζεται την αντίληψη της αποδόμησής του (Τεντοκάλη, 1991).
3. Περιγραφή της έρευνας
Επιδίωξη της έρευνας είναι η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο τα δύο φύλα παρουσιάζονται στη σειρά κινουμένων σχεδίων «Μπομπ Σφουγγαράκης». Συγκεκριμένα, μελετάται ο τρόπος αναπαράστασης των κύριων ανδρικών και γυναικείων χαρακτήρων της σειράς (Μπομπ Σφουγγαράκης, Πάτρικ, Καλαμάρης, κύριος Καβούρης, Σάντυ, κυρία Παφ, Πέρλα Καβούρη). Η σειρά εξιστορεί τις περιπέτειες του ομώνυμου χαρακτήρα και των φίλων του στη φανταστική πόλη του βυθού του Μπικίνι (https://el.wikipedia.org/wiki/Μπομπ_Σφουγγαράκης_(σειρά ). Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από 46 επεισόδια της σειράς (βλέπε παράρτημα). Η ερευνητική μέθοδος που χρησιμοποιείται στη μελέτη μας είναι η ανάλυση περιεχομένου. Η ανάλυση περιεχομένου χρησιμοποιείται κυρίως ως ποσοτική μορφή έρευνας, όπου τα δεδομένα κωδικοποιούνται σε σαφείς κατηγορίες και στη συνέχεια περιγράφονται με τη χρήση της στατιστικής (Hsieh & Shannon, 2005).
Ειδικότερα, κάθε χαρακτήρας εξετάζεται κατά περίπτωση σε συνάρτηση με τις ακόλουθες κατηγορίες: 1)παρουσία χαρακτήρων, 2)ρόλος χαρακτήρων, 3)κοινωνική διάσταση χαρακτήρων, 4)ποιότητα χαρακτήρων, 5)διαπροσωπικές σχέσεις, 6)δραστηριότητες, 7)εκφορά λόγου, 8)αξίες.
4. Αποτελέσματα
4. 1. Παρουσία
χαρακτήρων
Στα επεισόδια που μελετήσαμε οι ανδρικοί χαρακτήρες παρουσιάζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα συγκριτικά με τους γυναικείους (βλέπε πίνακα 1). Η παρουσία των χαρακτήρων φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με την πλοκή του σεναρίου και τη δομή των συγκεκριμένων επεισοδίων και, μάλλον, δεν αντανακλά μια στερεοτυπική λογική. Μοιάζει να δίνεται έμφαση στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του κάθε ήρωα, τα οποία διακρίνονται για την πρωτοτυπία και τον σουρεαλισμό τους (Μπομπ Σφουγγαράκης κίτρινο θαλάσσιο σφουγγάρι με μορφή σφουγγαριού κουζίνας· Πάτρικ ροζ αστερίας· Καλαμάρης χταπόδι με μεγάλη μύτη· κύριος Καβούρης κάβουρας· Σάντυ σκίουρος· κυρία Παφ ψάρι μπαλόνι· Πέρλα Καβούρη θαλάσσια φάλαινα) (https://el.wikipedia.org/wiki/Μπομπ_Σφουγγαράκης_(σειρά ).
Πίνακας 1: Παρουσία χαρακτήρων
|
Παρουσία χαρακτήρων |
||
|
|
Συχνότητα (N) |
Ποσοστό (%) |
|
Μπομπ
Σφουγγαράκης |
46 |
100 |
|
Πάτρικ |
25 |
54,4 |
|
κύριος
Καβούρης |
22 |
47,9 |
|
Καλαμάρης |
15 |
32,6 |
|
Σάντυ |
13 |
28,3 |
|
Πέρλα
Καβούρη |
5 |
10,9 |
|
κυρία
Παφ |
3 |
6,5 |
4. 2. Ρόλος
χαρακτήρων
Ο ρόλος των χαρακτήρων στα επεισόδια που εξετάσαμε διακρίνεται σε πρωταγωνιστικό και δευτερεύοντα. Ως πρωταγωνιστικός ορίζεται ο χαρακτήρας που βρίσκεται στο κέντρο της πλοκής του σεναρίου και καθορίζει την εξέλιξή του. Ως δευτερεύων ορίζεται ο χαρακτήρας που διαδραματίζει συμπληρωματικό ρόλο στην εξέλιξη του επεισοδίου. Στην έρευνά μας παρατηρείται ένας πλουραλισμός στα αποτελέσματα που σχετίζεται με την τυπολογία του κάθε ήρωα και είναι ανεξάρτητος από το φύλο του (βλέπε πίνακα 2). Χαρακτηριστικά, πέρα από τον Μπομπ Σφουγγαράκη που εύλογα διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλα τα επεισόδια, η Σάντυ αν και δεν παρουσιάζεται σε μεγάλο αριθμό επεισοδίων, ωστόσο σε αυτά παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Αντίστοιχες επισημάνσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν και για τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Ο ρόλος του κάθε χαρακτήρα εξαρτάται κυρίως από τις ιδιότητες που του αποδίδει ο δημιουργός της σειράς και από το σενάριο παρά από το φύλο του.
