ISSN : 2241-4665

Αρχική σελίδα περιοδικού C.V.P. Παιδαγωγικής & Εκπαίδευσης

Σύντομη βιογραφία του συγγραφέα

Κριτικές του άρθρου

ISSN : 2241-4665

Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 5 Ιουνίου 2018

«Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ 1821 ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΟΥΣ»

του

Βασιλείου Κ. Αποστόλου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

EΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ – Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΒΙΕΝΗΣ –ΙΕΡΑ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Η ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝ ΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

EΙΣΑΓΩΓΗ

Το παρόν πόνημα στοχεύει στην ανάδειξη των επιδράσεων της Ευρώπης αναφορικά με την προεπαναστατική και ένα σημαντικό μέρος της επαναστατικής περιόδου της νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας .Το μέρος αυτό αφορά την περίοδο από την έναρξη της επαναστάσεως το 1821 έως την σύναψη του πρωτοκόλλου της Πετρούπολης το 1824 .Οι επιδράσεις της Ευρώπης είχαν ιδεολογικό αλλά και πρακτικό χαρακτήρα και πλαισίωσαν τον αγώνα των Ελλήνων ώστε να πετύχουν την ανεξαρτησία τους.

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

Η Ελληνική επανάσταση ήταν το αποτέλεσμα μακροχρόνιων διεργασιών που σε σημαντικό βαθμό οφείλονται στις ιστορικές εξελίξεις που προηγήθηκαν κατά τον 18^ο αιώνα στην Ευρώπη . Αναλυτικότερα θα λέγαμε πως η επαναστατική διεκδίκηση των Ελλήνων απορρέει από μια πληθώρα ιδεολογικών κοινωνικών και οικονομικών μεταβολών. Ο Ευρωπαϊκός και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, η παιδεία, το εμπόριο, η ναυτιλία, ο εκκλησιαστικός θεσμός, ο επαναστατικός πατριωτισμός, ο φιλελληνισμός και άλλες κοινωνικές συνιστώσες συντέλεσαν στο να επιτευχθεί το όραμα των Ελλήνων για ανεξαρτησία.

Είναι γεγονός πως διαμέσου των πνευματικών διεργασιών ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός ανέδειξε τις αξίες της επιστήμης και του ορθού λόγου. Επίσης η πνευματική ελευθερία , η ανεξιθρησκία, ο σεβασμός στον άνθρωπό, η απόρριψη της αυθεντίας , υπήρξαν μερικοί από τους πνευματικούς ορίζοντες που εγκολπώθηκαν στο κίνημα αυτό. Με την επιρροή του στο πολιτικό πεδίο ο Διαφωτισμός ανατροφοδοτήθηκε και ενισχύθηκε με την στήριξη φωτισμένων ηγεμόνων[1]. Η νομιμοποίηση της σχέσης αυτής έμελε να είναι καταλυτικής σημασίας για την εξέλιξη της Ευρώπης [2] .Το 1791 η πολιτική εξουσία παύει πλέον να είναι θεόσταλτο προνόμιο , από τη μοναρχία και τους ολίγους, η εξουσία μεταβιβάζετε στο έθνος . [3]

Αναλόγως η ανατροπή που επήλθε σε πολιτικό επίπεδο , με τη δυνατότητα του λέγειν και του εκλέγειν αποτέλεσαν τις πρώτες ιδέες του πολιτειακού ριζοσπαστισμού. Ως εκ τούτου τα αιτήματα για ελευθερία, αυτονομία και η πρόσβαση στα ανθρώπινα δικαιώματα ,όπως αυτά διαμορφώθηκαν από τις ιδέες των κορυφαίων εκπροσώπων του Διαφωτισμού, δεν άργησαν να πυροδοτήσουν εξελίξεις στο πολιτικό σκηνικό.[4] Η Γαλλία ως το πιο χαρακτηριστικό αριστοκρατικό και «πολυπληθέστερο κράτος της Ευρώπης»[5] γίνεται το πεδίο κινητοποιήσεων που οδήγησαν στην Γαλλική Επανάσταση το 1789.

Η απήχηση της Γαλλικής επανάστασης ήταν σχεδόν καθολική στους λαούς της Ευρώπης που αναγνώρισαν σ’ αυτήν την δυναμική για ανατροπή των θεσμών της φεουδαρχίας και της απολυταρχίας.[6] Στους υποτελείς λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κυρίως στην Ελλάδα ,στην Σερβία αλλά και στις παραδουνάβιες ηγεμονίες ,οι νέες ιδέες δημιούργησαν προσδοκίες για περισσότερη αυτονομία και αποσχιστικές τάσεις.

ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΒΙΕΝΝΗΣ –ΙΕΡΑ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Στο σημείο αυτό όμως είναι σημαντικό να αναφέρουμε , ότι το κλήμα αυτό ανατράπηκε περίπου το 1814 ,όταν η ιστορική συγκυρία έφερε τον Ναπολέοντα τον πρωτεργάτη των επαναστάσεων ,στην εξορία. Οι μονάρχες των Ευρωπαϊκών χωρών ενοχλημένοι από την ανάπτυξη της έννοιας -ιδιότητας του πολίτη και θέλοντας παράλληλα να προασπίσουν τα συμφέροντά τους και να ανακτήσουν την εξουσία , συνεδριάζουν στη Βιέννη ,το 1815.Με κοινή απόφαση η Ιερά Συμμαχία, που απαρτιζόταν από τη Πρωσία , Ρωσία και την Αυστρία , αντιτάσσεται σε καθετί που ήταν ανατρεπτικό , ενώ συγχρόνως απαγορεύουν τις επαναστάσεις στην Ευρώπη . Κάτω από αυτό το κλήμα οι φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού βρήκαν καταφύγιο σε μικρούς μυστικούς ελιτίστικους κόλπους και σε μασονικές στοές . Μέσα σ αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε στα τέλη του 18^ου αιώνα ο ρομαντισμός , το κίνημα που έδινε βαρύτητα στο συναίσθημα και στην πίστη για ελευθερία ,κύριος εκφραστής του οποίου υπήρξε ο Λόρδος Βύρων , σύμμαχος και υπερασπιστής όπως θα δούμε παρακάτω της ελληνικής επαναστατικής βούλησης [7].Αργότερα ένα ακόμη κίνημα που διαδραμάτισε ιδιαίτερο ρόλο ήταν αυτό του Φιλελληνισμού . Η Δυτική Ευρώπη ,-μέσω των φωτισμένων της ανθρώπων και των περιηγητών που κατά καιρούς επισκέπτονταν διάφορα μέρη της Ελλάδας- , ανέπτυξε φιλικά προσκείμενα συναισθήματα για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των υπόδουλων Ελλήνων . Η εκτίμηση για τον ελληνικό πολιτισμό και τις αρχαιότητες , κινητοποίησαν τους Ευρωπαίους για υλική βοήθεια.[8] Ας δούμε όμως τα γεγονότα όπως διαδραματίζονταν για τους υποτελείς Έλληνες πριν την Επανάσταση του 1821.

Η ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Σε όλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας ο ελληνισμός διατήρησε την ιδιαιτερότητα του και καταλάμβανε μέσα στην φεουδαρχική δομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μια σχετικά διακριτή θέση[9]. Αυτή η κατάσταση επέτρεπε στους Έλληνες να προσβλέπουν προς την αναπτυγμένη και ομόθρησκη Ευρώπη ιδιαίτερα μάλιστα στις δύσκολες περιόδους της σκλαβιάς Η άνοδος του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας συνοδεύτηκε από πύκνωση των συναλλαγών των Ευρωπαίων με τα εμπορικά κέντρα της Ανατολικής Μεσογείου. Οι Έλληνες ευρισκόμενοι σε κομβική θέση είχαν την ευκαιρία να έρχονται ,συγκριτικά με τους άλλους βαλκάνιους , συχνότερα σε επικοινωνία με τους Ευρωπαίους . Ευνοημένοι μάλιστα από της ιστορικές εξελίξεις στο τέλος του 18^ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα (Ρωσοτουρκικοί και Ναπολεόντειοι πόλεμοι, ) αναδείχθηκαν σε κυρίαρχη ναυτική δύναμη της περιοχής [10]

Μια άλλη εξίσου σημαντική εξέλιξη που καθόρισε το μέλλον του ελληνισμού ήταν η εντατικοποίηση τον 18^ο αιώνα του φαινομένου της μετανάστευσης των Ελλήνων με προορισμό κυρίως της γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες. Η επιλογή αυτή ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων από τους οποίους ξεχωρίζουν οι πολεμικές συγκρούσεις και η δυσμενής οικονομική κατάσταση ιδίως του πληθυσμού «των ορεινών αγροτο-κτηνοτροφικών περιοχών»[11] Οι Έλληνες μετανάστες βρήκαν στις χώρες υποδοχής τους ένα περιβάλλον στο οποίο κατάφεραν να συγκροτήσουν παροικίες και να αναπτυχθούν στα πλαίσια των ευρωπαϊκών δομών και αξιών.

Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Στα μέσα του 18^ου αιώνα αρχίζει να διαμορφώνεται για τον Ελληνισμό μια πραγματικότητα που δίνει σαφώς περισσότερες δυνατότητες για παράλληλη ανάπτυξη σε οικονομικό και πνευματικό επίπεδο. Αναφερόμενοι στους πνευματικούς ορίζοντες παρατηρούμε μια σειρά από πνευματικές διεργασίες που κατά τον Κ.Θ .Δημαρά διαφαίνονται πριν από την συνθήκη του Κιουτσούκ Καναρτζή, ενώ η κλιμάκωσή τους καταλήγει στο ιστορικό ορόσημο της Ελληνικής επανάστασης[12]. Πρόκειται για τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό που χαρακτηρίζεται από την τάση χειραφέτησης από την άκαμπτη θρησκευτική θεώρηση της βυζαντινής κληρονομιάς , την στροφή προς την αρχαιότητα και την κυριαρχία του ορθού λόγου και της επιστήμης. [13]

Στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό σαφέστατα απηχούν οι ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Χαρακτηριστική είναι έντονη τάση για μεταφράσεις σημαντικών έργων στοχαστών της περιόδου αυτής (Βολταίρος, Καρτέσιος, Καντ κ.ά).[14] Η κριτική που ασκήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό στα ανελεύθερα και καταπιεστικά καθεστώτα και οι προτάσεις του για θεσμικές αλλαγές στην πολιτική και την κοινωνία αποτέλεσαν υλικό για αντίστοιχες διεργασίες από πλευράς των Ελλήνων Διαφωτιστών .Η παρακαταθήκη ενός ηγεμόνα που με γνώμονα την πίστη στα Ορθόδοξα χριστιανικά ιδεώδη κατεύθυνε τις τύχες του λαού του τίθεται υπό αμφισβήτηση . Διαφωτιστές όπως ο Ε. Βούλγαρης και ο Δ. Καταρτζής διατυπώνουν προτάσεις για μια ηγεσία που μεριμνά για τον εκσυγχρονισμό του κράτους σε νευραλγικούς τομείς όπως η παιδεία ,ο στρατός και η οικονομία [15].

Εξέχουσες φυσιογνωμίες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού αναδείχθηκαν οι Ρήγας Φεραίος(1757-1798) και Αδαμάντιος Κοραής.(1748-1833) με σημαντικό συγγραφικό έργο που μεταξύ άλλων διακρίνονταν από έντονα επαναστατικό χαρακτήρα. Ενδεικτικά αναφέρουμε την «Μεγάλη Χάρτα», τον «Θούριο», την «Νέα Πολιτική Δράση του Φεραίου και το Σάλπισμα πολεμιστήριον» και «Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί» του Κοραή[16].

Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Σταθμός στην μετουσίωση των παραπάνω ιδεών σε οργανωμένη δράση αποτελεί η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το 1814 στην Οδησσό από τους Ν. Σκουφά, Α. Τσακάλωφ, και Ε. Ξάνθο[17]. Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσονταν σε μια γενικότερη τάση που εκδηλώθηκε στον ελληνισμό της διασποράς για την δημιουργία διαφόρων εταιρειών κυρίως με επαναστατικό χαρακτήρα (π.χ η Εταιρεία του Ρήγα, ο Φοίνικας του Α. Μαυροκορδάτου κ. ά)[18] Οι εταιρείες αυτές ανάγονται στα πρότυπα των τεκτονικών στοών που συναντάμε τον 18^ο αιώνα στην Βρετανία [19]

Αρχικά η Φιλική Εταιρεία μιμούμενη την μασονική πρακτική του μυστικισμού και ευρισκόμενη υπό τον φόβο της αυστηρής ρώσικης αστυνομίας είχε ένα περιορισμένο αριθμό μελών. Η κατάσταση αυτή όμως άλλαξε το 1818 με την εγκατάσταση της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη[20] Οι νέες συνθήκες ευνόησαν μια πιο απρόσκοπτη δράση ,ενώ και η μέθοδος στρατολόγησης απαλλαγμένη από μυστικοπαθείς πρακτικές αύξησε κατακόρυφα τα μέλη της Καταλυτικό ρόλο όμως στην επιτυχία της Φιλικής Εταιρείας έπαιξαν δύο παράγοντες : η φημολογία πως στην ηγεσία της βρίσκονταν ο υπουργός των εξωτερικών του τσάρου Ι. Καποδίστριας και ότι η δράση της είχε τις ευλογίες του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄[21]

