ISSN : 2241-4665
|
Σύντομη βιογραφία του συγγραφέα |
Κριτικές του άρθρου |
ISSN : 2241-4665
Ημερομηνία έκδοσης: Αθήνα 5 Ιουνίου 2018
«ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΠΟΥ ΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΕΙ»
του
Βασιλείου Κ. Αποστόλου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
4. Ο γλυπτός
διάκοσμος του Παρθενώνα
6. Η ένταξη των μνημείων στο φυσικό τοπίο
1. Η
αξιοποίηση της Ακρόπολης των Αθηνών
2. Η
αξιοποίηση της Ακρόπολης των Μυκηνών
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην εργασία αυτή με
επίκεντρο την Ακρόπολη της Αθήνας θα
εξετάσουμε το ζήτημα της δόμησης σε συγκροτήματα των μνημείων της ελληνικής
αρχαιότητας και της σχέσης τους με το τοπίο που τα περιβάλλει. Ως μνημείο αντιπαραβολής στην Αθηναϊκή Ακρόπολη
θα αποτελέσει η αντίστοιχη των Μυκηνών που είναι ένα από τα σημαντικότερα
μνημεία της αρχαιοελληνικής προϊστορίας Η εργασία θα περιλαμβάνει επίσης την
περιγραφή των συγκεκριμένων κτηρίων που απαρτίζουν τις δύο Ακροπόλεις. Τέλος θα
αναφερθούμε σε ζητήματα που αφορούν την σχέση των παραπάνω μνημείων με το
σύγχρονο ελληνικό κράτος και τον τρόπο που αυτό τα αξιοποιεί και τα εντάσσει
στο σύγχρονο ελληνικό περιβάλλον
ΜΕΡΟΣ
Α΄
Η
ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
1. Τα
Προπύλαια
Η Ακρόπολη της Αθήνας είναι κτισμένη σε ένα
ύψωμα που είναι φυσικά οχυρό και απρόσιτο με εξαίρεση την δυτική του
πλευρά Από εκείνη την πλευρά λοιπόν το πρώτο μνημείο που συναντάμε είναι τα
Προπύλαια η επιβλητική είσοδος προς τον ιερό χώρο της Ακρόπολης Πρόκειται για έργο του Αρχιτέκτονα Μνησικλή το οποίο
οικονομήθηκε το διάστημα 437- 432 π.Χ .και
περιελάμβανε ένα κεντρικό οικοδόμημα και δύο πτέρυγες μία στη βορειοδυτική και μία στη νοτιοδυτική γωνία του. Η πρόσοψη (δυτική πλευρά ) και η πίσω όψη των
Προπυλαίων (ανατολική πλευρά) ήταν διαμορφωμένες από 6 δωρικούς κίονες αντίστοιχα, ενώ η
κατασκευή είναι προσαρμοσμένη στην κλίση του εδάφους με αποτέλεσμα η ανατολική
στοά να βρίσκεται υψηλότερα από την δυτική [1].
2. Ο
Ναός της Αθηνάς Νίκης
Στην νότια πλευρά
των Προπυλαίων είναι κτισμένος ο ναός της Αθηνάς Νίκης (εικ.2)που
συμβόλιζε την ευημερία που είχε υποσχεθεί στους Αθηναίους ο Νικίας[2] O ναός που
διαθέτει δύο τετράδες κιονοστοιχιών ιωνικού ρυθμού[3] σχεδιάστηκε από το
αρχιτέκτονα Καλλικράτη ενώ η ολοκλήρωση του χρονολογείται το 421 π.Χ.[4]
3. Ο Παρθενώνας .