Πίνακας 2: Ρόλος χαρακτήρα
|
|
|
Ρόλος χαρακτήρα |
|||
|
|
|
||||
|
|
Πρωταγωνιστικός |
Δευτερεύων |
Σύνολο |
||
|
Χαρακτήρες |
Μπομπ Σφουγγαράκης |
Συχνότητα (Ν) |
46 |
0 |
46 |
|
Ποσοστό (%) |
100 |
0 |
100 |
||
|
|
|||||
|
Πάτρικ |
Συχνότητα (Ν) |
10 |
15 |
25 |
|
|
Ποσοστό (%) |
40 |
60 |
100 |
||
|
|
|||||
|
κύριος Καβούρης |
Συχνότητα (Ν) |
11 |
11 |
22 |
|
|
Ποσοστό (%) |
50 |
50 |
100 |
||
|
|
|||||
|
Καλαμάρης |
Συχνότητα (Ν) |
8 |
7 |
15 |
|
|
Ποσοστό (%) |
53,3 |
46,7 |
100 |
||
|
|
|||||
|
Σάντυ |
Συχνότητα (Ν) |
11 |
2 |
13 |
|
|
Ποσοστό (%) |
84,6 |
15,4 |
100 |
||
|
|
|||||
|
Πέρλα Καβούρη |
Συχνότητα (Ν) |
2 |
3 |
5 |
|
|
Ποσοστό (%) |
40 |
60 |
100 |
||
|
|
|||||
|
κυρία Παφ |
Συχνότητα (Ν) |
2 |
1 |
3 |
|
|
Ποσοστό (%) |
66,7 |
33,3 |
100 |
||
4.3. Κοινωνική
διάσταση χαρακτήρων
Στην έρευνά μας η κοινωνική διάσταση του χαρακτήρα διακρίνεται σε τρεις ιδιότητες: την οικογενειακή, την κοινωνική και την επαγγελματική. Στην οικογενειακή ιδιότητα ο χαρακτήρας προβάλλεται ως μέλος μιας οικογένειας, στην κοινωνική ιδιότητα ο χαρακτήρας παρουσιάζεται ως μέλος μιας φιλικής παρέας ή στο πλαίσιο ευρύτερων κοινωνικών συναναστροφών και στην επαγγελματική ιδιότητα ο χαρακτήρας απεικονίζεται στον εργασιακό του χώρο ασκώντας ένα επάγγελμα (Μποταΐτη, 2010). Στους ήρωες της σειράς, ανεξάρτητα από το φύλο τους, υποαντιπροσωπεύεται η οικογενειακή ιδιότητα σε αντίθεση με την κοινωνική και την επαγγελματική ιδιότητα, που αποτελούν -κατά περίπτωση ήρωα- την πλειονότητα (βλέπε πίνακα 3). Οι παραπάνω ιδιότητες, όμως, δεν παρουσιάζονται αυστηρά οριοθετημένες, ώστε να προσδιορίζουν ένα ευρύτερο πλέγμα στάσεων και συμπεριφορών, αλλά χαρακτηρίζονται από ρευστότητα και διακριτές διαφοροποιήσεις. Το σενάριο της σειράς παρέχει τη δυνατότητα στους χαρακτήρες να μη δεσμεύονται από άκαμπτες κοινωνικές νόρμες.
Πίνακας 3: Κοινωνική διάσταση χαρακτήρα
|
|
|
Κοινωνική διάσταση
χαρακτήρα |
||||
|
|
|
|||||
|
|
Οικογενειακή
ιδιότητα |
Κοινωνική ιδιότητα |
Επαγγελματική
ιδιότητα |
Σύνολο |
||
|
Χαρακτήρες |
Μπομπ Σφουγγαράκης |
Συχνότητα (Ν) |
1 |
37 |
8 |
46 |
|
Ποσοστό (%) |
2,2 |
80,4 |
17,4 |
100 |
||
|
|
|
|||||
|
Πάτρικ |
Συχνότητα (Ν) |
0 |
24 |
1 |
25 |
|
|
Ποσοστό (%) |
0 |
96 |
4 |
100 |
||
|
|
|
|||||
|
κύριος Καβούρης |
Συχνότητα (Ν) |
4 |
4 |
14 |
22 |
|
|
Ποσοστό (%) |
18,2 |
18,2 |
63,6 |
100 |
||
|
|
|
|||||
|
Καλαμάρης |
Συχνότητα (Ν) |
0 |
6 |
9 |
15 |
|
|
Ποσοστό (%) |
0 |
40 |
60 |
100 |
||
|
|
|
|||||
|
Σάντυ |
Συχνότητα (Ν) |
0 |
9 |
4 |
13 |
|
|
Ποσοστό (%) |
0 |
69,3 |
30,7 |
100 |
||
|
|
|
|||||
|
Πέρλα Καβούρη |
Συχνότητα (Ν) |
5 |
0 |
0 |
5 |
|
|
Ποσοστό (%) |
100 |
0 |
0 |
100 |
||
|
|
|
|||||
|
κυρία Παφ |
Συχνότητα (Ν) |
0 |
0 |
3 |
3 |
|
|
Ποσοστό (%) |
0 |
0 |
100 |
100 |
||
4. 4. Ποιότητα
χαρακτήρων
Με τον όρο ποιότητα χαρακτήρα στη μελέτη μας αναφερόμαστε στα γνωρίσματα της προσωπικότητας του κάθε ήρωα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας παρατηρείται μια πληθώρα χαρακτηριστικών σε κάθε ήρωα που αποτελούν τροχοπέδη σε μια προσπάθεια γενίκευσής τους (βλέπε πίνακα 4). Ανδρικοί και γυναικείοι χαρακτήρες έχουν κοινά και διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά δεν απεικονίζονται έμφυλα στερεότυπα και παραδοσιακοί ρόλοι, όπως συμβαίνει σε άλλες έρευνες (Δουλκέρη, 2004). Αντίθετα, τα πιο δυναμικά χαρακτηριστικά διαθέτει ένας γυναικείος χαρακτήρας, η Σάντυ (βλέπε πίνακα 4). Με άλλα λόγια, κάθε χαρακτήρας έχει τη δική του προσωπικότητα με διακριτά και κοινά γνωρίσματα που δε βρίσκονται σε συνάρτηση με το φύλο τους.
Πίνακας 4: Ποιότητα χαρακτήρα
|
|
Ποιότητα χαρακτήρα |
|||
|
|
|
Συχνότητα (Ν) |
Ποσοστό (%) |
|
|
Χαρακτήρες |
Μπομπ Σφουγγαράκης |
Χαρωπός |
32 |
69,6 |
|
Ευαίσθητος |
32 |
69,6 |
||
|
Αισιόδοξος |
25 |
54,4 |
||
|
Ευάλωτος |
25 |
54,4 |
||
|
Καλοπροαίρετος |
23 |
50 |
||
|
Αφελής |
23 |
50 |
||
|
Απρόσεκτος |
19 |
41,3 |
||
|
Σκανταλιάρης |
17 |
37 |
||
|
Δυναμικός |
4 |
8,7 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πάτρικ |
Δυναμικός |
20 |
80 |
|
|
Αφελής |
14 |
56 |
||
|
Καλοπροαίρετος |
9 |
36 |
||
|
Χαρωπός |
9 |
36 |
||
|
Ευαίσθητος |
9 |
36 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κύριος Καβούρης |
Έξυπνος |
19 |
86,4 |
|
|
Φιλοχρήματος |
12 |
54,5 |
||
|
Εγκρατής |
9 |
40,9 |
||
|
Δυναμικός |
8 |
36,4 |
||
|
Υποστηρικτικός πατέρας |
3 |
13,6 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Καλαμάρης |
Ιδιόρρυθμος |
11 |
73,4 |
|
|
Είρωνας |
10 |
66,7 |
||
|
Αλαζόνας |
10 |
66,7 |
||
|
Δυναμικός |
7 |
46,7 |
||
|
Επίμονος |
6 |
40 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Σάντυ |
Δυναμική |
13 |
100 |
|
|
Έξυπνη |
13 |
100 |
||
|
Αθλητική |
12 |
92,3 |
||
|
Ευφυής |
12 |
92,3 |
||
|
Καινοτόμα |
5 |
