ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία των συγγραφέων

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 17 Ιανουάριου 2019

Αυτοκτονική συμπεριφορά και διαδίκτυο: Το φαινόμενο της «Μπλε φάλαινας»

Σεμεντεριάδης Θεμιστοκλής ,Νηπιαγωγός, Δρ.Παιδαγωγικών Επιστημών Α.Π.Θ.

Κατσάρα Ασπασία, Δασκάλα, Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής

Γεωργίου Κυριακή, Νηπιαγωγός

Suicidal trend of behaviour and internet: The 'Blue whale' case

Sementeriadis Themistoklis, Kindergarten teacher, Dr in Pedagogical Sciences, Aristotle University of Thessaloniki

Katsara Aspasia, Elementary school teacher, Ms in Education

Georgiou Kyriaki, Kindergarten teacher

Περίληψη

Το διαδίκτυο αποτελεί ένα χρηστικό εργαλείο επικοινωνίας, ψυχαγωγίας, μάθησης και εργασίας. Είναι συστατικό στοιχείο της καθημερινότητας των παιδιών και των εφήβων, προσφέρει ποικίλες ευκαιρίες, μπορεί, όμως, από τη χρήση του να προκύψουν δυσκολίες και κίνδυνοι.

Σκοπός της μελέτης μας είναι να διερευνήσουμε τις αυτοκτονικές συμπεριφορές παιδιών και εφήβων που σχετίζονται με το διαδίκτυο και ειδικότερα το φαινόμενο της «Mπλε φάλαινας».

Abstract

Nowadays the Internet is an indispensable tool in communication, entertainment, education and the work field. At the same time, it prevails in children and teenagers' everyday life as it allows them a wide range of choices and opportunities; nonetheless, its extensive use may generate problems or even hazards.

Our study aims to look into suicidal trends of behaviour among children and teenagers as a result of their exposure to the internet and, in particular, we will be examining the 'Βlue whale' case.

1. Εισαγωγή

Το διαδίκτυο αποτελεί μέρος της καθημερινότητας πολλών παιδιών και εφήβων. Συμβάλλει στην ψυχαγωγία και εκπαίδευσή τους, διευρύνει τους ορίζοντές τους και αναπτύσσει την κριτική τους ικανότητα. Το διαδίκτυο προσφέρει, επίσης, στα παιδιά και τους εφήβους τη δυνατότητα να ενεργούν, να αυτενεργούν, να ιεραρχούν, να αξιολογούν, να επικοινωνούν και να επιλέγουν (Κούρτη, 2003). Ενώ, όμως, τα θετικά στοιχεία του διαδικτύου είναι πασιφανή, αυξάνεται διαρκώς ο προβληματισμός και η ανησυχία για την ανάπτυξη παθολογικών συμπεριφορών που συνδέονται με τη χρήση του (Σφακιανάκης, Σιώμος, & Φλώρος, 2012). Οι αρνητικές πτυχές της χρήσης του αφορούν στον διαδικτυακό εκφοβισμό, στις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, στις αυτοκτονικές συμπεριφορές κ.ά. (Δάρα & Τσίτσικα, 2012). Στη μελέτη μας διερευνούμε τις αυτοκτονικές συμπεριφορές στο διαδίκτυο και εστιάζουμε στο φαινόμενο της «Μπλε φάλαινας». Αρχικά εξετάζουμε τις αυτοκτονικές συμπεριφορές που σχετίζονται με τη χρήση του διαδικτύου, στη συνέχεια επικεντρωνόμαστε στα χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις του φαινομένου της «Μπλε φάλαινας» και στο τέλος προτείνουμε τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου.

2. Αυτοκτονικές συμπεριφορές

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση για αύξηση των αυτοκτονιών που συνδέονται με τη χρήση του διαδικτύου. Το πρώτο περιστατικό που προκάλεσε το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης ήταν η υπόθεση «Doctor Kinko» που συνέβη στην Ιαπωνία το 1998. Στη συγκεκριμένη υπόθεση ένας νεαρός ενήλικας δημιούργησε έναν ιστοχώρο μέσω του οποίου απέστειλε ποτάσιο σε ανθρώπους που επιθυμούσαν να βάλουν τέλος στη ζωή τους. Μία γυναίκα αυτοκτόνησε με αυτόν τον τρόπο (Chikako, 2008). Επίσης, στην Ιαπωνία έκανε την εμφάνισή του το 2002 το φαινόμενο των από κοινού αυτοκτονιών μέσω του διαδικτύου. Στην περίπτωση αυτή τα άτομα γνωρίζονται μέσω του διαδικτύου και συγκεντρώνονται σε συγκεκριμένο μέρος για να αυτοκτονήσουν (Chikako, 2008). Άλλη μορφή κυβερνοαυτοκτονίας είναι η αυτοκτονία σε ζωντανή σύνδεση στο διαδίκτυο. Τέτοια μορφή καταγράφηκε στις Η.Π.Α (Δάρα & Τσίτσικα, 2012). Γενικότερα, πέρα από την καταγραφή των περιστατικών, το φαινόμενο των κυβερνοαυτοκτονιών άρχισε να μελετάται από τους ειδικούς τα τελευταία χρόνια, χωρίς, όμως, να είναι ακόμη εφικτή η εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Εξάλλου, εικάζεται πως έχουν πραγματοποιηθεί και απόπειρες αυτοκτονίας, οι οποίες δεν έχουν καταγραφεί επίσημα, ενώ η αιτιολογία της κάθε περίπτωσης πιθανόν να μην μπορεί να ταξινομηθεί με βεβαιότητα. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ενοχοποίηση του διαδικτύου για τις αυτοκτονικές επιθυμίες ορισμένων χρηστών του δε θεωρείται εκ προοιμίου σωστή επιλογή (Dobson, 1999). Το διαδίκτυο είναι ένα Μέσο ιδιαίτερα δημοφιλές στα παιδιά και τους εφήβους. Δε θεωρείται καλό ή κακό από τη φύση του· ο τρόπος της χρήσης του προσδιορίζει τις θετικές ή αρνητικές πλευρές του. Γενικότερα, το διαδίκτυο δεν είναι το πρωταρχικό αίτιο για τις αυτοκτονικές συμπεριφορές ορισμένων νέων -και όχι μόνο- ανθρώπων. Τα αίτια για αυτές τις συμπεριφορές πρέπει να αναζητηθούν σε γενετικές προδιαθέσεις, ψυχιατρικές διαταραχές, χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα, έλλειψη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, φυσική ή σεξουαλική κακοποίηση, έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος κ.ά. (Δάρα & Τσίτσικα, 2012).

3. Το φαινόμενο «Μπλε φάλαινα»

Το φαινόμενο «Μπλε φάλαινα» αφορά ένα διαδικτυακό «παιχνίδι», το οποίο τείνει να πάρει, σε παγκόσμιο επίπεδο, ανησυχητικές διαστάσεις. Η φιλοσοφία του «παιχνιδιού» αφορά στην πρόσκληση σε κάθε συμμετέχοντα/ουσα, συνήθως παιδιά και έφηβοι, να υλοποιήσουν συγκεκριμένες ενέργειες σε χρονικό διάστημα πενήντα ημερών. Το «παιχνίδι» λαμβάνει χώρα διαμέσου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές σωματικές βλάβες ή και αυτοκτονία (https://esafeschools.pi.ac.cy). Οι εντολές του «παιχνιδιού» δίνονται από άγνωστο διαχειριστή, ο οποίος θέλει αποδεικτικά στοιχεία (π.χ. φωτογραφικό υλικό) για την επιτυχημένη ολοκλήρωση της κάθε εντολής. Στην περίπτωση εγκατάλειψης του «παιχνιδιού», ο διαχειριστής εξαπολύει απειλές εναντίον του συμμετέχοντα/ουσας, ώστε να τον/την εξαναγκάσει να επιστρέψει στο παιχνίδι (https://esafeschools.pi.ac.cy). Το φαινόμενο αυτό εμφανίστηκε πριν μερικά χρόνια στη Ρωσία. Η ονομασία του φαινομένου (Μπλε φάλαινα) οφείλεται στο γεγονός ότι το συγκεκριμένο θηλαστικό πολλές φορές χάνει τον προσανατολισμό του και εξοκέλλει στη στεριά, με αποτέλεσμα να οδηγείται στον θάνατο (Τζιβανόπουλος, 2017). Πέρα από τη Ρωσία, το παιχνίδι έχει εξαπλωθεί σε διάφορες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου, στη Νιγηρία, στην Ινδία και σε άλλες χώρες. Στην Κύπρο έχουν δημοσιευτεί καταγγελίες για πιθανά κρούσματα που σχετίζονται με το φαινόμενο αυτό και τελούν υπό διερεύνηση, ενώ στην Ελλάδα πληθαίνουν τα περιστατικά που αποδίδονται στις εντολές που δέχονται παιδιά και έφηβοι από τον διαχειριστή του συγκεκριμένου «παιχνιδιού». Ωστόσο, στη χώρα μας δεν υπάρχει κανένα επιβεβαιωμένο κρούσμα (https://esafeschools.pi.ac.cy· NH Web Desk, 2017· Κακαουνάκη, 2017· Τζιβανόπουλος, 2017). Γενικότερα, το φαινόμενο «Μπλε φάλαινα» αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού σε όλο τον κόσμο. Είναι γνωστό σε όλους, πολλές και αντικρουόμενες απόψεις έχουν διατυπωθεί, πολλοί έχουν διαβάσει γι' αυτό, όμως, σε όσες χώρες έχουν αναφερθεί κρούσματα αυτοτραυματισμού ή παρόμοιες συμπεριφορές δεν έχει γίνει σύνδεση με το φαινόμενο με την έννοια του πρωτογενούς αιτίου (Τζιβανόπουλος, 2017). Το 2016 στη Ρωσία ο Philipp Budeikin ισχυρίστηκε ότι εφηύρε το παιχνίδι το 2013. Επιδίωξή του ήταν, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, να καθαρίσει την κοινωνία με το να ωθεί τα άτομα στην αυτοκτονία. Ο Philipp Budeikin δικάστηκε το 2016 και βρέθηκε ένοχος για «ηθική αυτουργία» σε αυτοκτονίες ή απόπειρες αυτοκτονιών παιδιών και εφήβων. Για τον ίδιο λόγο συνελήφθη και κατηγορήθηκε το 2017 ο Ilya Sidorov (https://el.wikipedia.org). Από τα τέλη του 2017 η συμμετοχή στο «παιχνίδι», φαίνεται να έχει μειωθεί. Με την πάροδο του χρόνου, παρατηρείται αυξανόμενη εγρήγορση από οργανώσεις για την ασφάλεια στο διαδίκτυο, από ενώσεις γονέων και εκπαιδευτικών, ερευνητές, ψυχολόγους, δικαστικούς και άλλους στην κατεύθυνση της πρόληψης των αυτοκτονιών, της ευαισθητοποίησης γύρω από την ψυχική υγεία και τον ρόλο του σχολείου και των γονέων στην άμβλυνση και αντιμετώπιση του φαινομένου (https://el.wikipedia.org). Γενικότερα, όσον αφορά στην αιτιολογία του φαινομένου, μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας υποστηρίζει πως κάτω από συνθήκες πίεσης, κρίσης ή φόβου, ο άνθρωπος είναι ικανός να περάσει τη διαχωριστική γραμμή που οδηγεί στο έγκλημα. Χαρακτηριστικό είναι το πείραμα κοινωνικής ψυχολογίας που διεξήχθη το 1961 από τον καθηγητή Milgram και κατέδειξε πως οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να υπακούσουν στις εντολές των ανωτέρων τους, ακόμη και αν αυτό τους οδηγήσει στο να βλάψουν (εικονικά) συνανθρώπους τους (Milgram, 1965). Στο ίδιο πλαίσιο πιθανολογείται πως μπορούν οι άνθρωποι να κάνουν κακό και στον εαυτό τους. Παρατηρούνται ορισμένα σημάδια στα παιδιά και στους εφήβους που έχουν εμπλακεί στο διαδικτυακό «παιχνίδι» «Μπλε φάλαινα». Ενδεικτικά αναφέρονται οι έντονες αλλαγές διάθεσης, η ευθιξία, η κοινωνική απομόνωση, οι αλλαγές στα ενδιαφέροντα, ο έντονος εκνευρισμός, η αναζήτηση ύποπτων ιστοσελίδων, τα προβλήματα ύπνου, το αίμα στα ρούχα κ.ά. (https://www.cnn.gr/).

4. Τρόπος αντιμετώπισης

Η αντιμετώπιση του φαινομένου της «Μπλε φάλαινας», αλλά και άλλων αντίστοιχων φαινομένων που κατά καιρούς εμφανίζονται στο διαδίκτυο, αποτελεί απόρροια της κοινής προσπάθειας γονέων, εκπαιδευτικών, ειδικών, ερευνητών, της κοινωνίας ευρύτερα. Ειδικότερα, όσον αφορά στους γονείς, η δημιουργία σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τα παιδιά τους οικοδομεί το κατάλληλο πλαίσιο. Οι γονείς μπορούν να «κατασκευάσουν» μαζί με τα παιδιά έναν κατάλογο κανόνων χρήσης του διαδικτύου, να τα προτρέψουν να χρησιμοποιούν ελεγχόμενα δωμάτια συνομιλίας σε διαδικτυακούς χώρους για παιδιά και εφήβους, να συζητούν μαζί τους για τους διαδικτυακούς κινδύνους χωρίς κριτική διάθεση, να τα μάθουν να μη δίνουν προσωπικές πληροφορίες όταν χρησιμοποιούν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και να φέρονται στο διαδίκτυο υπεύθυνα και ηθικά (http://www.schools.ac.cy). Επίσης, οι γονείς πρέπει να δίνουν προσοχή σε προειδοποιητικά σημάδια και εάν υποπτευθούν ότι τα παιδιά τους συμμετέχουν ή σχεδιάζουν να συμμετάσχουν στο διαδικτυακό «παιχνίδι» «Μπλε φάλαινα» ή σε αντίστοιχα «παιχνίδια» να αποταθούν άμεσα στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ή σε παρόμοιους φορείς (https://esafeschools.pi.ac.cy). Γενικότερα, όμως, ο γονικός έλεγχος ασκείται όλο και πιο δύσκολα, καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν ανεξέλεγκτη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Διαθέτουν μια έμφυτη εξοικείωση με αυτό, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή δημιουργία ενός ηλεκτρονικού χάσματος γενεών, το οποίο αποτελεί τροχοπέδη στις προσπάθειες των γονέων (Buckingham, 2008).

Το εκπαιδευτικό σύστημα, από την πλευρά του, οφείλει, στο πλαίσιο του ψηφιακού αλφαβητισμού, να μάθει στους νέους να ανταπεξέρχονται στις προκλήσεις του νέου ψηφιακού κόσμου. Ο ψηφιακός αλφαβητισμός δεν περιορίζεται μόνο στην απόκτηση πληροφοριών για τον χειρισμό των νέων Μέσων. Οι νεαροί χρήστες τους πρέπει να είναι ικανοί να αξιολογούν και να κρίνουν τις πληροφορίες, να κάνουν συνειδητές προσωπικές επιλογές, να προστατεύουν και να θέτουν όρια στον εαυτό τους (Buckingham, 2008). Ο ψηφιακός αλφαβητισμός στην εκπαίδευση είναι αναγκαίο να έχει ολιστική και πολύπλευρη διάσταση. Είναι απαραίτητο να απαντά σε ερωτήματα που σχετίζονται με τέσσερα βασικά στοιχεία του διαδικτύου: την παραγωγή, την αναπαράσταση, τη γλώσσα και το κοινό. Στην παραγωγή τα ερωτήματα εστιάζουν στις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται, στη σημασία της εμπορικής επιρροής, στα άτομα ή στις ομάδες συμφερόντων που εξυπηρετεί το διαδίκτυο και στις σχέσεις του διαδικτύου με άλλα Μ.Μ.Ε. Στην αναπαράσταση τα ερωτήματα σχετίζονται με την αξιοπιστία, την αμεροληψία και την ακρίβεια των πληροφοριών που δίνει το διαδίκτυο. Στη γλώσσα τα ερωτήματα αφορούν στον σχεδιασμό των ιστοσελίδων, στους τρόπους πλοήγησης, στη φιλικότητα προς τον χρήστη και στα χαρακτηριστικά της διαδραστικότητας. Στο κοινό τα ερωτήματα επικεντρώνονται στην επίδραση της εμπορικής διαφήμισης στους χρήστες και στα ερμηνευτικά εργαλεία που χρησιμοποιούν (Buckingham, 2008).

Με αφορμή το φαινόμενο της «Μπλε φάλαινας» έχει αναζωπυρωθεί ο δημόσιος διάλογος στον οποίο συμμετέχουν - πέρα από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς - ειδικοί για το διαδίκτυο, ψυχολόγοι και άλλοι, για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τη χρήση του διαδικτύου, ιδιαίτερα σε ευάλωτες, κατά την κρίση τους, ομάδες, όπως τα παιδιά και οι έφηβοι. Οι προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου της «Μπλε φάλαινας» διακρίνονται από μια λογική προστατευτισμού και έχουν κυρίως πατερναλιστικό χαρακτήρα. Έμφαση, όμως, πρέπει να δοθεί στην κριτική κατανόηση του διαδικτύου. Τα παιδιά και οι έφηβοι δε ζουν σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον, το διαδίκτυο αποτελεί στοιχείο της καθημερινότητάς τους. Η πραγματικότητα αυτή απαιτεί συνειδητή και υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου, στάση που λειτουργεί αποτρεπτικά για τους ενδεχόμενους κινδύνους.

5. Επίλογος

Η χρήση του διαδικτύου έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στη ζωή μας, μας παρέχει ευκαιρίες και προκλήσεις, παράλληλα, όμως, ελλοχεύουν και κίνδυνοι. Ένας από αυτούς τους κινδύνους που, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά και τους εφήβους και στην αυτοκτονία είναι το διαδικτυακό «παιχνίδι» «Μπλε φάλαινα». Για την αντιμετώπιση τέτοιου είδους φαινομένων απαιτείται υιοθέτηση κοινής στρατηγικής από γονείς και σχολείο αλλά και κοινωνική ευαισθητοποίηση ευρύτερα. Κυρίως, όμως, χρειάζεται ειλικρινής διάλογος με τα παιδιά, εμπιστοσύνη προς αυτά και ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους που σχετίζονται με τις διαδικασίες ψηφιακής αναζήτησης, διαχείρισης, οργάνωσης, ανάλυσης, αξιολόγησης, κατανόησης και δημιουργίας (Sofos, 2010).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

· Buckingham, D. (2008). Εκπαίδευση στα Μ.Μ.Ε. Αλφαβητισμός, μάθηση και σύγχρονη κουλτούρα (Ι. Σκαρβέλη , Μεταφρ.). Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.

· Chikako, O. (2008). Too lonely to die alone: Suicide Pacts and existential suffering in Japan. Cult Med Psychiatry(32), σσ. 516-551.

· Dobson, R. (1999). Internet sites may encourage suicide. British Medical Journal(319), σ. 337.

· Milgram, S. (1965). Some conditions of obedience and disobedience to authority. Human relations, 18(1), σσ. 57-76.

· NH Web Desk. (2017). Blue Whale suicide game now available under different games. UNESCO advisory. (2018,Μάιος 5). Ανάκτηση από https://www.nationalheraldindia.com/national/blue-whale-suicide-game-now-available-under-different-names-unesco-advisory

· Sofos, A. (2010). Digital Literacy as a Category of Media Competence and Literacy: an Analytical Approach of Concept and Presuppositions for Supporting Media Competence at School. Στο P. Baker, H. Hoffman, & K. Mayerberger, Medienpädagogik-Aktuelle Forschung-und Handlungsfelder (σσ. 62-82). München: Kopaed.

· Δάρα, Μ., & Τσίτσικα, Α. (2012). Αυτοκτονική συμπεριφορά στο διαδίκτυο. Στο Α. Τσίτσικα, & Γ. Κορμάς, Διαδίκτυο και εφηβεία (σσ. 71-78). Αθήνα: Πασχαλίδης-Broken Hill Publishers Ltd.

· Διαδικτυακό Παιχνίδι «Blue Whale Challenge» ή αλλιώς Δοκιμασία – Πρόκληση «Μπλε Φάλαινα». (2017, Μάιος 27). Ανάκτηση από https://esafeschools.pi.ac.cy/yliko-details-esafe-school/publications/blue-whale-challenge

· Κακαουνάκη, Μ. (2017, Απρίλιος 29). Στα δίκτυα της Μπλε Φάλαινας. Καθημερινή.

· Κούρτη, Ε. (2003). Η επικοινωνία στο διαδίκτυο. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα.

· Μπλε Φάλαινα (παιχνίδι). (2018, Ιούλιος 9). Ανάκτηση από Βικιπαίδεια: https://el.wikipedia.org

· Μπλε Φάλαινα: Τα μυστικά του επικίνδυνου διαδικτυακού παιχνιδιού. (2018, Απρίλιος 22). Ανάκτηση από https://www.cnn.gr/news/ellada/story/126888/mple-falaina-ta-mystika-toy-epikindynoy-diadiktyakoy-paixnidioy

· Πληροφορίες για την ασφάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο. (2018, Ιούνιος 9). Ανάκτηση από http://www.schools.ac.cy/asfaleia_diadiktyo/

· Σφακιανάκης, Ε., Σιώμος, Κ., & Φλώρος, Γ. (2012). Εθισμός στο διαδίκτυο και άλλες διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Αθήνα: Λιβάνης.

· Τζιβανόπουλος, Α. (2017, Ιούλιος-Αύγουστος). Το διαδίκτυο στην καθημερινότητά μας. Ασφάλεια στην κοινωνία του ψηφιακού κόσμου. Αστυνομική ανασκόπηση, σσ. 100-106.

Περιγραφή: vipapharm