Ο
Παρθενώνας (εικ.3) είναι περίπτερος ναός δωρικού ρυθμού που οι πλευρές του
απαριθμούν ανά οκτώ κίονες στις μικρότερες
και ανά δεκαεπτά στις μεγαλύτερες Στο εσωτερικό του περιλαμβάνει αμφιπρόστυλο
εξάστυλο σηκό ο οποίος διαιρείται σε δύο άνισα μέρη. Το μεγαλύτερο είναι το
ανατολικό στο οποίο στεγάζονταν το άγαλμα της Θεάς Αθηνάς, ενώ το μικρότερο δυτικό
που ήταν ο κυρίως Παρθενώνας στεγάζονταν με την χρήση τεσσάρων κιόνων ιωνικού
ρυθμού και πιθανόν να περιελάμβανε το θησαυροφυλάκιο της πόλης [5]. Τον
σχεδιασμό του έργου που η διάρκεια κατασκευής του ήταν εννέα χρόνια (447- 438
π.Χ.) ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Ικτίνος και Καλλικράτης υπό την επίβλεψη του
Φειδία ο οποίος φιλοτέχνησε τα γλυπτά του ναού στα αετώματα στις μετώπες και
στη ζωφόρο του σηκού.
4. Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα
Η
γλυπτή σύνθεση των αετωμάτων αναφέρεται στην Θεά Αθηνά και περιγράφει την
γέννησή της στο ανατολικό αέτωμα και την αναμέτρηση της με τον Ποσειδώνα για
την ονομασία της πόλης μπροστά στην συνέλευση των θεών στο αντίστοιχο δυτικό. Η
τελευταία αυτή σκηνή παρέπεμπε στον δημοκρατικό θεσμό της συνέλευσης της
εκκλησίας του δήμου. Στις μετώπες
περιγράφονται σκηνές που είναι παρμένες από την μυθολογία και σχετίζονται με
μάχες. Συγκεκριμένα έχουμε την μάχη των
γιγάντων στην ανατολική μετώπη, τις μάχες των αμαζόνων και των κενταύρων στην
δυτική και νότια μετώπη αντίστοιχα και στην βόρεια εικονίζονται σκηνές από την
πτώση της Τροίας. Η επιλογή αυτών των θεμάτων συμβόλιζε την αξία που απέδιδαν
οι Αθηναίοι στην έννοια του αγώνα σε όλα
τα επίπεδα της ζωής που πρέπει να είναι διαρκής απέναντι στους εχθρούς της
δημοκρατίας και της ελευθερίας .[6] Στη
ζωφόρο του σηκού απεικονίζονταν σκηνές από την μεγάλη γιορτή των Παναθηναίων.[7] Η καθολική συμμετοχή των Αθηναίων σε αυτή την
γιορτή παραπέμπει στην αντίστοιχη καθολικότητα της δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών.[8]
Ο Παρθενώνας είναι ένας ναός ο οποίος συμβολίζει
την αρχή της αρμονική συνύπαρξης των Ελλήνων γεγονός που ερμηνεύεται με τον
συγκερασμό των δύο βασικών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας του δωρικού
και του ιωνικού. Παράλληλα αποτελεί ένα κορυφαίο δημιούργημα το οποίο
χαρακτηρίζεται από ανθρωποκεντρικό πνεύμα Αυτό το πνεύμα διαπιστώνεται από την
μέριμνα των αρχιτεκτόνων να προβούν σε κατασκευαστικές παρεμβάσεις ώστε να
πετύχουν ένα αισθητικό αποτέλεσμα που να ικανοποιεί τις ανθρώπινες αισθήσεις
και όχι κάποια αντικειμενικά μέτρα. Στα πλαίσια αυτά με την εφαρμογή οπτικών
διορθώσεων μέσα από «απειροελάχιστες καμπυλώσεις των επιφανειών διαφόρων
αρχιτεκτονικών στοιχείων»[9] πέτυχαν την
οπτική εντύπωση της ευθείας στις επιφάνειες του ναού. Για το ίδιο θέμα πάντως
υπάρχει και η άποψη ότι στόχος αυτών των μικροδιορθώσεων ήταν η επίτευξη της
εντύπωσης παλμού ζωής στο άψυχο υλικό των μαρμάρων.[10] Στο ίδιο πνεύμα εντάσσεται
και η διάταξη του ίδιου του ναού στο βράχο της Ακρόπολης. Η τοποθέτηση του
Παρθενώνα ως εκ τούτου είναι τέτοια που προσφέρει μια λοξή εικόνα στον
επισκέπτη που εισέρχεται από τα Προπύλαια και έχει έτσι την δυνατότητα να
βλέπει συνδυαστικά τόσο την δυτική όσο και την βόρεια όψη του ναού.[11]
5. Το Ερέχθειο
Ο τελευταίος ναός που κατασκευάστηκε στην Ακρόπολη ήταν το Ερέχθειο το
οποίο βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του βράχου. Οι εργασίες άρχισαν το 421 και
ολοκληρώθηκαν το 406 π.Χ. ενώ ο
σχεδιασμός ήταν του αρχιτέκτονα των Προπυλαίων Μνησικλή. Πρόκειται για ναό
ιωνικού ρυθμού ο οποίος αποτελείται από δύο τμήματα αφιερωμένα στην Αθηνά την
Πολιάδα το ανατολικό και τον Ποσειδώνα τον Ερεχθέα το δυτικό Στο τμήμα που ήταν
αφιερωμένο στην Αθηνά φυλάσσονταν το λατρευτικό ξόανο της θεάς που χρησιμοποιούνταν
στην γιορτή των Παναθηναίων . Η ανατολική πρόσοψη είχε έξι κίονες ενώ η
πλευρά του δυτικού τμήματος που ήταν σε χαμηλότερο επίπεδο είχε τέσσερεις . Το
πιο έντονο χαρακτηριστικό όμως του ναού είναι η πρόσταση των έξι Καρυάτιδων
αντί των συνηθισμένων κιόνων που
βρίσκεται στη νότια πλευρά του ναού[12].
Το Ερεχθείο επιπλέον ήταν κτισμένο στην θέση που ήταν ο τάφος του Κέκροπα και τα
παλιά μυκηναϊκά ανάκτορα του Ερεχθέα και του Θησέα. Πρόκειται λοιπό για ένα ναό
κιβωτό των «ιερών συμβόλων της πόλης»[13].
6.
Η ένταξη των μνημείων στο φυσικό τοπίο
Η τοποθέτηση των μνημείων της Ακροπόλεως στο φυσικό τοπίο έγινε με
γνώμονα την σκοπιά του επισκέπτη που προσεγγίζει τον χώρο αυτό. Η διαδρομή
επομένως που θα ακολουθήσει κάποιος που επισκέπτεται την Ακρόπολη γίνεται το
σημείο αναφοράς βάση του οποίου σχεδιάζεται το αρχιτεκτονικό συγκρότημα των
μνημείων. Ο σκοπός αυτής της σχεδίασης είναι να προκαλέσει στον επισκέπτη την
πιο έντονη και ολοκληρωμένη πρώτη εντύπωση . Πρόκειται όμως για μια εντύπωση
που λαμβάνει επιπλέον υπόψη την σχέση των αρχιτεκτονημάτων με το φυσικό τοπίο
που τα περιβάλλει ώστε να συνθέσουν ένα αρμονικό σύνολο. Πρακτικά αυτό σημαίνει
για παράδειγμα ότι η κλίση ενός λόφου
συνδυάζεται με την αντίστοιχη μιας κλίτης ή ότι τα σημεία του ορίζοντα καθορίζουν την
τοποθέτηση των μνημείων ώστε να εντάσσονται και αυτά στην όλη σύνθεση που
προσλαμβάνει η θέα του επισκέπτη. (εικ. 2) Σύμφωνα μάλιστα με τον αρχιτέκτονα
Δ. Πικιώνη πίσω από την προσπάθεια επίτευξης ενός συνεχές συνόλου κρύβονταν το
πρότυπο της απόλυτα αρμονικής σφαίρας[14]
ΜΕΡΟΣ Β΄
Η
Μυκηναϊκή Ακρόπολη
Η Ακρόπολη των Αθηνών αποτελεί ένα
μνημειακό συγκρότημα που η δομή του δεν είναι μοναδική στον ελλαδικό χώρο. Ήδη
από την μυκηναϊκή εποχή οι ακροπόλεις κάνουν την εμφάνιση τους και
παρουσιάζονται σε τρείς διαφορετικές μορφές. Στην πρώτη έχουμε οχύρωση μιας
μικρής περιοχής όπου βρίσκονταν οικίες ευγενών , στην δεύτερη η περιοχή που
οχυρώνεται είναι πολύ μεγαλύτερη και περιλαμβάνει ολόκληρο τον πληθυσμό της
πόλης και στην τρίτη έχουμε οχυρωμένα ανάκτορα των βασιλέων (άνακτων)[15].
Την τελευταία αυτή περίπτωση την
συναντάμε στην ακρόπολη των Μυκηνών η
οποία οχυρώθηκε με τεράστιους ογκόλιθους κάνοντας χρήση της κυκλώπειας τεχνικής[16]. Η
είσοδος στην Ακρόπολη γινόταν από την Πύλη των Λεόντων και στο εσωτερικό της
βρίσκονταν το θρησκευτικό κέντρο η Περσεία κρήνη ο ταφικός περίβολος Α΄ και τα
ανάκτορα κτισμένα στην ψηλότερη θέση. (εικ. 9).
Συγκρίνοντας την Ακρόπολη των Μυκηνών με αυτή των Αθηνών διαπιστώνουμε
ότι υπάρχει μια αντιστοιχία χαρακτηριστικών και στις δύο περιπτώσεις. Κατ’
αρχάς η επιλογή του χώρου ανέγερσης έγινε με κοινά κριτήρια την επιλογή ενός
υψώματος και την ιερότητα του χώρου. Στις Μυκήνες ο τόπος που επιλέχθηκε ήταν
συνδεδεμένος με την λατρεία του φεγγαριού[17] ενώ στον βράχο της Ακρόπολης έχουμε λατρευτικά
δείγματα θεοτήτων ήδη από την Γεωμετρική
εποχή (υπήρχε τον 7ο αι. π.Χ. πλίνθινος ναός με πήλινες μνημειακές διακοσμήσεις
)[18]
. Η Ακρόπολη
των Αθηνών όπως αναφέραμε είναι οικοδομημένη με τέτοιο τρόπο ώστε να
εναρμονίζεται με το γύρω τοπίο που την περιβάλλει δημιουργώντας την αίσθηση της
φυσικής συνέχειας με αυτό . Σε μικρότερο βαθμό και τηρουμένων των αναλογιών
αυτό ισχύει και για την ακρόπολη των Μυκηνών το κέντρο της οποίας επιλέχτηκε να
βρίσκεται στην ίδια απόσταση από δύο ψηλότερους κωνικούς λόφους λαμβάνοντας
έτσι υπόψη το ζήτημα της αρμονικής
σχέσης με το φυσικό τοπίο[19].
Τα
μνημεία των δύο Ακροπόλεων όμως είναι δημιουργήματα δύο διαφορετικών κοινωνιών με διαφορετικές
αξίες που φανερώνονται τόσο στην αισθητική όσο και στο είδος των κτισμάτων που
περιλαμβάνουν. Στις Μυκήνες η Ακρόπολη
με την εντυπωσιακή οχύρωση της και την
επιβλητική της πύλη στεγάζει ένα κόσμο
δύναμης και εξουσίας που απορρέει από το καθεστώς του άνακτα, ενώ η αθηναϊκή
Ακρόπολη στεγάζει κτίσματα που αποπνέουν
το πνεύμα του ιερού και της δημοκρατίας .
Γ΄ ΜΕΡΟΣ
1.
Η αξιοποίηση της Ακρόπολης των Αθηνών
Τα
μνημεία του βράχου της Ακρόπολης από την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους
έγιναν αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος .Οι καταστροφές και οι παρεμβάσεις που
είχαν συμβεί στο πέρασμα του χρόνου είχαν αλλοιώσει αρκετά την εικόνα των
μνημείων. Ξεκίνησαν λοιπόν ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα εργασίες
αναστήλωσης και αποκατάστασης των μνημείων που με διαφορετικό ρυθμό
συνεχίζονται ως τις μέρες μας. Σταθμός για τις εργασίες αποκατάστασης υπήρξε η
ίδρυση της Επιτροπής Συντήρησης των Μνημείων της Ακρόπολης (ΕΣΜΑ) το 1975 [20]. Τα τελευταία χρόνια πάντως έχοντας και ως
κίνητρο την Ολυμπιάδα της Αθήνας του 2004 οι παραπάνω εργασίες εντατικοποιήθηκαν
με αποτέλεσμα τα μνημεία της Ακρόπολης
να αποκτήσουν μια αρκετά βελτιωμένη
εικόνα.
.Η
ελληνική πολιτεία ανέλαβε επιπλέον μια σειρά εργασιών ώστε να ενταχθεί ομαλά ο
αρχαιολογικός χώρος της Ακρόπολης στο σύγχρονο αστικό τοπίο. Για τον σκοπό αυτό
διαμόρφωσε τον γύρω από την Ακρόπολη χώρο μέσω εργασιών πεζοδρόμησης, ειδικών
σημάνσεων φωτισμών κ.α. ώστε να καταστεί
εύκολη η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο και να αποφευχθούν οι αρνητικές
συνέπειες της κυκλοφορίας οχημάτων (ηχορύπανση και ατμοσφαιρική ρύπανση) Διαφυλάχτηκε
έτσι η ιερότητα του αρχαιολογικού χώρου
ο οποίος πια δεν ασφυκτιά στους πιεστικούς ρυθμούς της σύγχρονης
μεγαλούπολης Παράλληλα η ίδρυση του νέου
μουσείου της Ακρόπολης (εικ.13) δίπλα
στο μνημείο συνέβαλλε αφενός στην καλύτερη προστασία και προβολή των
αρχαιοτήτων αφετέρου στην πληρέστερη εικόνα που μπορεί να αποκομίσει ένας
επισκέπτης.
Οι
παραπάνω ενέργειες εκ μέρους του σύγχρονου ελληνικού κράτους στόχο έχουν την
καλύτερη αξιοποίηση του μνημείου της Ακρόπολης ως κύριου εθνικού συμβόλου, και
ως λαμπρού επιτεύγματος του ελληνισμού.
Οι αξίες όμως που αναδεικνύουν τα μνημεία και κυρίως ο Παρθενώνας δεν
περιορίζονται μόνο στην ελληνικότητα τους, αλλά
έχουν κυρίως οικουμενική
διάσταση. Το δημοκρατικό ιδεώδες , ο σεβασμός στην διαφορετικότητα και την
ελευθερία αλλά και το μήνυμα του διαρκούς αγώνα της ζωής απευθύνονται σε όλους
του ανθρώπους Συνεπώς η Ακρόπολη
αποτελεί πόλο έλξης για όλο τον κόσμο και
το σύγχρονο ελληνικό κράτος δραστηριοποιείται στην τουριστική της
αξιοποίηση. Σ’ αυτή συμβάλλουν τα έργα
που προαναφέρθηκαν, αλλά και η προβολή της εικόνας του μνημείου τόσο με την
χρήση κατάλληλων φωτισμών όσο και με την αξιοποίηση των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας (διαδίκτυο, βίντεο, φωτογραφίες
κ.α)
2. Η αξιοποίηση της Ακρόπολης των
Μυκηνών
Αντίστοιχο
είναι το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας για την Ακρόπολη των Μυκηνών. Στην
περίπτωση αυτή έχουμε ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα μνημεία της ελληνικής
προϊστορίας το οποίο αυτή την φορά αξιοποιείται ως σύμβολο της μακραίωνης
παρουσίας του ελληνισμού στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα μετά από τις εργασίες
αποκατάστασης των μνημείων και διαμόρφωσης του χώρου που έγιναν τα τελευταία
χρόνια ο αρχαιολογικός χώρος είναι σε θέση να υποδεχτεί τους επισκέπτες του, οι
οποίοι μπορούν να περιηγηθούν στα μνημεία αλλά και να θαυμάσουν τα ευρήματα που
φυλάσσονται στο γειτονικό αρχαιολογικό μουσείο των Μυκηνών. Η τουριστική
αξιοποίηση της μυκηναϊκής ακρόπολης ενισχύει παράλληλα την οικονομική ζωή της
ευρύτερης περιοχής και ιδιαίτερα του χωριού των Μυκηνών
Η
ένταξη του αρχιτεκτονικού συνόλου των Μυκηνών στον περιβάλλοντα χώρο διαφέρει
από εκείνη του αντίστοιχου της αθηναϊκής ακρόπολης. Εδώ πρόκειται για εξοχικό
τοπίο και η μέριμνα είναι το μνημείο να είναι εναρμονισμένο με τον αγροτικό
χαρακτήρα της περιοχής (εικ.8). Για τον σκοπό αυτό δεν έχει επιφορτιστεί με αισθητικές παρεμβάσεις που δεν αρμόζουν στον
παραπάνω χαρακτήρα ενώ και η γύρω περιοχή διατηρεί τον αγροτικό της χαρακτήρα
αναλλοίωτο.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η
παρουσίαση και η ανάλυση των μνημειακών συγκροτημάτων των Ακροπόλεων της Αθήνας
και των Μυκηνών μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα μνημεία αυτά είναι
διατεταγμένα με τρόπο που να αξιοποιούν τον περιβάλλοντα χώρο. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο αποτελούν μια ευρύτερη σύνθεση που
ενισχύει την εντύπωση που προκαλεί το
κάθε μνημείο και περιβάλλει όλο το οπτικό
πεδίο του επισκέπτη τους . Κατά συνέπεια η χωρική διάταξη των μνημείων υπήρξε
από τους προϊστορικούς ακόμα χρόνους ένα διαχρονικό αίτημα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι
αρχιτέκτονες . Στο πνεύμα αυτό εντάσσονται εξάλλου και οι όποιες παρεμβάσεις
γίνονται σήμερα από το σύγχρονο ελληνικό κράτος στα μνημεία με σκοπό την
συντήρηση, την προβολή και την τουριστική τους αξιοποίηση.
Σχέδιο 1 Κάτοψη της Ακροπόλεως [21]
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
ΕΙΚΟΝΩΝ
Εικ. 1 Τα Προπύλαια[22]
Εικ. 2 Ναός της Αθηνάς Νίκης[23]
.
Εικ.3 Μακέτα
των μνημείων της Ακρόπολης[24]
Εικ 4 Ο βράχος της Ακρόπολης και το φυσικό του
τοπίο[25]
Εικ. 5 Ο Παρθενώνας[26]
Εικ. Το
Ερέχθειο με τις Καρυάτιδες[27]
Εικόνα 4 Η
Γέννηση της Αθηνάς. Απόσπασμα από το ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα[28]
Εικ. 5 μετώπη από τον Παρθενώνα
Εικ.6 Η Άλωση
της Τροίας τμήμα από την Βόρεια μετώπη του Παρθενώνα [29]
Εικ.7 «Σκηνή από την κενταυρομαχία από το ανάγλυφο της μετώπης στη
νοτιοδυτική γωνία. του Παρθενώνα»[30]
Εικ. 8. Ο Αρχαιολογικός χώρος Μυκηνών[31]
Εικ. 9 Αναπαράσταση της Ακρόπολης των Μυκηνών[32]
Εικ. 9 Η Πύλη των Λεόντων[33]
Εικ. 11 Ο κυκλικός τάφος Α, στην κορυφή της
Ακροπόλεως των Μυκηνών[34]
Εικ.12 Το μουσείο της Ακρόπολης των Αθηνών[35]
Εικ 13 Το αρχαιολογικό μουσείο των Μυκηνών[36]
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αγγελία Παπαγιαννοπούλου, Κωνσταντίνος Σουέρεφ, Δημήτρης
Πλάντζος Τέχνες Ι : Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής
Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας. τομ. Α΄Προιστορική και Κλασική Τέχνη Ε.Α.Π.
Πάτρα 1999
Δημήτρης Φιλιππίδης Τέχνες
Ι : Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και
Πολεοδομίας. τομ.Δ΄ Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας Ε.Α.Π.
Πάτρα 2001
Ο Παρθενώνας Κ. Βατικιώτης (επιμ.) Καθημερινή /Επτά Ημέρες
Αθήνα (1994)
Οι Χρυσοφόρες Μυκήνες
Π. Κουνενάκης (επιμ) Καθημερινή /Επτά Ημέρες Αθήνα (1998)
Wolfgang Muller-
Wiener
Η Αρχιτεκτονική στην αρχαία Ελλάδα
μετ. Μπάρμπαρα Σμιτ- Δούνα εκδ. University Studio Press Θεσσαλονίκη 1995
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
1 www.el.wikipedia.org
3 www. theacropolismuseum.gr
4 www. pocket-guide.gr
© Copyright-VIPAPHARM. All rights reserved