38,5 |
||
|
Εφευρετική |
5 |
38,5 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πέρλα Καβούρη |
Δυναμική |
4 |
80 |
|
|
Επίμονη |
4 |
80 |
||
|
Κακομαθημένη |
4 |
80 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κυρία Παφ |
Υπεύθυνη |
3 |
100 |
|
|
Επαγγελματίας |
3 |
100 |
||
|
Ευαίσθητη |
2 |
66,7 |
||
4. 5. Διαπροσωπικές σχέσεις
Οι διαπροσωπικές σχέσεις στη μελέτη μας αναφέρονται στη δυναμική των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ χαρακτήρων διαφορετικού φύλου. Διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: την ισότιμη αλληλεπίδραση, την παράλληλη παρουσία, την ανδρική υπεροχή και τη γυναικεία υπεροχή (Μποταΐτη, 2010). Στην έρευνά μας περίπου στο 1/4 των επεισοδίων εμφανίζονται ταυτόχρονα ανδρικοί και γυναικείοι χαρακτήρες, οι οποίοι αναπτύσσουν ποικίλες σχέσεις (βλέπε πίνακα 5). Η ισότιμη αλληλεπίδραση και η παράλληλη παρουσία αποτελούν τη μορφή των σχέσεων που ενυπάρχουν σχεδόν στο σύνολο των επεισοδίων που εξετάζουμε. Η ισότιμη αλληλεπίδραση προσδιορίζεται από τον διάλογο, τη συναντίληψη, τον αλληλοσεβασμό και τη φιλική διάθεση, ενώ η παράλληλη παρουσία υποδηλώνει μια αδιάφορη και ουδέτερη σχέση. Σε λίγα επεισόδια παρατηρείται είτε ανδρική είτε γυναικεία υπεροχή. Η ανδρική υπεροχή αναφέρεται στη σχέση πατέρα-κόρης και δεν έχει στερεοτυπικά χαρακτηριστικά. Η γυναικεία υπεροχή αφορά στη δυναμικότητα που διακρίνει την ηρωίδα (Σάντυ) και δεν έχει τον χαρακτήρα επιβολής.
Πίνακας 5: Διαπροσωπικές σχέσεις
|
Διαπροσωπικές
σχέσεις |
||
|
|
Συχνότητα (N) |
Ποσοστό (%) |
|
Ισότιμη αλληλεπίδραση |
12 |
92,4 |
|
Παράλληλη παρουσία |
10 |
77 |
|
Ανδρική υπεροχή |
2 |
15,5 |
|
Γυναικεία υπεροχή |
2 |
15,5 |
4. 6. Δραστηριότητες
Οι ήρωες της σειράς αναπτύσσουν μια σειρά από δραστηριότητες που σχετίζονται με τη θεματολογία του κάθε επεισοδίου και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους. Η εργασία είναι η σημαντικότερη δραστηριότητα που αναπτύσσουν ο Μπομπ Σφουγγαράκης, ο κύριος Καβούρης και ο Καλαμάρης, ενώ η διασκέδαση και η περιπέτεια αφορούν σχεδόν όλους τους χαρακτήρες. Η άθληση αφορά κυρίως τη Σάντυ, ενώ η επιστημονική έρευνα κατ' αποκλειστικότητα τη συγκεκριμένη ηρωίδα. Η κυρία Παφ, λόγω επαγγέλματος, εμφανίζεται να ασχολείται με τη διδασκαλία (βλέπε πίνακα 6). Ουσιαστικά, δεν προβάλλονται τα έμφυλα στερεότυπα στις δραστηριότητες που ασκούν οι ανδρικοί και γυναικείοι χαρακτήρες της σειράς, αν και ψήγματα αυτής της οπτικής μπορούν να αναζητηθούν στα επαγγέλματα του κυρίου Καβούρη και της κυρίας Παφ. Ο κύριος Καβούρης είναι ιδιοκτήτης εστιατορίου και «αφεντικό», κλασικός ανδρικός ρόλος στην παραδοσιακή οπτική, και, αντίστοιχα η κυρία Παφ, δασκάλα, παραδοσιακά γυναικείο επάγγελμα. Το γεγονός ότι η εργασία είναι η σημαντικότερη δραστηριότητα που ασκούν τρεις ανδρικοί χαρακτήρες, λόγω του ύφους των χαρακτήρων τους, δεν προωθεί τις κλασικές έμφυλες αναπαραστάσεις.
Πίνακας 6: Δραστηριότητες
|
|
Δραστηριότητες |
|||
|
|
|
Συχνότητα (Ν) |
Ποσοστό (%) |
|
|
Χαρακτήρες |
Μπομπ Σφουγγαράκης |
Εργασία |
23 |
50 |
|
Άθληση |
16 |
34,8 |
||
|
Διασκέδαση |
16 |
34,8 |
||
|
Περιπέτεια |
15 |
32,6 |
||
|
Εκπαίδευση |
11 |
23,9 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πάτρικ |
Διασκέδαση |
15 |
60 |
|
|
Περιπέτεια |
15 |
60 |
||
|
Εργασία |
6 |
24 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κύριος Καβούρης |
Εργασία |
21 |
95,5 |
|
|
Διασκέδαση |
10 |
45,5 |
||
|
Περιπέτεια |
10 |
45,4 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Καλαμάρης |
Εργασία |
12 |
80 |
|
|
Περιπέτεια |
3 |
20 |
||
|
Μουσική |
2 |
13,3 |
||
|
Ζωγραφική |
1 |
6,7 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Σάντυ |
Άθληση |
8 |
61,5 |
|
|
Έρευνα |
5 |
38,5 |
||
|
Περιπέτεια |
5 |
38,5 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πέρλα Καβούρη |
Περιπέτεια |
5 |
100 |
|
|
Δράση |
4 |
80 |
||
|
Εργασία |
1 |
20 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κυρία Παφ |
Διδασκαλία |
3 |
100 |
|
4. 7. Εκφορά λόγου
Ο τρόπος εκφοράς λόγου από τους ανδρικούς και γυναικείους χαρακτήρες της σειράς δεν αντανακλά τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά χαρακτηρίζεται από τα γνωρίσματα της προσωπικότητας του κάθε ήρωα και την ιδιότητά του (βλέπε πίνακα 7) (Μπομπ Σφουγγαράκης χαρωπός, ήπιος· Πάτρικ δυναμικός, αφελής, ευγενής· κύριος Καβούρης ιδιοκτήτης εστιατορίου· Καλαμάρης αλαζονικός, ιδιόρρυθμος· Σάντυ καλοπροαίρετη, ευφυής, ερευνήτρια· Πέρλα Καβούρη κακομαθημένη, εκρηκτική έφηβη· κυρία Παφ διευθύντρια, καθηγήτρια στη σχολή πλοήγησης του βυθού του Μπικίνι) (https://el.wikipedia.org/wiki/Μπομπ_Σφουγγαράκης_(σειρά).
Πίνακας 7: Εκφορά λόγου
|
|
Εκφορά λόγου |
|||
|
|
|
Συχνότητα (Ν) |
Ποσοστό (%) |
|
|
Χαρακτήρες |
Μπομπ Σφουγγαράκης |
Ήπιος |
43 |
93,5 |
|
Ευγενικός |
41 |
89,1 |
||
|
Αυστηρός |
4 |
8,7 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πάτρικ |
Ευγενικός |
22 |
88 |
|
|
Συμβουλευτικός |
20 |
80 |
||
|
Ήπιος |
17 |
68 |
||
|
Επικριτικός |
1 |
4 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κύριος Καβούρης |
Ήπιος |
13 |
59,1 |
|
|
Αυστηρός |
12 |
54,6 |
||
|
Συμβουλευτικός |
11 |
50 |
||
|
Επικριτικός |
11 |
50 |
||
|
Περιπαικτικός |
7 |
31,8 |
||
|
Διδακτικός |
1 |
4,5 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Καλαμάρης |
Ειρωνικός |
9 |
60 |
|
|
Επικριτικός |
9 |
60 |
||
|
Έντονος |
9 |
60 |
||
|
Αυστηρός |
9 |
60 |
||
|
Ήπιος |
3 |
20 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Σάντυ |
Συμβουλευτικός |
9 |
69,3 |
|
|
Ήπιος |
9 |
69,3 |
||
|
Ευγενικός |
8 |
61,6 |
||
|
Αυστηρός |
1 |
7,7 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πέρλα Καβούρη |
Έντονος |
5 |
100 |
|
|
|
|
|
|
|
|
κυρία Παφ |
Διδακτικός |
3 |
100 |
|
|
Αυστηρός |
2 |
66,7 |
||
4. 8. Αξίες
Είναι κοινός τόπος πως οι ανδρικοί χαρακτήρες έχουν συνδεθεί περισσότερο με τις υλιστικές και ατομικές αξίες, ενώ οι γυναικείοι χαρακτήρες με τις ουμανιστικές. Στην έρευνά μας δεν προκύπτει κάτι αντίστοιχο. Οι αξίες σχετίζονται κατά βάση με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του κάθε ήρωα, τη συμπεριφορά και το επάγγελμά του, όπου υπάρχει. Ενδεικτικά, ο βασικός πρωταγωνιστής της σειράς διακρίνεται κυρίως για τις ουμανιστικές αξίες, ενώ ο κύριος Καβούρης για τις υλιστικές και ατομικές, λόγω του επαγγέλματός του, αλλά και ως πατέρας μιας έφηβης κόρης εκφράζει την πατρική του αγάπη (βλέπε πίνακα 8). Ουσιαστικά, δηλαδή, τα έμφυλα στερεότυπα δεν αντανακλώνται στις αξίες που προβάλλονται στη σειρά.
Πίνακας 8: Αξίες
|
|
Αξίες |
|||
|
|
|
Συχνότητα (Ν) |
Ποσοστό (%) |
|
|
Χαρακτήρες |
Μπομπ Σφουγγαράκης |
Φιλία |
32 |
69,6 |
|
Συνεργασία |
21 |
45,7 |
||
|
Ανταγωνισμός |
12 |
26,1 |
||
|
Σεβασμός |
3 |
6,5 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πάτρικ |
Φιλία |
23 |
92 |
|
|
Συνεργασία |
22 |
88 |
||
|
Δύναμη |
12 |
48 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κύριος Καβούρης |
Ιδιοκτησία |
18 |
81,9 |
|
|
Προσωπικό συμφέρον |
18 |
81,9 |
||
|
Εγκράτεια |
16 |
72,7 |
||
|
Ευφυΐα |
14 |
63,6 |
||
|
Πατρική αγάπη |
5 |
22,7 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Καλαμάρης |
Ανταγωνισμός |
13 |
86,7 |
|
|
Χιούμορ |
7 |
46,7 |
||
|
Συμφέρον |
7 |
46,7 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Σάντυ |
Ευφυΐα |
13 |
100 |
|
|
Καινοτομία |
9 |
69,3 |
||
|
Φιλία |
9 |
69,3 |
||
|
Αθλητισμός |
8 |
61,6 |
||
|
Γνώση |
8 |
61,6 |
||
|
|
|
|
|
|
|
Πέρλα Καβούρη |
Κατανάλωση |
3 |
60 |
|
|
Προσωπικό συμφέρον |
3 |
60 |
||
|
|
|
|
|
|
|
κυρία Παφ |
Γνώση |
3 |
100 |
|
|
Νεωτερικότητα |
1 |
33,3 |
||
|
Ανταγωνισμός |
1 |
33,3 |
||
|
Φιλία |
1 |
33,3 |
||
5.
Συμπεράσματα
Σύμφωνα με τα
αποτελέσματα της έρευνας ο Μπομπ Σφουγγαράκης εμφανίζεται στο σύνολο των
επεισοδίων και έπονται σε συχνότητα εμφάνισης ο Πάτρικ, ο κύριος Καβούρης, ο
Καλαμάρης και οι υπόλοιποι ήρωες. Ο Μπομπ Σφουγγαράκης, η Σάντυ, η κυρία Παφ και
ο Καλαμάρης παίζουν, κυρίως, πρωταγωνιστικό ρόλο στα επεισόδια που εξετάσαμε,
ενώ συνήθως προβάλλεται η κοινωνική και επαγγελματική ιδιότητα των χαρακτήρων.
Ο Μπομπ Σφουγγαράκης είναι κατά βάση χαρωπός και ευαίσθητος, ο Πάτρικ δυναμικός
και αφελής, ο κύριος Καβούρης έξυπνος και φιλοχρήματος, ο Καλαμάρης ιδιόρρυθμος
και είρωνας, η Σάντυ δυναμική, έξυπνη και αθλητική, η Πέρλα Καβούρη δυναμική,
επίμονη και κακομαθημένη και η κυρία Παφ υπεύθυνη και επαγγελματίας. Η ισότιμη
αλληλεπίδραση κυριαρχεί στις διαπροσωπικές σχέσεις ανδρικών και γυναικείων
χαρακτήρων, παρατηρείται πλουραλισμός στις δραστηριότητες που αναπτύσσουν
(εργασία, διασκέδαση, περιπέτεια, άθληση, εκπαίδευση κ.τ.λ.), η εκφορά του
λόγου από τους χαρακτήρες είναι κυρίως ήπια, ευγενική και συμβουλευτική, ενώ οι
αξίες που προβάλλονται συχνότερα είναι η φιλία, η συνεργασία, ο ανταγωνισμός, η
ιδιοκτησία, η ευφυΐα και το προσωπικό συμφέρον. Γενικότερα, στη σειρά
κινουμένων σχεδίων «Μπομπ Σφουγγαράκης» δεν προβάλλονται τα έμφυλα στερεότυπα.
Μάλιστα, η συγκεκριμένη σειρά κατηγορήθηκε από την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους
πως προάγει την ομοφυλοφιλία ως υγιή σχέση και θεωρήθηκε ως επικίνδυνη για την
πνευματική πρόοδο των μικρών τηλεθεατών. Ταυτόχρονα, επικρίθηκε για
αντιχριστιανικά και αντί-οικογενειακά μηνύματα. Ωστόσο, στη σειρά κινουμένων
σχεδίων που μελετήσαμε οι ήρωες είναι χαρακτήρες κοινωνικού σχολιασμού που
απεικονίζουν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της εποχής
(https://www.in.gr/2015/02/19/culture/poios-einai-alitheia-o-mpomp-sfoyggarakis/). Το ιδεολογικό υπόβαθρο του «Μπομπ
Σφουγγαράκη» σε σχέση με τις αναπαραστάσεις των φύλων αντανακλά περισσότερο τις
αντιλήψεις του μετανεωτερικού φεμινισμού που υποστηρίζει ότι ο ανδρισμός και η
θηλυκότητα αποκτούν νόημα αποκλειστικά ως προς τη μεταξύ τους σχέση και όχι στο
πλαίσιο του βιολογικού φύλου. Με αυτόν τον τρόπο, επιλέγονται συλλογικοί
αυτοπροσδιορισμοί που επιδιώκουν την κατάργηση κατεστημένων ιεραρχιών και
σχέσεων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bandura,
A. (1989). A Social Cognitive Theory of Action. In J. P. Forgas, & M. J.
Innes (Eds.), Recent advances in social psychology: an international
perspective (pp. 127-138). North-Holland: Elsevier.
Bryson, V. (2005). Φεμινιστική πολιτική θεωρία (Ε.
Πανάγου, Μεταφρ.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
England, D.,
Descartes, L., & Collier-Meek, M. (2011). Gender Role Portrayal and the
Disney Princesses. Sex Roles: A Journal of Research, 64(7), 555-567.
doi:https://doi.org/10.1007/s11199-011-9930-7
Freud, S. (1976). Introduction
to psychoanalysis. Athens: Govostis.
Giroux, H. (1998).
Innocence Lost: Child Beauty Pageants and the Politics of Abuse. New Art
Examiner, 26-31.
Hargreaves, D. J.
(1986). Psychological theories of sexrole stereotyping. In D. J. Hargreaves,
& A. Colley (Eds.), The Psychology of Sex Roles (pp. 27-34). London:
Harper & Row Publications.
Hsieh, H.-F., &
Shannon, S. E. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Qualitative
Health Research, 15(9), 1277-1288. doi:10.1177/1049732305276687
Lips, M. H. (1988).
Sex and Gender: An Introduction. Mayfield Publishing Company.
Tong, R. (1992). Feminist thought: a comprehensive introduction. London: Routledge.
Αθανασίου, Α. (Επιμ.) (2006). Φεμινιστική θεωρία και
πολιτισμική κριτική (Π. Μαρκέτου, Μ. Μηλιώρη, & Α. Τσεκένης, Μεταφρ.).
Αθήνα: Νήσος.
Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β. (1999). Τα στερεότυπα για τους
ρόλους των δύο φύλων στα εγχειρίδια του δημοτικού σχολείου "Η γλώσσα
μου". Στο Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, & Σ. Ζιώγου-Καραστεργίου (Επιμ.), Εκπαίδευση
και φύλο: Ιστορική διάσταση και σύγχρονος προβληματισμός (σσ. 147-170).
Θεσσαλονίκη: Βάνιας.
Δουλκέρη, Τ. (1994). Παιδικά μέσα επικοινωνίας και
σεξισμός. Εμπειρική έρευνα. Αθήνα: Παπαζήση.
Δουλκέρη, Τ. (2004). Η εικόνα του παιδιού στην
ελληνική τηλεόραση και τον ελληνικό τύπο. Αθήνα: Gutenberg.
Κανατσούλη, Μ. (1999). Πρόσωπα γυναικών σε παιδικά
λογοτεχνήματα. Όψεις και απόψεις. Αθήνα: Πατάκη.
Κυριακίδου, Μ. (2006). Η Πολιτικοποίηση Της Ψυχής:
Έμφυλες προσεγγίσεις της τοπικής δημοκρατίας. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Μπομπ Σφουγγαράκης (σειρά). (n.d.). Ανάκτηση 05 02, 2020, από
https://el.wikipedia.org:
https://el.wikipedia.org/wiki/Μπομπ_Σφουγγαράκης_(σειρά)
Μποταΐτη, Α. (2010). Οι αναπαραστάσεις των φύλων
στις τηλεοπτικές διαφημίσεις της πρωινής - "παιδικής" ζώνης.
Πτυχιακή εργασία, Α.Π.Θ., Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στην
Παιδαγωγική της Ισότητας των Φύλων, Θεσσαλονίκη.
Ποιος είναι αλήθεια ο Μπομπ Σφουγγαράκης. (2015, 05 19). Ανάκτηση 05 03, 2020, από in.gr: https://www.in.gr/2015/02/19/culture/poios-einai-alitheia-o-mpomp-sfoyggarakis/
Τεντοκάλη, Β. (1991). Η κοινωνική δόμηση της
ταυτότητας των δύο φύλων. Σύγχρονα θέματα, 14(45), 101-106.
Φρόση, Λ., Κουϊμτζή, Ε., & Παπαδήμου, Χ. (2001). Ο
Παράγοντας Φύλο και η Σχολική Πραγματικότητα στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση (Μελέτη επισκόπησης). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ερευνών για Θέματα
Ισότητας.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Επεισόδια «Μπομπ
Σφουγγαράκη»
1. «Τα φύκια είναι πάντα πράσινα»
2. «Γοργόνος και Αγόρι πεταλίδα Νο 3»
3. «Μια ζωή στο έγκλημα»
4. «Ο σκουληκάκιας»
5. «Ο ψεύτικος κύριος Καβούρης»
6. «Το ρεπό του Καλαμάρη»
7. «Κάτι μυρίζει»
8. «Αυταρχικές μπότες»
9. «Μεγάλη ροζ αποτυχία»
10. «Σπάτουλα του Ποσειδώνα»
11. «Τα παπούτσια σου είναι λυμένα»
12. «Πρωταπριλιά»
13. «Φίλος Φούσκας»
14. «Η πίτσα»
15. «Η εβδομάδα πριν τη χειμερία νάρκη»
16. «Χαμός για πάττυ»
17. «Πεθαίνοντας για πίτα»
18. «Club Μπομπ Σφουγγαράκης»
19. «Όμορφος Ιππόκαμπος»
20. «Μόνο μια δαγκωνιά»
21. «Ο Νταής»
22. «Το βρωμοσάντουιτς»
23. «Ο φοβοπαντελονής»
24. «Η ημέρα το Αγίου Βαλεντίνου»
25. «Ήμουν ένας μικρός Γκάρι»
26. «Μπομπ Σφουγγαράκης 129»
27. «Ώρα για ύπνο»
28. «Η Σαπουνάδα»
29. «Το χαρτί»
30. «Κόψιμο καράτε»
31. «Τσάι στον θόλο»
32. «Όπως στην τηλεόραση»
33. «Καλαμάρης, το εχθρικό φάντασμα»
34. «Ο φυσιοπαντελονής»
35. «Σκιουροαστεία»
36. «Είμαι ο πιο μεγάλος σου θαυμαστής»
37. «Η επιβίωση των ανοήτων»
38. «Τα φιλιά της γιαγιάς»
39. «Πλάκα»
40. «Μπομπ-μπρατσάκια Φουσκοπαντελονής»
41. «Ζητείται βοηθός»
42. «Κατεψυγμένα καβουροπάτι»
43. «Το μεγάλο κύμα»
44. «Ο παρατημένος»
45. «Όχι δωρεάν βόλτα»
46. «Ο συνοδός»
© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved
