ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία του συγγραφέα

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 5 Ιουνίου 2018

«Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ»

του

Βασιλείου Κ. Αποστόλου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

1. Η φύση και η ταυτότητα του Βυζαντίου

2. ΡΩΜΑΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣ ΑΝΑΤΟΛΑΣ

3. Η απαρχή της νέας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 3^ος και 4^ος αιών

4. Οι Βάσεις της νέας Ελληνικής και Χριστιανικής Αυτοκρατορίας

5. Η ιστορική πορεία του Βυζαντινού κράτους

6. Η πορεία της αυτοκρατορίας προς τον εξελληνισμό

7. Ο Ελληνισμός του Βυζαντίου και ο Χριστιανισμός (Έλληνο-χριστιανικός πολιτισμός

8. Η Εκκλησία ως θεματοφύλακας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Η επικράτηση του Ελληνικού Έθνους

10. Επίλογος

11. Βιβλιογραφία

[Μικροί σχολιασμοί: Λόγω της κρίσης που περνάει ο τόπος μας, συνειδητά επέλεξα στο παρακάτω πόνημα να συμπεριλάβω, μέσα από τις νεώτερες ιστορικές αναφορές των βυζαντινολόγων του 21^ου αιώνα, με σεβασμό στην πνευματική κληρονομιά που παρέδωσε ο Ελληνισμός στην Δύση, και να περιβάλω μερικές ιστορικές αναφορές που καταστούν και συνδέουν το Βυζάντιο με την Ευρώπη (την πολιτική και πολιτιστική της ταυτότητα), και πόσα δανείστηκε από την ελληνορθόδοξη αυτή Βυζαντινή Αυτοκρατορία των 11 αιώνων. Θεωρώ ωσάν ελάχιστο καθήκον μου τις αναφορές (εμβόλιμα) για τον πολιτισμό μας σε σχέση με την δύση, που συνέχισε να παράγει ανελλιπώς πνεύμα και τέχνη προς την Ευρώπη των σκοτεινών χρόνων του τότε Μεσαίωνα].

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το Βυζάντιο το Ρωμαϊκό κράτος της Χριστιανικής ανατολής μας δείχνει ότι πρόκειται στην πραγματικότητα για μία νέα φάση της ρωμαϊκής ιστορίας. Διαμορφώνεται από τον ελληνικό πολιτισμό και τις παραδόσεις του. Της ελληνικής γλώσσας μεταθέτοντας το πολιτικό κέντρο και το αχανές κράτος στην εξελληνισμένη Ανατολή. Η οποία με την ακλόνητη χριστιανική πίστη στην Ορθοδοξία σμίγοντας κάλλιστα με του θεσμούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ταυτόχρονα εγκολπώνοντας την Ρωμαϊκή πολιτική θεωρεία και τους νομικούς κανόνες. Η Ελληνική Βυζαντινή αυτοκρατορία έδωσε κατά τη διάρκεια της ακατάπαυστης και αγωνιώδους προσπάθειας επιβίωσής της τις μάχες, ωσάν ο προμαχώνας της χριστιανικής Ευρώπης για χίλια και πλέον έτη, προστατεύοντάς την από επιδρομές βαρβάρων, επιδρομές οι οποίες ήταν ικανές να διαγράψουν τελείως την πολιτιστική ταυτότητα της Ευρώπης πού γνωρίζουμε σήμερα. Επίσης το κράτος του Βυζαντίου ήταν ο θεματοφύλακας της Ελληνικής γλώσσας και της πνευματικής κληρονομιάς των Αρχαίων Ελλήνων. Αν δεν είχαν αντιγραφεί τα χιλιάδες έργα των αρχαίων σοφών και είχαν παραδοθεί στο έλεος των ασιατών εισβολέων, ελάχιστα θα γνωρίζαμε για τις αρχαίες επιστήμες, την αρχαία φιλοσοφία και τις φωτισμένες αλήθειες της τέχνης και του πολιτισμού τους.

(Serge Berstein, Pierre Milza Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία», 5^ος έως 18^ος Αιώνας» 1997 εκδ. Αλεξάνδρεια σελ 55-58). Ο Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός καλλιέργησε τα Γράμματα και τις Τέχνες, κατά συνέχεια του Ελληνικού αρχαίου πολιτισμού. Διατήρησε και διέσωσε και δημιούργησε νέα νομοθετική και κοινωνική πολιτιστική κληρονομιά με προεξάρχουσα την παιδεία σε όλες της μορφές, την ελληνική γλώσσα το ελληνορθόδοξο χριστιανικό πνεύμα «Το Βυζάντιο υπήρξε ο πολιτισμικός πρόδρομος του Ευρωπαϊκού και Αμερικανικού πολιτισμού, διετήρησε και διεφύλαξε όλον τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων καταδεικνύοντας ότι η ιστορία του Βυζαντίου είναι η ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού.»).