Το 1820 η Εταιρεία είχε καταφέρει να συσπειρώσει ένα σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό καθώς και την συγκέντρωση πόρων που έκαναν ρεαλιστικό τον στόχο της επαναστατικής δράσης[22]. Η πραγματική ανάγκη της Εταιρείας για να ξεκινήσει αυτή η δράση ήταν η κατάλληλη ηγετική φυσιογνωμία. Η άρνηση του Καποδίστρια να αναλάβει αυτόν τον ρόλο οδήγησε του Φιλικούς να στραφούν προς υπασπιστή του τσάρου Α. Υψηλάντη ο οποίος τελικά αποδέχτηκε την πρόταση του Ε. Ξάνθου[23] Η έναρξη της επανάστασης δεν απείχε πολύ και ότι χρειάζονταν πλέον ήτανμονάχα μια ευνοϊκή συγκυρία. Η ανυπακοή του Αλή Πασά τον Ιούλιο του 1820[24] απέναντι στα κελεύσματα της Πύλης άνοιξε ένα μέτωπο σύγκρουσης στο δυτικό τμήμα της Αυτοκρατορίας και ο Υψηλάντης θεώρησε πως η ώρα της επανάστασης είχε φθάσει .

Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Όπως αναφέραμε παραπάνω ένας από τους ιδεολογικούς παράγοντες που βοήθησαν την πραγμάτωση του επαναστατικού αγώνα υπήρξε και το ρεύμα του Φιλελληνισμού. Ο όρος αυτός καταγράφεται για πρώτη φορά το 1781 στο βιβλίο του Ιώσηπου Μοισιόδακα «Θεωρία της Γεωγραφίας»[25] αναφερόμενος στην φιλική στάση των Άγγλων εμπόρων προς τους νεότερους Έλληνες. Η διάσταση και η δράση του Φιλελληνισμού δεν θα αξιολογείται με βαρύτητα , εάν δεν συντελούνταν οι κοσμοϊστορικές αλλαγές που επέφερε η γαλλική επανάσταση και εάν δεν συνυπήρχε το ρομαντικό πνεύμα της εποχής.[26] Άνθρωποι στην πλειοψηφία τους ξεριζωμένοι ,πρόσφυγες και περιπλανώμενοι που εμφορούνταν από την αναζήτηση οραμάτων , περιπέτειας αλλά και βιοπορισμού ήταν αυτοί που κυρίως ήταν διαθέσιμοι για στρατολόγηση στο κίνημα του Φιλελληνισμού[27]

Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης το κίνημα του Φιλελληνισμού οργανώνεται και συγκροτούνται οι πρώτες φιλελληνικές επιτροπές που έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο με την παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα όσο και με την ανάδειξη και καταξίωση του Ελληνικού Αγώνα. Ιδιαίτερα σημαντική αποδείχτηκε η προβολή, αν και με μορφή εξιδανικευμένη, της Επανάστασης που τελικά προσμετράτε ως καθοριστικής σημασίας για την ευνοϊκή μεταβολή της στάσης των μεγάλων δυνάμεων[28]

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Το Φιλελληνικό κίνημα υπήρξε σε μεγάλο βαθμό ένα ρομαντικό κίνημα που έδρασε με ενθουσιώδη χαρακτήρα και απαλλαγμένο από τις διπλωματικές σκοπιμότητες της επίσημης πολιτικής. Οι μεγάλες δυνάμεις ακολούθησαν φυσικά μια διαφορετική τακτική καθώς η Ελληνική Επανάσταση διατάρασσε τις ισορροπίες του πολύπλοκου Ανατολικού ζητήματος[29] και απαιτούσε πιο διακριτικές και προσεκτικές κινήσεις. Στο θέμα αυτό σημαντική επιρροή προς τους ηγεμόνες των ευρωπαίων άσκησε η καταδικαστική τοποθέτηση της Ιεράς Συμμαχίας απέναντι στον ελληνικό αγώνα κατά την σύνοδο του Λάυμπαχ.

Η στάση της Ρωσίας απέναντι στην εξέγερση των Ελλήνων ήταν άμεσα καταδικαστική και μάλιστα δια επίσημης αποκήρυξης , την οποία διετύπωσε ο υπουργός των εξωτερικών Ι. Καποδίστριας. Όπως προαναφέρθηκε η απόφαση αυτή απηχούσε κυρίως την επιρροή του Μέτερνιχ και δεν αντιπροσώπευε τις πραγματικές προθέσεις της ρωσικής πολιτικής. Η Ρωσία ανέκαθεν θεωρούσε ισχυρούς τους δεσμούς της με τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γεγονός που την ωθούσε να χαράζει μια πατερναλιστική πολιτική. Κατόπιν αυτού όταν έγιναν γνωστές οι βιαιότητες κατά των χριστιανών ως αντίποινα για την Επανάσταση, ο Ρώσος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Στρογκάνωφ αποχώρησε και οι διπλωματικές σχέσεις Ρωσίας - Τουρκίας διακόπηκαν ως το 1827.[30]

Η στάση της Αγγλίας απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση ήταν η πιο δραστήρια και καθοριστική. Η αρχική ουδετερότητα μεταβλήθηκε σε ενεργό ενδιαφέρον και ανάληψη πρωτοβουλιών για την υποστήριξη του αγώνα εξ’ αιτίας της διαφορετικής προσέγγισης του νέου υπουργού των εξωτερικών Κάνιγκ .(1822)[31]. Η Αγγλία ουσιαστικά αποσκοπούσε στην δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους που θα λειτουργούσε αποτρεπτικά σε πιθανή ρωσική επέκταση προς την περιοχή[32] και θα προωθούσε τα συμφέροντα της .

Σημαντικές ενέργειες της νέας πολιτικής αποτέλεσαν η σύναψη του πρώτου ελληνικού δανείου η ίδρυση της ελληνικής επιτροπής του Λονδίνου το 1823 και η επίσημη αναγνώριση του ελληνικού έθνους ως εμπόλεμου τον Μάρτιο του 1823[33].

Η Ρωσία αντιλαμβανόμενη την προοπτική των αγγλικών ενεργειών, αντιδρά άμεσα με την πρόταση της για ειρήνευση και δημιουργία τριών αυτόνομων ελληνικών ηγεμονιών με φορολογική υποτέλεια στους Οθωμανούς. Οι ηγεμονίες αυτές θα ήταν : α) Ανατολική Ελλάδα (Θεσσαλία, Βοιωτία και Αττική) β) Δυτική Ελλάδα (Ήπειρος και Αιτωλοακαρνανία) και γ) Μεσημβρινή Ελλάδα (Πελοπόννησος, Κρήτη)[34]. Η πρόταση ενώ βρήκε θετική ή ουδέτερη απήχηση στην Ευρώπη ήταν απορριπτική από τους Έλληνες και ενίσχυσε την τάση τους προς την Αγγλική βοήθεια.

Η επέμβαση των Αιγύπτιων υπό τον Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο το 1825 έθεσε σε μεγάλο κίνδυνο την επανάσταση και ανάγκασε τους Έλληνες να αναζητήσουν άμεσα από τις μεγάλες δυνάμεις βοήθεια. Η επίκληση αυτή πήρε χαρακτήρα κομματικοποίησης που εκφράστηκε ως αγγλικό, γαλλικό και στην συνέχεια ρωσικό κόμμα.[35]

Κατόπιν αυτών , η Αγγλία μέσω της πρωτοβουλίας του Κάνιγκ προσέγγισε την Ρωσία για να βρεθεί μια διπλωματική λύση που θα αναγνώριζε την ύπαρξη ελληνικού κράτους. Η προσπάθεια αυτή κατέληξε επιτυχώς με την σύναψη του Πρωτόκολλου της Πετρούπολης στις 4 Απριλίου 1826 το οποίο προέβλεπε την δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους χωρίς όμως ξεκάθαρο το θέμα των συνόρων και με φορολογική υποτέλεια στην Τουρκία[36].

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ολοκληρώνοντας κατανοούμε πως οι συνθήκες που συντελεύτηκαν ώστε να πραγματοποιηθεί ο αγώνας για ανεξαρτησία υπήρξαν πολυκύμαντες. Ο υπόδουλος λαός αντιμετώπισε και εσωτερικά εμπόδια , που αφορούσαν τα ιδιοτελή οικονομικά και εξουσιαστικά ζητήματα πολλών ομόθρησκων αλλά παράλληλα κατάφερε να ξεπεράσει και τις αντιξοότητες των υπολοίπων εξωτερικών δυνάμεων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Α.Διαμαντίδης , «Λεξικό των –ισμών» , φιλολογική επιμέλεια Ι. Ξηροκώστα, εκδ.Γνώση ,Αθήνα 2003

Π.Μ. Κιτρομηλίδη , «Νεοελληνικός Διαφωτισμός-Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες » εκδ.ΜΙΕΤ ,Αθήνα 2000,

Μαργαρίτης Γ. Ελληνική Ιστορία Τόμος Γ΄: Νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία Ε.Α.Π. Πάτρα 1999

Douglas Dakin , Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, μετάφραση Α. Ξανθόπουλος εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ. Αθήνα 2009

Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000 , τόμοι 1,2,3 , εκδ. Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ,τόμος ΙΑ , εκδ. Εκδοτική Αθηνών , Αθήνα 1975

Γ. Τόλιας, «Φιλέλληνες» , Ιστορικά εκδ. Ελευθεροτυπία , Αθήνα 2005

© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved

---

[1] Γ.Μαργαρίτης σελ 29

[2] Γ.Μαργαρίτης σελ 30

[3] Γ.Μαργαρίτης σελ 32

[4] Π.Μ. Κιτρομηλίδη , «Νεοελληνικός Διαφωτισμός-Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες » εκδ.ΜΙΕΤ ,Αθήνα 2000, σελ 13-16

[5] Γ. Μαργαρίτης ο.π σελ 32

[6] Δ. Βισβιζή Δοντά Συνέδριο της Βιέννης (1792-1815) στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» εκδ. Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975 σελ 367

[7] Γ. Μαργαρίτης ο.π σελ 36-37

[8] Α.Διαμαντίδης , «Λεξικό των –ισμών» , φιλολογική επιμέλεια Ι. Ξηροκώστα, εκδ.Γνώση ,Αθήνα 2003

[9] Γ.Μαργαρίτης σελ 53

[10] Γ.Μαργαρίτης σελ 54

[11] Ο.Κατσιαρδή Hering Η ελληνική διασπορά στο «Ιστορία του Νεου Ελληνισμού 1770-2000» τομ 1 εκδ. Ελληνικά Γράμματα Αθήνα 2003 σελ87

[12] Κ.Θ.Δημαράς Το σχήμα του Διαφωτισμού στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» τ. ΙΑ΄Εκδοτική Αθηνών Αθήνα 1975 σελ 328

[13] Φ.Ηλιού Νεοελληνικός Διαφωτισμός στο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000» τ. 2^ος εκδ. Ελληνικά γράμματα Αθήνα 2003 σελ 10

[14] Γ.Μαργαρίτης σελ 56

[15] Π. Κιτρομιλίδης Η πολιτική σκέψη του νεοελληνικού διαφωτισμού στο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000» τ.2 ο.π. σελ 28

[16] Γ.Μαργαρίτης σελ 57

[17] Γ.Φράγκος Φιλική Εταιρεία στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» ο. π. σελ 425

[18] D.Dakin «H ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923» εκδ. ΜΙΕΤ Αθήνα 2009 σελ 56

[19] Β.Παναγιωτόπουλος Η Φιλική Εταιρεία στο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 177-2000» τ.3 ο.π. σελ 11

[20] Γ.Μαργαρίτης ο.π.σελ 58

[21] D.Dakin ο.π. σελ 60

[22] D.Dakin ο.π σελ 60

[23] D.Dakin ο.π σελ 62

[24] D.Dakin ο.π σελ 64

[25] Λ.Δρούλια Ο Φιλελληνισμός στο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού» τ.3 ο.π. σελ 268

[26] Λ.Δρούλια Προς την Ελευθερία στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» ο.π. σελ 365

[27] Γ.Μαργαρίτης σελ 109

[28] Γ.Μαργαρίτης σελ 115

[29] Γ. Τόλιας Αντιδράσεις στον Φιλελληνισμό στο τεύχος «Φιλέλληνες» της σειράς Ιστορικά εκδ.Ελευθεροτυπια Αθήνα 2005 σελ 47

[30] Γ.Μαργαρίτης σελ 115

[31] Γ.Μαργαρίτης σελ 115

[32] Γ. Γιαννόπουλος Η Διπλωματία στο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού» τ.3 ο.π. σελ 252

[33] D.Dakin ο.π σελ 88

[34] Γ. Γιαννόπουλος ο.π. 253

[35] Γ. Μαργαρίτης ο.π σελ 117

[36] Γ. Μαργαρίτης ο.π σελ 118