1. Η φύση και η ταυτότητα του Βυζαντίου

Το Βυζάντιο ως ανατολικό κομμάτι της Δύσης και της πρώην Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας απορροφά ταυτόχρονα νομοθετικούς θεσμούς αλλά περισσότερο αποβάλλοντας κάθε ρωμαϊκό πρότυπο επιβάλλοντας (γλώσσα, κοινωνικά ήθη, διοίκηση, νομοθεσία και άπειρο πνευματικό έργο), όπου αναδεικνύεται μια ελληνική αυτοκρατορία, με νέους νομοθετικούς Κώδικες μια αυτοκρατορία χριστιανική ορθόδοξη, ιδιαίτερα τον 7^ο αιώνα η Βυζαντινή αυτοκρατορία αναδιπλώνεται στη Μικρά Ασία, την Ελλάδα τη Θράκη. (Αυτοκρ. Θεοδόσιος). Γίνεται έτσι μια πραγματικά ελληνική αυτοκρατορία, με την ελληνική γλώσσα να διαπνέεται από τα πατερικά κείμενα, ενώ ταυτόχρονα εγκαταλείπει την Ιταλία στους Λομβαρδούς, τη δυτική Ασία στους Άραβες, ένα μέρος των Βαλκανίων στους Σλάβους. Από της εποχής του Κωνσταντίνου με την εγκατάσταση της πρωτεύουσας στο αρχαίο Βυζάντιο την Κωνσταντινούπολη την κατέστησε από το 313 μ.Χ. αυτόματα κέντρο της χριστιανικής αυτοκρατορίας που θα παραμείνει βαθειά σημαδεμένη από την θέληση αυτή και θα επωμισθεί το ρόλο του θεματοφύλακα της οικουμενικής ορθοδοξίας, διαρρηγνύοντας οριστικά τους δεσμούς με την χριστιανοσύνη της Δύσης τον 11^ο και μετά αιώνα

Ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, όπως γεννήθηκε στην Ελλάδα των πόλεων για να διαδοθεί με τις ρωμαϊκές κατακτήσεις στις περιοχές που ενσωμάτωσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αποτελεί το κοινό θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομεί το πεπρωμένο της η Ευρώπη.

Καθώς η Ρώμη δύει κάτω από το βάρος των μεγάλων μεταναστεύσεων των λαών, που ονομάστηκαν βαρβαρικές εισβολές του 3^ου αιώνα, γεννιέται η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, απομακρυνόμενη όλο και περισσότερο από τα γνωρίσματα και τους τρόπους των Ρωμαίων, δεδομένου ότι γίνεται μια ελληνική αυτοκρατορία διαβρωμένη από ανατολικές επιρροές. Μια χριστιανική αυτοκρατορία που αυτοανακηρύσσεται «Ορθόδοξη». Αλλά και πολιτιστικά την σκυτάλη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ολόκληρης της Ευρώπης την παίρνει το Βυζάντιο ο βλαστός αυτός της Ρώμης που είναι με την σειρά του και αυτό τέκνο της ελληνικής σκέψης.(S.Berstein, P.Milza, «Ιστορία της Ευρώπης Ι. από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην Ευρώπη» ιεκδ. Αλεξάνδρεια,1994, σελ 20-26. και εκεί *Νίκος Σβορώνος από την Α΄Διεθνή Συνάντηση, Δελφοί 1985,Ευυρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Αθήνα 1987».

2.- ΡΩΜΑΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣ ΑΝΑΤΟΛΑΣ

Τυπικώς αλλά και επισήμως η Αυτοκρατορία που αποκαλείται σήμερα ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ ή ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ, προ της ιδρύσεως της, ήτο τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και οι αυτοκράτορες ήσαν οι συνεχιστές και διάδοχοι των αυτοκρατόρων της Ρώμης (Αυτοκράτωρ Διοκλητιανός 284-305 διόρισε συναυτοκράτορα τον στρατηγό Μαξιμιανό με έδρα την Ρώμη. Ο Διοκλητιανός ώρισε ως έδρα του την Νικομήδεια). Έτσι έχουμε Ανατολή και Δύση διοικούμενες με σπουδαιότερο το Ανατολικό τμήμα που υπερτερούσαν οι Έλληνες. (Ιστορικά…..).

Ο Ιούλιος Καίσαρ (βλ. Ρωμαίος Ιστορικός Σουητώνιος 67-141) εσκέπτετο να μεταθέσει την έδρα του Ρωμαϊκού κράτους στην θέση Ίλιον (Τροία), αλλά και στην Αλεξάνδρεια. Αλλά οι Αυτοκράτορες του 2^ου αιώνα φιλέλληνες Τραϊανός και Ανδριανός, είχαν εκδηλώσει προθέσεις να εγκατασταθεί η έδρα του κράτους στην Ελλάδα. Σαν επισκέπτες για μακρόν χρονικό διάστημα, (βλ. όλες οι συγγραφές Βυζαντιολόγων), αναφέρουν ότι ήταν διάχυτη η ιδέα από της ίδρυσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Ανατολή. Κατόπιν, όπως θα καταγράψουμε, η υλοποίηση του οράματος εγκαινιάσθη πανηγυρικά από τον Μ. Κωνσταντίνο. Ο ιστορικός καταγράφει: «….η ίδρυση της Κωνστ/πολις και η αποδοχή του Χριστιανισμού, οφείλονται στον Αυτοκρ. Κωνσταντίνο κι΄αρκούσε να τον καθιερώσουν θεμελιωτή….της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας».{Από το βιβλίο «Πολιτική ιδεολογία της Βυζαντ. Αυτοκρατ.», μεταφρ. Ι. Δρακοπούλου εκδ. ΄΄ΑΡΓΩ΄΄, 1977 σελ. 147}.

3.- Η απαρχή της νέας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 3^ος και 4^ος αιών

Ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337 μ.Χ) όταν έγινε μονοκράτωρ το 324, διεπίστωσε ότι η απέραντη τότε Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν ήτο δυνατόν να διοικείται απ΄την Ρώμη, η οποία απείχε πολύ από τις ανατολικές επαρχίες, που πλεονεκτούσε το Ελληνικό στοιχείο. Αυτό αποτελούσε τον εθνικό άξονα των επαρχιών αυτών.

Ίδρυσε λοιπόν μια δεύτερη πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που έμελλε να καταστεί πρωτεύουσα της Ελληνορωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Με την πολιτική του οξυδέρκεια, προέβλεψε ότι η προ δύο αιώνων θρησκεία ο Χριστιανισμός, με τις θρησκευτικές αρετές της και την υψηλή ηθική ανωτερότητα της, έναντι των άλλων θρησκειών θα κατακτούσε τους πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας. Καταστώνας την νόμιμη θρησκεία, σταμάτησε τους διωγμούς των πιστών της, το έτος 325 συνεκάλεσε την Α΄Οικουμενική Σύνοδο στην Νίκαια της Βιθυνίας. (Μενέλαου Παγουλάτου «Βυζάντιον η Ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού», Γεωργιάδης Αθήνα 2004). Τοιουτοτρόπως η Χριστιανική ιδέα, πέρα από τις διαφορές, ανάλογα με την εποχή, και τις αποχρώσεις, αποτέλεσε μαζί με την ρωμαϊκή ιδέα, υποκαθιστώντας, εννίοτε, ενοποιημένη ιδεολογία του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Το δε αποτέλεσμα του εκχριστιανισμού των βαρβαρικών φύλλων κυρίως της Ανατολής και κατ΄επέκτασιν του Βορρά κατέστησαν αυτά, χάριν της θρησκείας του Βυζαντίου, μέρος του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.

4. Οι Βάσεις της νέας Ελληνικής και Χριστιανικής Αυτοκρατορίας

Ο Μέγας Κωνσταντίνος εγκαινιάζει στις 11 Μαΐου τού έτους 330 την νέα Ρώμη, πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους την Κωνσταντινούπολη.¹ (Σύμφωνα μέ τόν Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο η Ρωμαϊκή κυριαρχία διήρκησε μέχρι τόν 5ο αιώνα, καί ομοίως συμφωνεί η ιστορικός Ελένη Γλυκατζή Αρβελέρ, η οποία αναφέρει: "Κατά τήν διάρκεια της περίοδου (379-641), τό Βυζάντιο θά αποκτήσει τά χαρακτηριστικά, πού θά τό καταστήσουν αργότερα, Ελληνική Αυτοκρατορία της χριστιανικής Ανατολής." O Finlay θεωρεί ότι: "από τό 716 η ιστορία των Ελλήνων τοσούτον στενώς συμπλέκεται μετά των χρονικών της κραταιώς ήδη οργανωθείσης αυτοκρατορικής κυβερνήσεως, ώστε η ιστορία του ανατολικού κράτους αποτελεί έκτοτε έν όλον μετά της του ελληνικού έθνους ιστορίας.")

Οι πράξεις του Μέγα Κωνσταντίνου σφραγίζουν μια νέα τάξη παρ΄όλο, ωσάν Ρωμαίος Αυτοκράτωρ ενήργησε πιθανόν με συνείδηση ότι οι πράξεις αυτές θα καθιστούντο «ιδρυτικές πράξεις» για τους επερχόμενους αιώνες του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού σε κοινωνικό και δογματικό πλαίσιο ολόκληρης της Ανατολικής αυτοκρατορίας των Βαλκανίων έως και την Ρωσία. Η διάσπαση αυτή από το Ρωμαϊκό Imperium, το οποίο ήτο χωρισμένο σε Ανατολικό και Δυτικό τμήμα επισημοποιήθη και τυπικά στα τέλη του 4^ου αιώνα, με την διαθήκη του Μ. Θεοδοσίου το έτος 395. Παρέδωσε το Δυτικό τμήμα στον γυιό του Ονώριο και το Ανατολικό τμήμα ακολούθησε τον Αρκάδιο.

5. Η ιστορική πορεία του Βυζαντινού κράτους για την ελληνικότητα του και την χριστιανικότητα του

Περί τα έτη του 324 την περίοδο που ο Κωνσταντίνος νίκησε το Λικίνιο Αύγουστο του ανατολικού τμήματος του κράτους αγορευόμενος σε μονοκράτορα, ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου, πόλης που είχε μοναδική γεωπολιτική θέση, αφού βρισκόταν στο σταυροδρόμι της Ασίας και της Ευρώπης, του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου, και μεγάλη εμπορική σημασία. Η απόφαση του αυτή είχε βαθειά πεποίθηση, η οποία επαληθεύτηκε και από τους μετέπειτα αυτοκράτορες, ότι : Η Ανατολή διέθετε, σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και οικονομία. Οι Χριστιανοί, με τους οποίους Ο Κωνσταντίνος ο Α΄ συνεργάστηκε και στηρίχτηκε πολιτικά, ήταν οι πιο πολυπληθείς στην Ανατολή. Άλλος λόγος ήταν οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής εδοκιμάζοντο από συγκρούεις θρησκευτικού χαρακτήρα και ότι από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους (στο Δούναβη) και τους Πέρσες (στον Ευφράτη).

Ο αυτοκράτορας ανοικοδόμησε το Βυζάντιο σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της Ρώμης. Προίκισε την πόλη με νέα τείχη, επιβλητικές λεωφόρους και το φόρουμ (πλατεία) του Κωνσταντίνου . Τη στόλισε με λαμπρά έργα τέχνης, το Ιερόν Παλάτιον, το κτίριο της Συγκλήτου και άλλα δημόσια κτίρια: εκκλησίες, λουτρά και δεξαμενές.

Η Κωνσταντινούπολη ή Νέα Ρώμη βαθμιαία απέκτησε χαρακτηριστικά χριστιανικής πόλης, αφού οικοδομήθηκαν εκεί πολλές εκκλησίες. Παράλληλα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία: στις αρχές του 5ου αι. ο πληθυσμός της είχε αυξηθεί σε 150.000 ψυχές περίπου, ενώ στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α’ (527-565) αριθμούσε 300.000 κατοίκους, σύμφωνα με τους μετριότερους υπολογισμούς. Έτσι η Νέα Ρώμη, μέσα σε δύο αιώνες ξεπέρασε το πρότυπό της,

Το Ανατολικό αυτό τμήμα ακολούθησε την «λαμπρή» πορεία, δυναμώνοντας και επιζών επί 11 αιώνες, που θα ονομαστεί αρκετά αργότερα Βυζάντιο. Μέσα σε αυτά τα μεγάλα σύνορα τα προς βορά, νότο, ανατολάς, ορίζοντο από την Αίγυπτο την άνω και κάτω Λιβύη, την Κυρηναϊκή (οι χώρες του βασιλείου των Πτολεμαίων) με τα μεγάλα πνευματικά και πληθυσμιακά κέντρα, την Αλεξάνδρεια, το Πραιτόνιον, η Πτολεμαϊς, η Ζύγρα, η Δάρνις, η Κυρήνη και η πόλις Βερενίκη. Το Βυζαντινό κράτος περιελάμβανε όλα τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, την Κρήτη, την αυτοκρατορία του Πόντου, της Τραπεζούντας, το Δεσποτάτο του Μορέα.

Μέσα σ΄αυτό το τεράστιο μωσαϊκό εθνών, εθνοτήτων, κυριαρχούσαν στην αρχή οι δύο μεγάλοι λαοί οι Έλληνες και οι Λατίνοι. Κάτω από την επίδραση που υπέστησαν από τον Ελληνισμό, μερικοί λαοί παρόλα αυτά διετήρησαν τις εθνικές τους ιδιαιτερότητες, όπως οι Εβραίοι, οι Σύριοι, οι Αρμένιοι, και οι Αιγύπτιοι.

Ο Κικέρων έγραφε ότι ήσαν: «Nationes natae, servituti» (Έθνη γεννημένα δούλοι). Τα αστικά κέντρα των περιοχών αυτών ήσαν Ελληνικά και κέντρα ελληνικού πολιτισμού, οι δε μη Έλληνες κάτοικοι τους εξελληνίσθηκαν (Συρία, Παλαιστίνη, Λίβανος).

Το Βυζάντιο παρ΄όλες τις επιδρομές των βαρβάρων με τις απώλειες που υπέστη από την Δύση – Αλεμανοί, Λογγοβάρδοι, Νορμανδοί, από Βορρά τους Γότθους, από την Ανατολή τους Πέρσες, Ούνους και από τον νότο τους Άραβες, παρέμεινε κυρίαρχο και με μικρές αλλοιώσεις στην εθνολογική και γλωσσική σύνθεση, που όπως θα δούμε κυριαρχούσε ο Ελληνικός πολιτισμός.

6. Η πλήρης ελληνοποίηση της αυτοκρατορίας

H καταστροφή της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 5^ο αιώνα από τους βαρβάρους, βάθυνε το χάσμα Ανατολής-Δύσης, καθόσον το Βυζάντιο σαν Ρωμαϊκή προέκταση στην Ανατολή μέλλει να συνεχιστεί, κατ΄αρχάς από τον Θεοδόσιο A΄ και τον Κωνσταντίνο τον Μέγα, συνέχεια για χίλια χρόνια με τις λαμπρότερες κατακτήσεις στο πνευματικό στάδιο και στην κοινωνία του.

Το Βυζάντιο ως ανατολικό κομμάτι της Δύσης και της πρώην Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας απορροφά ταυτόχρονα νομοθετικούς θεσμούς, κυρίως την πολιτική θεωρεία, αλλά περισσότερο αποβάλλοντας κάθε ρωμαϊκό πρότυπο επιβάλλοντας (γλώσσα, κοινωνικά ήθη, διοίκηση, νομοθεσία και άπειρο πνευματικό έργο), όπου αναδεικνύεται μια ελληνική αυτοκρατορία, με νέους νομοθετικούς Κώδικες μια αυτοκρατορία χριστιανική ορθόδοξη, ιδιαίτερα τον 7^ο αιώνα η Βυζαντινή αυτοκρατορία αναδιπλώνεται στη Μικρά Ασία, την Ελλάδα τη Θράκη. Γίνεται έτσι μια πραγματικά ελληνική αυτοκρατορία, με την ελληνική γλώσσα να διαπνέεται από την Αλεξανδρινή Ελληνική γλώσσα των λογίων και των πατερικών κειμένων, ενώ ταυτόχρονα εγκαταλείπει την Ιταλία στους Λομβαρδούς, τη δυτική Ασία στους Άραβες, ένα μέρος των Βαλκανίων στους Σλάβους. Στην τέχνη ακολουθούν τα ελληνιστικά πρότυπα, κληρονομούν την ρητορική παράδοση, την φιλομάθεια, και θαυμάζουν απεριόριστα την κλασσική Ελλάδα. Ο βυζαντινός κόσμος έκανε συνείδηση ελαφρώνοντας τα βάρη της κοινωνίας, θεμελιώνοντας νοσοκομεία για ασθενείς και λεπρούς και για κάθε αδύναμο και ανήμπορο, ξενοδοχεία για τους οδοιπόρους και τους ξένους, γηροκομεία τρίτης ηλικίας, οίκους μητρότητας για τις γυναίκες, καταφύγια για τα εγκαταλελειμμένα παιδιά, φιλανθρωπικά ιδρύματα για τους φτωχούς. Όλα αυτά με την βαθειά ανθρώπινη ελληνοχριστιανική παιδεία που αναπτύχθηκε από τους Βυζαντινούς. (Βλ. Ιστορικός: Στον Norman H. Baynes ‘’Byzantium, Introduction to east roman civilization, Oxford University Press)

7. Ο Ελληνισμός του Βυζαντίου και ο Χριστιανισμός (Έλληνο-χριστιανικός πολιτισμός)

Ο ελλαδικός πληθυσμός, κυρίως του Ελλαδικού χώρου, παρά την συρρίκνωση του, λόγω της οικονομικής παρακμής της χώρας, κυρίως από το 11^ο αιώνα, και των βαρβαρικών επιδρομών, δεν σταμάτησε να διαδραματίζει τον πρωτεύοντα ρόλο και στον ευρύτερο χώρο του Βυζαντίου, ώστε να κυριαρχεί σαν εθνική και πνευματική δύναμη. Υπήρξε ο βασικός και ασφαλής συντελεστής της εθνικής βυζαντινής συνθέσεως. Το κέντρο βάρους υπήρξε στις Μικρασιατικές περιοχές, όπου η αρχαία ελληνική παράδοση ήτο έντονη. Εκλεκτά στελέχη διέσωσαν και προσέφεραν μεγάλα έργα στην Διοίκηση, την οικονομία, την άμυνα και την παιδεία της Αυτοκρατορίας. (M.Jones “Τhe Greek city from Alexander to Justinian’’ ed. Oxford, p.60, K.Jirecek: ‘’K.Jirecek: ‘’Geshichte der Serben I und II, Gotha 1911’’, p.181 και εκεί Μ.Παγουλάτος «Βυζάντιον».).

Από τις επαρχίες και την ελληνιστική Αίγυπτο, συρρέουν στην Βασιλεύουσα ικανά και ανήσυχα πνεύματα, γεμάτα από φιλοσοφικές και ηθικές αξίες και πνευματικές ενασχολήσεις. Αυτός ο τρόπος εγκωμιάζεται από τους Σαμοσατέα (Συρία) από τον 2ο αιώνα και τους μετέπειτα ιστορικούς ότι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης ήταν η μαγιά των Βυζαντινών μαζί με την μεγαλυτέρα προσφορά των Ελλήνων από τον 4^ο αιώνα προς όλη την ανθρωπότητα και με διαχρονικό χαρακτήρα, παράλληλα με τη θεμελίωση και τη συγκρότηση της νέας θρησκείας του Χριστιανισμού.(Charles Diehl “Figures Byzantines 2^nd, 102 : «Την εποχή αυτή(εννοεί κυρίως από τον 7^ο αιώνα) υπήρχαν πολλοί που απάγγελλαν Όμηρο, εδιάβαζαν Ησίοδο, Πίνδαρο, Θουκυδίδη και τραγικούς».)

Οι Έλληνες σε όλους τους τομείς, στις επιστήμες, στην φιλοσοφία, στις τέχνες, στην οχύρωση, την οικονομία, την ναυτιλία, το εμπόριο, τον στρατό και σε όλους τους εν γένει τομείς και εκδηλώσεις της ζωής να έχουν τέτοια έντονη πολύπλευρη προσφορά, ώστε οι υπόλοιποι λαοί της Αυτοκρατορίας να υποστούν την μεταλλαγή και την κατεργασία στο να φθάσουν στο πολιτισμικό επίπεδο των Ελλήνων και να εξελληνισθούν. Όλοι πια είχαν την συναίσθηση ότι ζουν υπό ενιαίαν και καλή συγκροτημένη διοικητική εξουσία. Έργο των Ελλήνων και αυτό. Η συνεχής επίδραση του Ελληνικού πνεύματος και του Ορθόδοξου Χριστιανικού πνεύματος, υπήρξε συνεχής και να έλθει η εποχή που οι έννοιες Βυζαντινό Κράτος και Ελληνισμός να ταυτίζονται. Η ελληνική γλώσσα κατέστει κοινό όργανον επικοινωνίας όλου του πληθυσμού και όργανον κάθε επιστημονικής και καλλιτεχνικής εκφράσεως.

«.’O ιστορικός Norman H. Baynes υποστηρίζει μέσα από τό βιβλίο του BYZANTIUM, INTRODUCTION TO EAST ROMAN CIVILIZATION, Oxford University Press: Μέσα στην αυτοκρατορία, η παιδεία του ελληνιστικού κόσμου, πού αναπτύχθηκε στα βασίλεια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συνεχίζεται και επηρεάζει βαθιά τά επιτεύγματα του Βυζαντίου. Γιατί οι Βυζαντινοί είναι χριστιανοί Αλεξανδρινοί. Στην τέχνη ακόμα ακολουθούν τα ελληνιστικά πρότυπα, κληρονομούν τη ρητορική παράδοση, την φιλομάθεια, το θαυμασμό για το μεγάλο αιώνα της κλασσικής Ελλάδος. Είναι τιμή του πού ο βυζαντινός κόσμος έκανε συνείδησή του και ζήτησε να ελαφρώσει τα βάρη της ζωής, θεμελιώνοντας νοσοκομεία για τούς ασθενείς, τούς λεπρούς και τούς αδύνατους, κτίζοντας ξενοδοχεία για τούς οδοιπόρους και τούς ξένους, γηροκομεία για τούς γέρους, οίκους μητρότητας για τις γυναίκες, καταφύγια για τα εγκαταλελειμμένα παιδιά και τούς πτωχούς και φιλανθρωπικά ιδρύματα».

8. Η Εκκλησία ως θεματοφύλακας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Από της εποχής του Κωνσταντίνου με την εγκατάσταση της πρωτεύουσας στο αρχαίο Βυζάντιο την Κωνσταντινούπολη την κατέστησε από το 313 μ.Χ. αυτόματα κέντρο της χριστιανικής αυτοκρατορίας που θα παραμείνει βαθειά σημαδεμένη από την θέληση αυτή και θα επωμισθεί το ρόλο του θεματοφύλακα της οικουμενικής ορθοδοξίας, διαρρηγνύοντας οριστικά τους δεσμούς με την χριστιανοσύνη της Δύσης τον 11^ο και μετά αιώνα.*(οι λόγοι είναι βαθειά σχισματικοί, ήδη με τις θρησκευτικές αντιπαραθέσεις, συντηρούμενες από τις θεολογικές σχολές που έχουν ιδρυθεί της Αντιοχείας και της Αλεξανδρείας. Οι αποκλίσεις αφορούν πρώτιστα το μυστήριο της Αγίας Τριάδας και ειδικώτερα τη διπλή, ανθρώπινη και θεία, φύση του Χριστού, (Serge Berstein, Pierre Milza Ιστορία της Ευρώπης εκδ. Αλεξάνδρεια 1994 .σελ. 57)

Το Βυζάντιο προσπάθησε να διατηρήσει και να ανακαταλάβει τις χαμένες περιοχές του τόσο πρόωρα καταλυμένου Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους. Όπως θα δούμε ιδιαίτερο ρόλο για τον εξελληνισμό του και τον εκχριστιανισμό του έπαιξαν οι αυτοκράτορες από τον 7^ο αιώνα αλλά και πρωτύτερα από το 313 μ.Χ. περιλαμβάνονται λόγω ισχυρών λογίων-πνευματικών πατέρων (Μεγ.Βασίλειος, Ιωαν. Χρυσόστομος, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός κ.ά), οφείλει την ελληνικότητα και την θεολογική υποδομή του. Η χριστιανική ιδεολογική επένδυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής απολυταρχίας κατέστησε τον αυτοκρατορικό θεσμό αρχή, πηγή και τελικό σκοπό της Βυζαντινής πορείας. Η ειρήνη, ο πόλεμος, οι νίκες ή οι ήττες, η ευμάρεια, οι θεομηνίες, οι καταστροφές, κλπ. αποδίδονταν στην καλή ή κακή διαχείριση από τον αυτοκράτορα της εξουσίας που ο Θεός (επί Ιουστινιανού κυρίως) παραχωρούσε στον εκάστοτε εκπρόσωπό του επί της γης.

Θεμελιωτές της χριστιανικής θρησκείας θα αναφέρουμε τους ιεράρχες όπως τον Φώτιο το 810 ή 820 που θεωρείται η εξέχουσα μορφή των Γραμμάτων και της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους. Μεγάλης διανοίας με βάθος μεγαλοφυϊας, με ζωηρό πνεύμα με σοφία και άριστος θεολόγος και νομικός, φιλόλογος, δεινός ρήτωρ που σκοπό της ζωής του έθεσε την αναβίωση του αρχαίου Ελληνικού μεγαλείου. Ως πατριάρχης υπήρξε το κεντρικό πρόσωπο της θρησκευτικής και πνευματικής ζωής του Βυζαντίου που συνδύαζε τον πνευματισμό του Χριστιανισμού με τον σαφή και επίμονο προσανατολισμό προς τα εθνικά ιδεώδη (Κ. Παπαρηγόπουλος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 4^ος τόμος σελ.636). Ταυτίζεται η εποχή του με την ολοκλήρωση της «Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας», που ονομάσθει «Βυζάντιον» και τον ολοκληρωτικό εξελληνισμό του.* (Αγγελινή Λάϊου, καθηγήτρια Πανεπιστη. Harward, μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας Επιστημών, δηλώνει -14^η Ιανουαρίου στο «Βήμα»: ότι «….το Βυζάντιο διέσωσε το πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων ….ότι πολλά κείμενα της αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας διεσώθηκαν από Ιεράρχες του Χριστιανισμού….»).

Από τον 9^ον αιώνα και μετά αναδύονται μεγάλο πλήθος σοφών που μελετούν και εκδίδουν Όμηρο, έργα Ελλήνων φιλοσόφων Πλάτωνα, Αριστοτέλη, τους Νεοπλατωνικούς, αλλά αναζητήσεις στην γνωσοθεωρία ή τη χριστιανική ανθρωπολογία και μεταφυσικά ζητήματα δεν λείπουν από τα έργα τους. Η Βυζαντινή πολιτική εξουσία βλέποντας ότι τα αποκεντρωτικά κινήματα των αιρέσεων ή οι ιδεολογικές εκφάνσεις των πολιτικών αντιθέσεων δρούν αποσχιστικά στην Αυτοκρατορία, εμπέδωσε την πολιτική της ενότητα σε μια ενιαία ιδεολογία και θα υποτάξει στο Κράτος την ορθόδοξη Εκκλησία η οποία με την σειρά της στήριξε την πολιτική αυτή. Δηλαδή κύριο μέλημα της θα είναι η διαφύλαξη του Ορθόδοξου χριστιανικού δόγματος, όπως είχε διατυπωθεί από την παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας με τους πνευματικούς αγώνες που είχαν διαρκέσει κάμποσους αιώνες.( «Οι βυζαντινοί θεολόγοι και διανοητές …… . Τα έργα τους δε ξανοίγονται σε τολμηρές συστηματικές πνευματικές συνθέσεις που να προετοιμάζουν νέα φιλοσοφικά συστήματα. Τέτοια είναι τα έργα του Λέοντα του Μαθηματικού, του Φωτίου, του Αρέθα, του Ψελλού, των ουμανιστών της εποχής των Παλαιολόγων». Βλ. Ν. Σβορώνος, Θρησκείες καὶ πολιτισμικές οντότητες στην κεντρική καὶ ανατολική Ευρώπη: Ἡ περίπτωση της ορθοδοξίας ἐν Ἀνάλεκτα Νεοελληνικῆς Ἱστορίας καὶ Ἱστοριογραφίας, Ἀθήνα, 1983, σελ. 163-171).

Με έργα ιδιαίτερα επί εποχής Ιουστινιανού του 6^ο αιώνα, με άφθιτους πνευματικούς θησαυρούς από βαθειά σκεπτόμενους ασκητές Πατέρες, εκτός των αυτοκρατόρων και των νομομαθών εκλεκτών του παλατιού, έχουμε ονόματα που με την δική τους γραφή, διαπότισαν εσαεί την ιδεολογική φορά τους βυζαντινού ελληνισμού προς όφελος του πολιτισμού των πολιτών. Μέγας Βασίλειος, Ανθέμιος και Ισίδωρος, Θεοφάνης ο Κρής, Ρωμανός ο Μελωδός, Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Γρηγόριος ο Παλαμάς, Ιωάννης ο Σιναϊτης. Το Ευαγγέλιον εγράφει στην ελληνική γλώσσα, συμπεραίνοντας, ότι η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία έχει υπάρξει στην διαδρομή της ιστορίας ο βασικώτερος πυλώνας διατηρήσεως της ελληνικής γλώσσας. Σε δύσκολους για την πατρίδα μας καιρούς, η εκκλησία διέσωσε την ελληνική γλώσσα και την μετάγγισε σαν λεκτικό αίμα στο τραυματισμένο και αιμορραγούν σώμα τού ελληνικού λαού. ( Καθηγητού - Κλασσικού Φιλολόγου Ιστορικού – Συγγραφέως)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Η επικράτηση του Ελληνικού Έθνους

Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου, θεωρούνται ως συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά την πορεία του, όμως οι Ρωμαίοι υπέστησαν την εθνική και πνευματική επίδραση και επικράτηση του κυριαρχούντος Ελληνικού Έθνους. Οι φυλετικές ικανότητες και η πνευματική του ανωτερότητα (αρχαίος πολιτισμός, χριστιανισμός), συνετέλεσαν στη μακροβιότητα του. Ήταν τέτοια η επίδραση που με το χρόνο μετετράπη σε ειρηνική κατάκτηση, ώστε η νέα Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο να καταστεί «Η ελληνική αρχαιότης του Μεσαίωνα» (E.Srein: “Introduction a l’ Histoire et aux in stitutions Byzantines pag. 96 από σημείωσ. στον Μεν. Παγουλάτο ΄΄Βυζάντιον΄΄)

Από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά μία εκδοχή ιστορικών (Robert Lopez) «για πάρα πολύ χρονικό διάστημα έτρεφε χωρίς φειδώ τις προσπάθειες της να υποστηρίξει σώματα, οργανώσεις και ιδιαίτερες κοινότητες που θα μπορούσαν να την αλαφρώσουν από το ένα ή το άλλο κυβερνητικό λειτούργημα.”. Ένας λόγος εξάπλωσης της προς τα Ανατολικά με την αφομοίωση της από το Ελληνικό στοιχείο το οποίο θα αποτελέσει και τον κύκλο του μετέπειτα Βυζαντινού κόσμου. Δύο Ευρώπες αρχίζουν να σχηματίζονται. Η πορεία της κάθε μίας θα καταλήξει στη διαμόρφωση δύο πολιτισμικών κύκλων της Δυτικής Ευρώπης και τον πολιτισμικό κύκλο του Βυζαντινού κόσμου. ( Απὸ «Βυζάντιο και Ευρώπη» Α' Διεθνής Βυζαντινολογική Συνάντηση, Δελφοί, 20-24 Ιουλίου 1985, ἐκδ. Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, Αθήνα 1987.)

Επίλογος

Σχολιάζοντας αδοκίμως αλλά και κατανοώντας τις νέες ιστορικές ανακαλύψεις που συγκεντρώνονται κυρίως τον 20ό αιώνα από τους ιστορικούς, όπως την Αλβέλερ-Γλύκανζη και άλλους Ευρωπαίους και Αμερικανοούς, αποκαλύπτουν ότι ο Ρωμαϊκός πολιτισμός και ο μετέπειτα Ελληνικός πολιτισμός δημιούργησαν τον Βυζαντινό, τον επί 11 αιώνων. Ότι η μεγάλη αυτή Ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία είναι πρωταγωνιστής και θεμελιωτής της Ευρωπαϊκής ιστορίας. Καθόρισε και διεμόρφωσε την Αναγέννηση της με την Ελληνοχριστιανική της ταυτότητα και καθόρισε τους πολιτισμικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς. Ήταν η απαρχή και η συνέχεια κάθε πολιτισμικής τάσης. Αφύπνισε τους Ευρωπαϊκούς λαούς και τους παρέδωσε για τον εκπολιτισμό τους σαν θεματοφύλακας όλες τις πνευματικές και καλλιτεχνικές αξίες που οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν. Αυτό ήταν το Βυζάντιο, η συνέχεια του Ρωμαϊκού πολιτισμού και αργότερα ο συγκερασμός της με το ελληνικό πνεύμα δημιούργησε, αναμφισβήτητα την Ελληνοχριστιανική αυτοκρατορία.

Βιβλιογραφία

- Serge Berstein, Pierre Milza Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία», 5^ος έως 18^ος Αιώνας» 1997 εκδ. Αλεξάνδρεια.

- «Βυζάντιο και Ευρώπη» Α' Διεθνής Βυζαντινολογική Συνάντηση, Δελφοί, 20-24 Ιουλίου 1985, ἐκδ. Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, Αθήνα 1987.

- E.Srein: “Introduction a l’ Histoire et aux in stitutions Byzantines pag. 96

- M.Jones “Τhe Greek city from Alexander to Justinian’’ ed. Oxford, p.60, K.Jirecek: ‘’K.Jirecek: ‘’Geshichte der Serben I und II, Gotha 1911’’, p.181

- Μενέλαου Παγουλάτου «Βυζάντιον η Ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού», Γεωργιάδης Αθήνα 2004.

- «Πολιτική ιδεολογία της Βυζαντ. Αυτοκρατ.», μεταφρ. Ι. Δρακοπούλου εκδ. ΄΄ΑΡΓΩ΄΄, 1977 σελ. 147

- Νίκος Σβορώνος από την Α΄Διεθνή Συνάντηση, Δελφοί 1985,Ευυρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Αθήνα 1987

- ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ – ΑΡΒΕΛΕΡ «Είμαστε όλοι Βυζαντινοί»

- Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Τόμος β΄ Εκδόσεις Πάπυρος

- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος Θ΄. Εκδοτική Αθηνών

- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος Ε΄, Εκδοτική Αθηνών

- Ιστορία του Βυζαντινού κράτους Τόμος Α΄, Ιστορικές Εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλόπουλος.

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved